"Daryndy balalarmen jeke - dara jumys jasaý joldary"
DARYNDY BALALARMEN JUMYS
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2030 jylǵa deıingi strategıalyq damý baǵdarlamasynda bilim berýdi ınovasıalandyrýǵa saı ıkemdeý úshin bilim berý júıesin aqparattandyrý, jańa talapqa saı damytý talaby qoıylyp otyr. Osy talapqa saı búgingi tańda bilim berýde jeke tulǵany damytý, dana jáne dara oılaı alatyn daryndy balany oqytý men tárbıeleý joldaryn aıqyndaý qajettigi aıqyn.
Qaı eldiń bolmasyn ósip - órkendeýi, ónýi, álemde ózindik oryn alýy onyń ulttyq bilim júıesiniń qalyptasýyna, damý baǵytyna tikeleı baılanysty. Sondyqtan da, memleket basshysy bolashaqta qazaq eliniń kósegesin kógertip, ǵylymyn kórkeıter degen úmitpen jas daryndarǵa úlken nazar aýdarýda, qoldaý kórsetýde. Osy oraıda qandaı da bolmasyn bilim berý mekemesi oqýshylarǵa memlekettik bilim standartyna saı bilim berýmen shektelip qalmaı, olardy ǵylymı izdenis jumystarǵa tartyp, shyǵarmashylyq, daryndylyq qabiletterin damytý baǵytynda jumys júrgizýi tıis.
Qazirgi bilim berýdiń maqsaty bilim, bilik, daǵdymen qarýlandyrý ǵana emes, solardyń negizinde derbes ózgermeli qoǵamda laıyqty ómir súrip, jumys jasaı alýyna, áleýmettik jáne kásibı biliktilikke aqparatty ózi izdep taýyp, utymdy paıdalana alatyn, jan - jaqty damyǵan, bilimdi, óz isin jáne ózgeniń isine ádil baǵa bere alatyn jeke tulǵany qalyptastyrýdy talap etip otyr.
Mektep – bilim berýdegi bar múmkinshilikti qamtamasyz etetin bilim oshaǵy. Óz ultyn, tilin súıip, qasterleıtin adam ǵana, sonaý álimsaqtan mıras bolyp kele jatqan ata - anany, úlkendi syılaý, kishige qamqorlyq, meıirbandyq, ınabattylyq kórsetý sıaqty izgi qasıetterdiń ıesi bola alady. Qazaq jastary osyndaı ultjandylyǵymen, ózderine tán ulttyq bolmysymen jáne rýhanı tazalyǵymen erekshelenýi tıis. Ar - namysyn joǵary ustaǵan el ǵana basqa el aldynda árdaıym abyroıly, syıly bolmaq. Mine osy turǵyda mektep muǵalimderiniń aldyndaǵy basty nazar aýdaratyn mindetterdiń biri bilimdi de tárbıeli tulǵa tárbıeleýge bar kúshterin jumyldyrý.
Búgingi bilim berýdegi tájirıbe oqýshylardyń ártúrliligin kórsetip otyr. Bilim berýshiniń aldyndaǵy basty nazar aýdaratyn negizgi mindetterdiń biri – daryndy balalardy anyqtap, olarǵa adamgershilik qasıetterdi darytý, shyǵarmashylyqqa úırete otyryp, tereń bilimmen qarýlandyrý. Intellektileri shyǵarmashylyqqa jaqyn saraptaı alatyn, baılanysyn seze alatyn óte jaqsy damyǵan oqýshylar óz qatarlarynan ózgeshelenip turady. Olar ózderin qyzyqtyratyn suraqqa únemi jaýap izdep, bilim qumarlyqtarymen jáne ózindik izdenimpazdyqtarymen kózge túsedi. Daryndy balalar mektepke barýǵa qulshynady, sabaqqa barǵan kezde osyndaı daryndy balalarmen qıyn jaǵdaıǵa ata - analarda, oqytýshylar da tap bolady. Osyndaı bilimqumar balalarǵa synyp ishi jalyqtyryp jiberedi. Muǵalimder synyp ishindegi barlyq balamen jumys jasaýy úshin tyrysyp baǵady, sebebi bir synypta daryndy balamen qatar, qabyldaýy tómen balalarda otyrady. Oqý baǵdarlamasyn barlyǵyna derlik uǵyndyrý, barlyǵymen jumys jasaý muǵalimge qoıylatyn basty talap. Endeshe, osyndaı jaǵdaılar daryndy balany jalyqtyryp almaý úshin arnaıy jumys jasaý qajettigin kórsetip otyr.
Búgingi tańda daryndy bala sózi jıi qoldanylyp júr. Daryndylyq — adamnyń óz beıimdiligi arqyly, shyǵarmashylyqpen jumys isteý arqyly qalyptasatyn qasıet. Qazirgi tańda barlyq oqýshy daryndy oqýshy. Bul qasıetti baıqap, onyń bar ekenine kóz jetkizip, boıyndaǵy darynyn odan ári órbitýge, ushtaýǵa, arman asýlaryn juldyzdaı jarqyrap, taý bulaǵyndaı móldirep, halqynyń, ata - anasynyń maqtanyshy bolýǵa múmkindik jasaý muǵalimge artylatyn júk.
