InfoHub Logo

Qazaq halqy Qorqytty saz qudireti, onyń ishinde qobyzdyń atasy dep ataıdy. Adam janynyń eń asyl syry qobyz úninde dep biledi. Sondyqtan da óz kezinde boılaryndaǵy qupıa qýattyń sıpatyn jurtqa jarıa etý isinde el ishindegi baqsylar qobyz sarynyn paıdalanyp otyrǵan. Qobyzdy dáriptep, kıeli saz quraly sanatynda jurttyń sanasyn uıytyp, júregin eljiretken. Qobyzdyń sıqyrly qasıeti jalyndy jyrmen beınelengen.

«Qaraǵaıdyń túbinen
Qaıyryp alǵan, qobyzym.
Aq qaıyńnyń bezinen
Aıyryp alǵan, qobyzym.
Úıeńkiniń túbinen
Úıirip alǵan, qobyzym.
Ózeginen emenniń
Oıyp alǵan, qobyzym.
Aq yrǵaıyn qıannyń
Qulaq qylǵan, qobyzym.
Qyl quıryǵyn qulannyń
İshek qylǵan, qobyzym.
Táýtekeniń múıizin
Tıek qylǵan, qobyzym.
Tobylǵynyń shybyǵyn
Qıaq qylǵan, qobyzym».

Osylaısha burqyrata jyr tógý arqyly qobyzben kúńirente kúı sherte otyryp, Qorqyt atanyń jaryq dúnıege qushtarlyǵyn, ómirde jaqsylyqty asyrý jolyndaǵy armanyn, qajyr-qaıratyn ańyz qyp aıtady. Babanyń uly muratynyń jelisin qobyz sarynymen el júregine jetkizip, oı-sanany terbeıdi, janyn eljiretedi. Sarnaǵan qobyz úni qudiret bolyp seziledi. Al dombyrada shertiletin «Qorqyt» kúıiniń yrǵaǵy da, jelisi de ózgesheleý. Muńdy kúńirenis sarynnan góri tolǵanys, burqanys býnaǵy basym. Qasıetti babamyzdyń basynan keshken ýaqıǵalar men kóńil-kúıin ashyp, adam oıyna ulylyqtyń uryǵyn sebýge arnalǵan syńaıy bar. Osyǵan oraı, ańyzdar da sol murattan taramdalady.

Qorqyt ata jeldeı júıtkigen jelmaıasymen qalyń qatparly taýlardyń saı-salasyn aralap, esilte jortyp kele jatady. Jaıqalǵan jasyl nýǵa bólengen taýdyń bir jotasyna shyqsa, eki jaǵy jalama jartasty shuńǵyl ańǵardyń ishinde qıan-keski soǵys júrip jatyr eken. Qıraı sulaǵan adam óliginen aıaq alyp júrgisiz, áli tiri qalǵandary birin-biri naızalap, qylyshtap, talasqan ıtshe shaınasady. Bireýdi-bireý paryqtamaıdy. Kózderin qan japqan, ákesi qarsy kelip qalǵan balasyn, aǵasy inisin soqqylaıdy.

Aqyl-esinen adasyp, qutyrǵandaı arpalysady. Taǵy ańsha julqysyp, birin-biri júndeı tútedi. osy arada Qorqyt ata tóbeniń basyna otyra qalyp, qobyzyn kúńirente sarnatady. Sıqyrly, zarly saryn taý-tasty jańǵyrtady. Zarly únge balqyǵandaı taý shaıqalyp, jer teńseledi. Es-tússiz alysyp jatqan adamdar táltirekteı teńselip baryp, sulaı-súlaı ketedi. Qan josa bop jatqan ólikter qorǵasyndaı balqyp erıdi
de, árqaısysy domalaǵan qoı tastarǵa aınalyp ketedi.

Kúıin bezildete sarnatqan Qorqyt atanyń jany kúızelip, oıy shalqıdy. Myna taıpalardyń adamdaryna myna uly taýdyń qushaǵy tarlyq etti me? Týystyǵynan bezdirgen obyrlyqtyń kesirinen bir-biriniń jaýlyǵy sonyń saldary ma? Nege túbin oılamaıdy bular? Mynandaı qandy qyrǵyn halyqty qurdymǵa qulatpaı ma? Jalpaq álemniń qushaǵynan qulashty erkin jaıatyn jer tabylar-aı. Al adam balasyn aqylǵa keltiretin, ólimdi tıatyn shara bar ma? Táńir sormańdaı pendelerińe óziń jar bola gór!.. endigi ómirimdi, aqyl-oıymdy osy jolǵa jumsaıyn...

«Qulpyryp turǵan qamqa ton,
Shúperek bolar tozǵan soń.
Búrlep turǵan báısheshek,
Qýraı bolar solǵan soń...»