Daryndylyq – balanyń alǵyrlyǵy, zerdeligi, qabiletimen damyp otyratyn úzdiksiz proses bolǵandyqtan, aıryqsha tabıǵı qabileti men naqty pánderden erekshe daryndylyǵy bar balalardyń ıntellektýaldyq qabiletin damytý, shyǵarmashylyq tulǵalardy qalyptastyrý. Daryndylyqty qalyptastyrý men damytýda muǵalimniń alar orny erekshe. Osy oraıda bilim alýshynyń qabiletin aıqyndaı otyryp, daryndylyǵyn anyqtaý — balanyń damýyn baǵdaryn taldaýmen baılanysty uzaq proses. Osy turǵyda aldymen daryndylyq uǵymyn anyqtap alsaq. «»Daryndylyq»» uǵymy «syı» («dar») degen sózden shyqqan, damýdyń alǵyshartyn bildiredi. Bul uǵymǵa pedagogıkalyq ensıklopedıada tómengideı anyqtama beriledi. «Daryndylyq — belgili bir is - áreket salasynda erekshe jetistikke jetkizetin adam qabileti damýynyń joǵarǵy deńgeıi».
Balalar daryndylyǵyn zertteýmen jáne erekshe balalardy oqytý jáne tárbıeleýdiń psıhologıalyq — pedagogıkalyq jaqtaryn qarastyrý qyrlary ár qıly bolýy tıis. Qazirgi kúnde erekshe qabiletti balalardy iriktep, olardyń ári qaraı damýy úshin jaǵdaılar jasaýy kerek ekendigi anyq. Sebebi, balanyń qabiletteri men talanttaryn tolyq ashý ózine ǵana emes, memleketke de qajet bolyp tabylady. Jańa tehnologıalardy praktıkaǵa engizý jáne ıgertýdegi sapaly qadamnyń sandarynan qoǵamnyń standartty emes oılaý qabiletine ıe, óndiristik jáne áleýmettik ómirge, jańa mazmun engizetin, bolashaqqa qatysty jańa mindetterdi qoıyp, olardy sheshe alatyn mamandarǵa degen qajettilik ósti.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» zańynda memlekettik saıasat negizinde eń alǵash ret «Ár balanyń qabiletine qaraı ıntellektýaldyq damýy jáne adamnyń daryndylyǵyn tanytý» sıaqty ózekti máseleler engizilip otyrǵany belgili. Osy másele negizinde daryndylyqty anyqtap alý negizge alynýy shart.
«Bulaq kórseń kózin ash» degen ulaǵatty sózge súıenip, bar múmkindikti paıdalanyp, balanyń qabiletin darynyn ashý — muǵalim mindeti, bala boıyndaǵy erekshelikti, qabiletti tanyp, soǵan baǵyttap daryndy balanyń bolashaǵynyń irge tasy durys qalanýyna múmkindik jasaýymyz qajet. Daryndy balamen jumys jasaýdaǵy baǵyt oqý baǵdarlamasyn tereńdetip, oqytý jáne oqýshynyń tanymdyq belsendiligin damytý arqyly júzege asady. Daryndylyqty anyqtaýda birneshe jaqta qarastyryldy. Olar: ıntellektýaldyq daryndylyq, shyǵarmashylyq daryndylyq, ártistik daryndylyq, mýzykalyq daryndylyq, tehnıkalyq daryndylyq jáne sporttyq daryndylyq. Balanyń janyna jaqyn daryndylyqty dál taýyp, sony jandandyrýǵa jumys jasalynǵanda daryndy balamen jumys óz nátıjesin tabady.
Daryndylyq — jeke tulǵanyń óte kúrdeli, kóp aspektili qyry. Daryndylardy shyǵarmashylyq jolǵa baǵyttap, ony iske asyra bilý jáne ǵylymı — bilim keńistiginde qalyptasqan jeke tulǵa úshin myna talaptar men mindetterdi oqytýshy eskerýi kerek.
Mindetteri:
— oqý prosesin tıimdi uıymdastyrý;
— ózin - ózi baqylaý men óz bilimin jetildirý;
— jeke tapsyrmalar berý arqyly oqytý;
— jeke tulǵanyń qasıetterin, qabiletin anyqtaý.
Osy mindetterdi oryndaý úshin jáne oqýshylardyń daryndylyǵyn anyqtaýǵa qoıylatyn talaptar:
1. Shyǵarmashylyq:
- oılaý;
- qabilet.
2. Motıvasıa (jeke - motıvasıaly erekshelik).
kúrdeli tapsyrmalardy sheshýge umtylys;
pánge qyzyqtyrý.
3. Oqýshylardyń áleýmettik úırenýi:
sóılesýde;
tártibinde.
Kelesi kezeń — baǵalaýshylyq bolyp tabylady. Bul kezeńniń negizgi mindeti dıagnostıkalyq kestede izdenis kezeńinde alynǵan aqparattardy naqtylaý men bekitýge baǵyttalǵan. Osy kezeń barysynda pedagogıkalyq is - áreket bir rettik zertteýmen arnaıy baǵdarlama boıynsha sabaqqa aýysady. Bala týraly alynǵan aqparatty negizdiligi men dáleldiligine qaraı osy kezeń barysynda júıeli túrde keń tanymal psıhodıagnostıkalyq ádistemelerdi qoldana otyryp, balalardy jeke jáne ujymdyq zertteý júrgiziledi. Bul jumystyń júıeliligi, uzaq merzimdiligi bala týraly alynǵan aqparattardyń dáleldiliginiń qosymsha kepili qyzmetinde atqarady.
Daryndy oqýshyny qalaı oqytý kerek? Bul máseleni sheshý úshin áýeli daryndylyq erekshelikteri anyqtalady. Sol erekshelikterdi damytýǵa baǵyttalǵan oqytý tehnologıasy belgilenedi.
Qandaı oqýshy daryndy, ereksheligi nede? Bul suraqqa jaýap berý barysynda arnaıy oqytý tehnologıasynyń mazmuny anyqtalyp, qurylymdyq júıesi jasaldy.
Damyta oqytý dep maqsaty, mindetteri, ádis - tásilderi oqýshynyń ónimdi oılaýynyń damý zańdylyqtaryna sáıkes berilgen oqytýdy aıtamyz. Ónimdi oılaýdyń júıesi – tanymdyq is - áreketten logıkalyq is - áreketke keltirý, odan shyǵarmashylyqqa baǵyttaý. Ol úsh negizgi aspektini qamtyǵany durys.
Tanymdyq — oqý materıaldaryn ıgerýi, qyzyǵýy, tanymdyq belsendiligi.
Logıkalyq — oqý materıaldary boıynsha logıkalyq oılaý prosesi arqyly qurylymyndaǵy tapsyrmalardy oryndaý.
Shyǵarmashylyq — shyǵarmashylyq ádis - tásilderi ıgerýi, shyǵarmashylyqqa qadam jasaý, túrlendirý, oı týyndatýy, qorytyndy jasaý, ǵylymı - izdenis júrgizý.
Oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlý úshin taǵy bir qajettilik — balany psıhologıalyq daıyndyqtan ótkizý. Psıhologıalyq daıyndyq, ıaǵnı pedagogtiń psıhologıalyq áseri shyǵarmashylyq kezeńde balanyń shabytyn oıatyp, qulshyndyryp, eliktirip otyrady. Shyǵarmashylyq sheberlik úshin oqýshyǵa ustazdyń berer psıhologıalyq áseri mynadaı bolmaq kerek dep oılaımyz:
— «seniń qolyńnan bári keledi», «sen qabilettisiń», «jaz», «úıren’ dep, balanyń erkin bılep, senim bildirý;
— oqýshynyń kishkentaı jegistigi bolsa da, joǵary baǵalap, madaqtap, kótermeleý, oqýshylar basylymynda óleń, áńgimeleriniń jaryq kórýine kómektesý;
— shyǵarmashylyq sátte oqýshyǵa quptaýshylyq kózqaras bildirý, sezim kúıin baqylaý, qamqorlyq tanytý;
Shyǵarmashylyq oılap — tabýdyń ár túrli tásilderin úırene otyryp, daryndy balalar pánderdi oqý barysynda ózderiniń «shyǵarmashylyq qabiletterin» qoldanyp, K. Ýrban aıtqandaı, naqty ǵylymı zertteýler men dıvergenttik oıǵa tikeleı áser etýdiń sheksiz múmkindikterin kórsetedi.
Bala boıyndaǵy daryndylyq, ǵylymılyq qabiletin ashý, jaqsy tanymdyq qasıetterin zertteý, aıqyndaý – eń basty másele. Al oqytýdyń túpkilikti nátıjesi – óz oıyn dáleldeı alatyn, jan – jaqty bilimdi, bilimin júzege asyra alatyn, qalyptasqan ózindik azamattyq kózqarasy bar isker, aqyldy, adamgershiligi mol tulǵany tárbıelep qalyptastyrý.
Oqýshynyń daryndylyǵyn anyqtap, damytý maqsatynda ár pán muǵaliminiń aldynda tómendegideı maqsattar men mindetter bolýy oryndy:
Daryndy oqýshynyń aqyl - oıynyń, emosıonaldyq jáne áleýmettik damýy men erekshelikteriniń ózindik ashylý deńgeıi men ólshemin eskerý;
2. Jan - jaqty aqparattandyrý;
3. Kommýnıkatıvti beıimdeý;
4. Daryndy oqýshynyń shyǵarmashylyq baǵytynyń ashylýyna, damýyna, qorshaǵan ortaǵa ózin - ózi jarnamalaýyna kómek kórsetý;
Osy maqsattar men mindetterdi oryndaýda mektep ustazdary mynandaı jumys túrlerin qoldanady:
1. Ikemdi jáne utqyr oqý josparyn qurady;
2. Jeke pánderdi oqytýda táýelsiz qozǵalys jasaıdy;
3. Daryndy oqýshynyń óziniń jumysyn ózi josparlap, sheshim qabyldaýyna yqpal etedi;
4. Daryndy oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyna baılanysty oqý josparyn qurady;
Osyndaı jumys túrlerin uıymdastyrýda ustazdar mynandaı máselelerge basa nazar aýdarady:
1. Pán sabaqtarynda shyǵarmashylyq sıpattaǵy tapsyrmalardy irikteý, oryndaý, taldaý jumystaryn júıeli júrgizýge;
2. Daryndy oqýshylardyń bilim deńgeıi men olardyń óz múmkindikterin paıdalaný kórsetkishin arnaıy ádistemeler boıynsha júıeli túrde tekserip otyrýǵa;
3. Sabaqtan tys mezgilde júrgiziletin jumystarǵa — pándik olımpıada, ǵylymı konferensıaǵa, ıntellektýaldyq týrnırler men shyǵarmashylyq baıqaýlarǵa daıyndyq jumystaryn jyl boıy josparly júrgizýge;
HHİ - ǵasyrda álemdik bilim berý júıesiniń damýyndaǵy negizgi basymdyqtarynyń biri – mektep bilimin jańartý. Ol oqýshylardyń neǵurlym óz betinshe bilim alyp, ony is júzinde qoldana bilý qajettiligin tárbıeleýge baǵyttalǵan.