Eliniń qamyn oılaǵan Qorqyt atanyń júregi qan jylaıdy. Taıpanyń taǵdyry janyn kúızeltedi. Jerdiń jelinin embeı, jelkesinde oınaqtaǵan asaý taıpanyń kúıreýi — qaıǵysy bolady. Osy qasiretti tebirenispen Qorqyt ata jelmaıasyna minedi de, tynysy keń, tarpyǵy joq, ólimdi bilmeıtin jer izdeý úshin dúnıeni sharlap ketedi. Uzaq jol tartady. Bir kúni qalyń ormannyń shetine shyǵyp, jalpaq jazyqqa kóz salyp turady. Aınalasyna qarasa, ormannyń shetinde bireý jer qazyp jatady. Bul kúnniń batysyna barǵan kezi eken. Álgi jer qazyp jatqan adamnyń qasyna kelse, jas jigit eken. Qorqyt ata jón suraıdy:

— Bir adamnyń ómiri óshken eken-aý, bul kimniń kóri? Jigit jolaýshyǵa qadala qaraıdy da:

— Bul Qorqyttyń kóri, — deıdi.

Muny estigen Qorqyt ata óziniń de qartaıa bastaǵanyn sezedi. Biraq adam balasyn ólimnen qutqaryp, baqytqa keneltemin degen oıy jebeıdi. «Men áli muratyma jetken joqpyn, armanymdy oryndamaı ólmeımin». Osy oımen artyna burylady. Qatpar-qatpar qum keship, ańyzǵaq esken jol basyp, asqar-asqar taýlardan asady. Taýdyń etegine túsken kezde jer qazyp jatqan bireýdi kóredi. Dene bitimi shombaldaı jigit aǵasy eken, jón suraıdy. ol da susty kózben qarap, Qorqytqa kór qazyp jatqandyǵyn aıtady. Aldynan shyradaı jaınap shyǵyp kele jatqan kúndi kóredi de, solǵa burylady. Qalyń orman, qatpar taýlardan, adyrly ólke, batpaqty sazdardan ótip, jaıqyn teńizge jetedi. Teńiz jaǵasynda tasty oıyp, jer qazyp jatqan orta jastaǵy adamǵa kezigedi. ol da Qorqytqa kór qazyp jatqandyǵyn aıtady. Qorqyt ata óziniń qýaty qaıta bastaǵanyn sezedi. Taǵy da bógelmesten jyljyp ońǵa burylady. Kólderdi jaǵalap, aıdyndy ózenderden ótedi. Jalpaq dalany sharlaıdy. Aldynan aınadaı jarqyrap jatqan jalpaq ózen kezigedi. Ózenniń jar qabaǵynda bir shal jer qazyp jatady. Sharshap-shaldyǵyp jetken Qorqyt ata:

— O, qadirli qarıa, bul kimniń kóri? — dep suraıdy. Shal qamyǵa qaraıdy da:

— «Ózekti janǵa bir ólim», odan qashyp qaıda baryp qutylmaqsyń, Qorqyt? Bul seniń kóriń, endi osyǵan kir de, tynys al! — deıdi.

Qaıda barsa da ózine qazylǵan kórge tap bolǵan Qorqyt atanyń kózine ólim nyshany elesteıdi. Appaq qýdaı saqaly jelbirep, sol arada júgine otyra qalady. «O, jaryq dúnıe, qadirińdi bilmegen adam balasyna aqyl ber, qamqor bol! Jerdiń kórki elmen, elimdi emirentpek edim, ol oıymdy asyrýǵa ýaqytym jeter emes. Jalǵyz ózimniń qolymnan kelmeıdi eken, sony bilmeppin. Kóp birikse, kól emes pe, sony oılamappyn. Sol kúıimdi qoldaı kór...».

Qorqyt ata sol arada jaryq dúnıege tilegin aıtyp, óziniń aqyrǵy qoshtasý kúıin shertken eken...

Osy arman dombyra únimen beriletin «Qorqyt» kúıi muńdy da, zarly da emes, teńizdiń tolqynyndaı shıratyla buralǵan daýyldy burqanys, dombyranyń býnaqty úni, kúmbirlegen dúmbirli sarynmen óne boıdy shymyrlatady. Júrekti tebirentip, ǵajaıyp syrly oılarǵa batyrady. Adamnyń sanasyn shaıqap, jigerli senimge baýraıdy. Kúı yrǵaǵyndaǵy tebirenis oıǵa bólegen tolǵanyspen qushaǵy keń álemge jeteleıdi. Baýyrmaldyqtyń, tirshiliktiń syryn uǵýǵa baýlıdy. Janyńdy jaınatyp, týystyq sezimińdi jetildiredi. Qyrqys qıanattan jırendiredi.

---