Oqýshylardyń ǵylymı zertteý jumysyn uıymdastyrýy maqsatty ári júıeli túrde baǵyttaý kerek. Sondyqtan da ǵylymı joba tehnologıasynyń tıimdiligi kúnnen kúnge artýda. Jobalaý tehnologıasyn qoldanýdaǵy negizgi maqsat – oqýshylardyń qyzyǵýshylyq yntasyn damytý, óz betimen jumystaryn júrgizý arqyly bilimderin jetildirý, aqparattyq baǵdarlaý biliktiligin qalyptastyrý jáne synı turǵydan oılaý qabiletin arttyrý arqyly oqýshyny bolashaqta ár túrli jaǵdaıattarda, ár túrli qoǵamdyq ortada ózin - ózi kórsete bilýge beıimdeý. Eger oqýshy ǵylymı jobasy taqyrybyn durys tańdaı otyryp, josparlaı bilse, ony durys oryndaı alsa — ol bolashaqqa durys beıimdelgen tulǵa bolyp qalyptasady. Ár túrli jaǵdaıattarda durys sheshim qabyldaı otyryp, ár túrli adamdarmen til tabysa otyryp, ár ortada durys baǵyt – baǵdar bere alady.
Sonymen, oqýshynyń ǵylymı jumysynyń tıimdiligi – kózben kórip, qulaqpen estip, este saqtaı otyryp, oqýshyny izdeniske, iskerlik pen tanymdyq yntaǵa, shyǵarmashylyq qabiletti jetildirý arqyly túrli máselelerdi sheshe bilýge, tapqyrlyqqa, jańa ǵylymı izdeniske jeteleýde.
Pándik olımpıadalardyń negizgi maqsattary men mindetteri pedagogtardyń ǵylymı - ádistemelik deńgeılerin anyqtaý, kásibı jáne aqparattyq quzyrettilik deńgeılerin arttyrý men qatar, daryndy oqýshynyń ózin qyzyqtyratyn pánde shyǵarmashylyq belsendiligin yntalandyrý jáne qyzyǵýshylyǵyn damytý, ǵylymı bilimdi nasıhattaý bolyp tabylady.
Qazirgi kezde jaqsy damyp kele jatqan debattardyń, pikir – saıys ıaǵnı ıntellektýaldy oıyndardyń maqsaty — Qazaqstandyq qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi ǵylymı turǵydan zerttep, ashyq pikirtalas alańynda talqyǵa salý arqyly oqýshylardyń shyǵarmashylyq jáne qoǵamdyq belsendiligin arttyrý; jastardyń ǵylymǵa qyzyǵýshylyǵyn týǵyzyp, memleketshilik sanany damytý bolyp tabylady.
Oqýshynyń daryndylyǵyn anyqtaýda:
Daryndy bala týraly pedagogıkalyq, psıhologıalyq, áleýmettik aqparattar, málimetter jınaqtaý.
Baqylaý
Anketa
Psıhodıagnostıka
Sosıometrıa
Áńgimelesý
Intervú syndy jumys túrleri júrgizýi tıis.
Atalmysh jumystar júıelilikke negizdelip, daryndy oqýshymen jumys túrleri iske asý barysynda oqýshynyń ózin ózi baqylaýy negizinde tómendegideı ózgeshelikti baıqaýǵa bolady:
Intellektýaldy emosıalyq birlikti saqtaı biledi;
2. Sheshim qabyldaıdy;
3. Senimdilik týyndaıdy;
4. Ózgelermen salystyrady;
5. Ózin - ózi baqylaıdy;
6. Jaýapkershilik týyndaıdy;
7. Minez - qulqy ózgeriledi;
8. Ǵylymı turǵyda izdenedi;
9. Materıaldaryn jınaqtaıdy.
Daryndy balamen jasalynatyn jumys barysynda tómendegideı baǵyt - baǵdardy josparlaǵan oryndy:
1. Oqýshymen jasalynatyn jumystyń ıkemdi jáne utqyr formasy qurylýy tıis;
2. Jeke pánderdi oqytýda baǵdarlamadan tys materıaldar negizi qamtylyp, táýelsiz qurylymy jasalýy qajet;
3. Daryndy oqýshynyń ǵylymı jumysynyń jospary ózi qalaýyndaı etip jasaǵany oryndy, ózindik sheshim qabyldaýyna yqpal etý qajet;
4. Daryndy oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyna baılanysty muǵalimniń ózindik oqý josparyn qurý;
5. Oqýshyǵa JOO - na ǵylymı jetekshilik jasaıtyn ustaz ben tyǵyz baılanys jasaýyna yqpal etý;
6. Dıstansıalyq oqýdy uıymdastyrý.
Daryndy balanyń jasaǵan jumysyna qoldaý kórsetý de onyń bolashaǵyna erekshe áser beredi. Onyń óziniń bilimdiligine degen senimdiligi arta túsedi. Qoldaý kórsetý degenimiz ózi balanyń jumysyn tanystyrý, taratý uǵymdarymen astasyp jatady. Ol:
Tájirıbelerin gazet, jýrnal betterine berý;
Baıqaýlarǵa qatysý;
3. İs - sharalar uıymdastyrý;
4. Mekteptermen tájirıbe almasý.
5. Baqylaý kúndeligin jazyp otyrý;
6. Psıhologıalyq materıaldar jınaqtaý;
7. Kitapsha qurastyrý.
8.”Referat”;
9.”Portfolıo”
Daryndy balamen jumys negizinde birinshiden: ózin - ózi tanýǵa, ózin - ózi tárbıeleýge, jańashyl, tózimi berik, únemi ózin damytýǵa, izdenetin, eksperımentshil, prınsıpke berik, eshkimdi qaıtalamaıtyn, entýzıazıst, boıyna daryndylyqty qalyptastyra biletin tulǵany kútemiz. Ekinshiden: daryndy balalar keleshektegi kásibı mamandyq tańdaýda ózderi sheshim qabyldaıdy. Jáne olar mekteptegi jasalynǵan jumys negizinde bolashaq mamandyqtaryn qatelespeı tańdaı alady jáne bolashaqta jaqsy maman ıeleri bolyp shyǵady. Úshinshiden: daryndy balamen jumys barysynda mekteppen ǵana shektelmeı, joǵary oqý oryndarymen baılanys jasalynady; tórtinshiden óz betterimen daryndylyq ortalyǵyn qurýǵa múmkindik jasalynady;
Muǵalimniń baǵyt - baǵdaryna baılanysty talaptar:
Daryndy oqýshymen jumysqa turaqty qyzyǵýy, nátıjeli ádis - tásilderdi talmaı izdenýi;
Daryndy oqýshynyń ata - anasymen tyǵyz baılanys ornatýy;
Daryndy oqýshymen jumys kezinde joǵary nátıjelerge umtylýy;
Ǵylymı joba taqyryptaryn tańdaý erejesi
Taqyryp oqýshylarǵa qyzyqty, olardy tartatyndaı bolý kerek.
Taqyryp oryndalatyn, sheshimi zertteýge qatysýshylarǵa paıdasy tıetindeı bolý kerek.
Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn eskere otyryp, jetekshi ózi jaqsy biletin taqyryp aıasyn tańdaý kerek.
Taqyryp shynaıy bolý kerek, onda jańa dúnıeler, kútpegen jańalyq, erekshelik elementteri bolý kerek.
Taqyryp jumys uzaq jyldarǵa sozylmaı, tez oryndalatyndaı bolý kerek.
Taqyrypty bári túsinetindeı bolý kerek, árıne taqyryp oqýshylardyń jas ereksheligine sáıkes kelý kerek.
Tilegi men múmkindiginiń ushtasýy.
Eń bastysy tabıǵattyń adamzatqa bergen tamasha syıyn odan ári damytyp, erekshe qabiletti oqýshyny darynǵa aınaldyrý úshin aıanbaı eńbek etip, pedagogtyń óz boıyndaǵy da qabiletti asha túsý, kósh sońynda qalyp qoımaı, qoǵam aldyndaǵy mindetińdi azamattyq turǵydan oıdaǵydaı oryndaý.
^ PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTER:
N. Nazarbaev. Týǵan elim – tiregim, (Qurastyrǵandar: M. Qasymbekov. Q. Álimqulov). – Almaty: Raýan, 2001. — 128 b.
Ál - Farabı. Áleýmettik - etıkalyq traktattar. – Almaty: Sanat, 1995. – — 481 b.
Ýshınskıı K. D. Sobr. Soch. T 6. – M., 1949 - 319 s.
Y. Altynsarın Shyǵarmalary – A: Jazýshy, 1986 – 560 b.
A. Qunanbaev Shyǵarmalarynyń eki tomdyq tolyqjınaǵy A: Jazýshy 1995 – 355 b.
J. Aımaýytov Kompleksti oqytý joldary. – Qyzylorda, 1929 – 110 b.
Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berýdi damytýdyń 2005 - 2010 jyldarǵa arnalǵan Memlekettik baǵdarlamasy
Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik Jalpyǵa Mindetti Bilim Berý standarty.
Pralıev S. J. «Ulttyq tárbıe jáne jahandaný», Egemen Qazaqstan, 25 jeltoqsan 2009.
R. K. Tóleýbekova «Ulttyq tárbıe jáne onyń fılosofıasy»\\Pedagogıka jáne Psıhologıa jýrnaly №1, 2009.
Pedagogıkalyq ensıklopedıa M: 1964 T. 1 s 384.
Eleýpaeva Qazirgi mektepterde oqýshylardyń shyǵarmashylyq daryndylyǵyn damytýdyń pedagogıkalyq sharttary.
Oqýshylardyń ǵylymı qoǵamdaryn uıymdastyrý jáne respýblıkalyq ǵylymı jarystaryn ótkizýge ádistemelik nusqaýlar. Astana 2007.
Elýbaev A. O. Daryndy oqýshylardy taný ereksheligi – Daryn, 2009. №5, 112 - 116b.
Ermatov Sh. R. Daryndy balalarǵa arnalǵan mektep oqýshylarynyń shyǵarmashylyq belseńdylygyn damytý týraly/ Bilim - obrazovanıe, 2009. №5, 3 - 5b.
Akmenbetov Q. J. Daryndylyqtyń teorıalyq negizderi // Pedagogıka máseleleri, 2009. №2, 130 - 134b.
Bekjanova M. B. Daryndy balalarmen jumys – zaman talaby // Qazaqstan orta mektebi, 2009. №5/6, 18 - 25b.
Omarqulova S. A. Daryndy balamen júrgiziletin jumystardyń ádisteri men túrlerin jetildirý // Mekteptegi tehnologıa, 2009. №5, 3 - 4b.
Temirbaeva S. Daryndy oqýshylarmen júıeli jumysynyń mańyzy // Qazaq ádebıeti jáne memlekettik til, 2009. №7 - 8, 11 - 12b.
Toqtarbaeva R. Daryndy oqýshylardy ǵylymı jumysqa baýlý // Tárbıe týraly, 2010. №6, 7 - 9b.
Shyrynbaeva G. K. Oqýshy daryndylyǵyn anyqtaý teorıasyna negizdelgen muǵalim qyzmeti // Qazaq tili: ádisteme, 2010. №3, 2 - 4b.
Vygotskıı L. S. Psıhologıa. – M., 2000.
Qazaqstan Respýblıkasynyń 2030 jylǵa deıingi strategıalyq damý baǵdarlamasynda bilim berýdi ınovasıalandyrýǵa saı ıkemdeý úshin bilim berý júıesin aqparattandyrý, jańa talapqa saı damytý talaby qoıylyp otyr. Osy talapqa saı búgingi tańda bilim berýde jeke tulǵany damytý, dana jáne dara oılaı alatyn daryndy balany oqytý men tárbıeleý joldaryn aıqyndaý qajettigi aıqyn.
Qaı eldiń bolmasyn ósip - órkendeýi, ónýi, álemde ózindik oryn alýy onyń ulttyq bilim júıesiniń qalyptasýyna, damý baǵytyna tikeleı baılanysty. Sondyqtan da, memleket basshysy bolashaqta qazaq eliniń kósegesin kógertip, ǵylymyn kórkeıter degen úmitpen jas daryndarǵa úlken nazar aýdarýda, qoldaý kórsetýde. Osy oraıda qandaı da bolmasyn bilim berý mekemesi oqýshylarǵa memlekettik bilim standartyna saı bilim berýmen shektelip qalmaı, olardy ǵylymı izdenis jumystarǵa tartyp, shyǵarmashylyq, daryndylyq qabiletterin damytý baǵytynda jumys júrgizýi tıis.
Qazirgi bilim berýdiń maqsaty bilim, bilik, daǵdymen qarýlandyrý ǵana emes, solardyń negizinde derbes ózgermeli qoǵamda laıyqty ómir súrip, jumys jasaı alýyna, áleýmettik jáne kásibı biliktilikke aqparatty ózi izdep taýyp, utymdy paıdalana alatyn, jan - jaqty damyǵan, bilimdi, óz isin jáne ózgeniń isine ádil baǵa bere alatyn jeke tulǵany qalyptastyrýdy talap etip otyr.
Mektep – bilim berýdegi bar múmkinshilikti qamtamasyz etetin bilim oshaǵy. Óz ultyn, tilin súıip, qasterleıtin adam ǵana, sonaý álimsaqtan mıras bolyp kele jatqan ata - anany, úlkendi syılaý, kishige qamqorlyq, meıirbandyq, ınabattylyq kórsetý sıaqty izgi qasıetterdiń ıesi bola alady. Qazaq jastary osyndaı ultjandylyǵymen, ózderine tán ulttyq bolmysymen jáne rýhanı tazalyǵymen erekshelenýi tıis. Ar - namysyn joǵary ustaǵan el ǵana basqa el aldynda árdaıym abyroıly, syıly bolmaq. Mine osy turǵyda mektep muǵalimderiniń aldyndaǵy basty nazar aýdaratyn mindetterdiń biri bilimdi de tárbıeli tulǵa tárbıeleýge bar kúshterin jumyldyrý.
Búgingi bilim berýdegi tájirıbe oqýshylardyń ártúrliligin kórsetip otyr. Bilim berýshiniń aldyndaǵy basty nazar aýdaratyn negizgi mindetterdiń biri – daryndy balalardy anyqtap, olarǵa adamgershilik qasıetterdi darytý, shyǵarmashylyqqa úırete otyryp, tereń bilimmen qarýlandyrý. Intellektileri shyǵarmashylyqqa jaqyn saraptaı alatyn, baılanysyn seze alatyn óte jaqsy damyǵan oqýshylar óz qatarlarynan ózgeshelenip turady. Olar ózderin qyzyqtyratyn suraqqa únemi jaýap izdep, bilim qumarlyqtarymen jáne ózindik izdenimpazdyqtarymen kózge túsedi. Daryndy balalar mektepke barýǵa qulshynady, sabaqqa barǵan kezde osyndaı daryndy balalarmen qıyn jaǵdaıǵa ata - analarda, oqytýshylar da tap bolady. Osyndaı bilimqumar balalarǵa synyp ishi jalyqtyryp jiberedi. Muǵalimder synyp ishindegi barlyq balamen jumys jasaýy úshin tyrysyp baǵady, sebebi bir synypta daryndy balamen qatar, qabyldaýy tómen balalarda otyrady. Oqý baǵdarlamasyn barlyǵyna derlik uǵyndyrý, barlyǵymen jumys jasaý muǵalimge qoıylatyn basty talap. Endeshe, osyndaı jaǵdaılar daryndy balany jalyqtyryp almaý úshin arnaıy jumys jasaý qajettigin kórsetip otyr.
Búgingi tańda daryndy bala sózi jıi qoldanylyp júr. Daryndylyq — adamnyń óz beıimdiligi arqyly, shyǵarmashylyqpen jumys isteý arqyly qalyptasatyn qasıet. Qazirgi tańda barlyq oqýshy daryndy oqýshy. Bul qasıetti baıqap, onyń bar ekenine kóz jetkizip, boıyndaǵy darynyn odan ári órbitýge, ushtaýǵa, arman asýlaryn juldyzdaı jarqyrap, taý bulaǵyndaı móldirep, halqynyń, ata - anasynyń maqtanyshy bolýǵa múmkindik jasaý muǵalimge artylatyn júk.
Daryndylyq – balanyń alǵyrlyǵy, zerdeligi, qabiletimen damyp otyratyn úzdiksiz proses bolǵandyqtan, aıryqsha tabıǵı qabileti men naqty pánderden erekshe daryndylyǵy bar balalardyń ıntellektýaldyq qabiletin damytý, shyǵarmashylyq tulǵalardy qalyptastyrý. Daryndylyqty qalyptastyrý men damytýda muǵalimniń alar orny erekshe. Osy oraıda bilim alýshynyń qabiletin aıqyndaı otyryp, daryndylyǵyn anyqtaý — balanyń damýyn baǵdaryn taldaýmen baılanysty uzaq proses. Osy turǵyda aldymen daryndylyq uǵymyn anyqtap alsaq. «»Daryndylyq»» uǵymy «syı» («dar») degen sózden shyqqan, damýdyń alǵyshartyn bildiredi. Bul uǵymǵa pedagogıkalyq ensıklopedıada tómengideı anyqtama beriledi. «Daryndylyq — belgili bir is - áreket salasynda erekshe jetistikke jetkizetin adam qabileti damýynyń joǵarǵy deńgeıi».
Balalar daryndylyǵyn zertteýmen jáne erekshe balalardy oqytý jáne tárbıeleýdiń psıhologıalyq — pedagogıkalyq jaqtaryn qarastyrý qyrlary ár qıly bolýy tıis. Qazirgi kúnde erekshe qabiletti balalardy iriktep, olardyń ári qaraı damýy úshin jaǵdaılar jasaýy kerek ekendigi anyq. Sebebi, balanyń qabiletteri men talanttaryn tolyq ashý ózine ǵana emes, memleketke de qajet bolyp tabylady. Jańa tehnologıalardy praktıkaǵa engizý jáne ıgertýdegi sapaly qadamnyń sandarynan qoǵamnyń standartty emes oılaý qabiletine ıe, óndiristik jáne áleýmettik ómirge, jańa mazmun engizetin, bolashaqqa qatysty jańa mindetterdi qoıyp, olardy sheshe alatyn mamandarǵa degen qajettilik ósti.
Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim týraly» zańynda memlekettik saıasat negizinde eń alǵash ret «Ár balanyń qabiletine qaraı ıntellektýaldyq damýy jáne adamnyń daryndylyǵyn tanytý» sıaqty ózekti máseleler engizilip otyrǵany belgili. Osy másele negizinde daryndylyqty anyqtap alý negizge alynýy shart.
«Bulaq kórseń kózin ash» degen ulaǵatty sózge súıenip, bar múmkindikti paıdalanyp, balanyń qabiletin darynyn ashý — muǵalim mindeti, bala boıyndaǵy erekshelikti, qabiletti tanyp, soǵan baǵyttap daryndy balanyń bolashaǵynyń irge tasy durys qalanýyna múmkindik jasaýymyz qajet. Daryndy balamen jumys jasaýdaǵy baǵyt oqý baǵdarlamasyn tereńdetip, oqytý jáne oqýshynyń tanymdyq belsendiligin damytý arqyly júzege asady. Daryndylyqty anyqtaýda birneshe jaqta qarastyryldy. Olar: ıntellektýaldyq daryndylyq, shyǵarmashylyq daryndylyq, ártistik daryndylyq, mýzykalyq daryndylyq, tehnıkalyq daryndylyq jáne sporttyq daryndylyq. Balanyń janyna jaqyn daryndylyqty dál taýyp, sony jandandyrýǵa jumys jasalynǵanda daryndy balamen jumys óz nátıjesin tabady.
Daryndylyq — jeke tulǵanyń óte kúrdeli, kóp aspektili qyry. Daryndylardy shyǵarmashylyq jolǵa baǵyttap, ony iske asyra bilý jáne ǵylymı — bilim keńistiginde qalyptasqan jeke tulǵa úshin myna talaptar men mindetterdi oqytýshy eskerýi kerek.
Mindetteri:
— oqý prosesin tıimdi uıymdastyrý;
— ózin - ózi baqylaý men óz bilimin jetildirý;
— jeke tapsyrmalar berý arqyly oqytý;
— jeke tulǵanyń qasıetterin, qabiletin anyqtaý.
Osy mindetterdi oryndaý úshin jáne oqýshylardyń daryndylyǵyn anyqtaýǵa qoıylatyn talaptar:
1. Shyǵarmashylyq:
- oılaý;
- qabilet.
2. Motıvasıa (jeke - motıvasıaly erekshelik).
kúrdeli tapsyrmalardy sheshýge umtylys;
pánge qyzyqtyrý.
3. Oqýshylardyń áleýmettik úırenýi:
sóılesýde;
tártibinde.
Kelesi kezeń — baǵalaýshylyq bolyp tabylady. Bul kezeńniń negizgi mindeti dıagnostıkalyq kestede izdenis kezeńinde alynǵan aqparattardy naqtylaý men bekitýge baǵyttalǵan. Osy kezeń barysynda pedagogıkalyq is - áreket bir rettik zertteýmen arnaıy baǵdarlama boıynsha sabaqqa aýysady. Bala týraly alynǵan aqparatty negizdiligi men dáleldiligine qaraı osy kezeń barysynda júıeli túrde keń tanymal psıhodıagnostıkalyq ádistemelerdi qoldana otyryp, balalardy jeke jáne ujymdyq zertteý júrgiziledi. Bul jumystyń júıeliligi, uzaq merzimdiligi bala týraly alynǵan aqparattardyń dáleldiliginiń qosymsha kepili qyzmetinde atqarady.
Daryndy oqýshyny qalaı oqytý kerek? Bul máseleni sheshý úshin áýeli daryndylyq erekshelikteri anyqtalady. Sol erekshelikterdi damytýǵa baǵyttalǵan oqytý tehnologıasy belgilenedi.
Qandaı oqýshy daryndy, ereksheligi nede? Bul suraqqa jaýap berý barysynda arnaıy oqytý tehnologıasynyń mazmuny anyqtalyp, qurylymdyq júıesi jasaldy.
Damyta oqytý dep maqsaty, mindetteri, ádis - tásilderi oqýshynyń ónimdi oılaýynyń damý zańdylyqtaryna sáıkes berilgen oqytýdy aıtamyz. Ónimdi oılaýdyń júıesi – tanymdyq is - áreketten logıkalyq is - áreketke keltirý, odan shyǵarmashylyqqa baǵyttaý. Ol úsh negizgi aspektini qamtyǵany durys.
Tanymdyq — oqý materıaldaryn ıgerýi, qyzyǵýy, tanymdyq belsendiligi.
Logıkalyq — oqý materıaldary boıynsha logıkalyq oılaý prosesi arqyly qurylymyndaǵy tapsyrmalardy oryndaý.
Shyǵarmashylyq — shyǵarmashylyq ádis - tásilderi ıgerýi, shyǵarmashylyqqa qadam jasaý, túrlendirý, oı týyndatýy, qorytyndy jasaý, ǵylymı - izdenis júrgizý.
Oqýshylardy shyǵarmashylyqqa baýlý úshin taǵy bir qajettilik — balany psıhologıalyq daıyndyqtan ótkizý. Psıhologıalyq daıyndyq, ıaǵnı pedagogtiń psıhologıalyq áseri shyǵarmashylyq kezeńde balanyń shabytyn oıatyp, qulshyndyryp, eliktirip otyrady. Shyǵarmashylyq sheberlik úshin oqýshyǵa ustazdyń berer psıhologıalyq áseri mynadaı bolmaq kerek dep oılaımyz:
— «seniń qolyńnan bári keledi», «sen qabilettisiń», «jaz», «úıren’ dep, balanyń erkin bılep, senim bildirý;
— oqýshynyń kishkentaı jegistigi bolsa da, joǵary baǵalap, madaqtap, kótermeleý, oqýshylar basylymynda óleń, áńgimeleriniń jaryq kórýine kómektesý;
— shyǵarmashylyq sátte oqýshyǵa quptaýshylyq kózqaras bildirý, sezim kúıin baqylaý, qamqorlyq tanytý;
Shyǵarmashylyq oılap — tabýdyń ár túrli tásilderin úırene otyryp, daryndy balalar pánderdi oqý barysynda ózderiniń «shyǵarmashylyq qabiletterin» qoldanyp, K. Ýrban aıtqandaı, naqty ǵylymı zertteýler men dıvergenttik oıǵa tikeleı áser etýdiń sheksiz múmkindikterin kórsetedi.
Bala boıyndaǵy daryndylyq, ǵylymılyq qabiletin ashý, jaqsy tanymdyq qasıetterin zertteý, aıqyndaý – eń basty másele. Al oqytýdyń túpkilikti nátıjesi – óz oıyn dáleldeı alatyn, jan – jaqty bilimdi, bilimin júzege asyra alatyn, qalyptasqan ózindik azamattyq kózqarasy bar isker, aqyldy, adamgershiligi mol tulǵany tárbıelep qalyptastyrý.
Oqýshynyń daryndylyǵyn anyqtap, damytý maqsatynda ár pán muǵaliminiń aldynda tómendegideı maqsattar men mindetter bolýy oryndy:
Daryndy oqýshynyń aqyl - oıynyń, emosıonaldyq jáne áleýmettik damýy men erekshelikteriniń ózindik ashylý deńgeıi men ólshemin eskerý;
2. Jan - jaqty aqparattandyrý;
3. Kommýnıkatıvti beıimdeý;
4. Daryndy oqýshynyń shyǵarmashylyq baǵytynyń ashylýyna, damýyna, qorshaǵan ortaǵa ózin - ózi jarnamalaýyna kómek kórsetý;
Osy maqsattar men mindetterdi oryndaýda mektep ustazdary mynandaı jumys túrlerin qoldanady:
1. Ikemdi jáne utqyr oqý josparyn qurady;
2. Jeke pánderdi oqytýda táýelsiz qozǵalys jasaıdy;
3. Daryndy oqýshynyń óziniń jumysyn ózi josparlap, sheshim qabyldaýyna yqpal etedi;
4. Daryndy oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyna baılanysty oqý josparyn qurady;
Osyndaı jumys túrlerin uıymdastyrýda ustazdar mynandaı máselelerge basa nazar aýdarady:
1. Pán sabaqtarynda shyǵarmashylyq sıpattaǵy tapsyrmalardy irikteý, oryndaý, taldaý jumystaryn júıeli júrgizýge;
2. Daryndy oqýshylardyń bilim deńgeıi men olardyń óz múmkindikterin paıdalaný kórsetkishin arnaıy ádistemeler boıynsha júıeli túrde tekserip otyrýǵa;
3. Sabaqtan tys mezgilde júrgiziletin jumystarǵa — pándik olımpıada, ǵylymı konferensıaǵa, ıntellektýaldyq týrnırler men shyǵarmashylyq baıqaýlarǵa daıyndyq jumystaryn jyl boıy josparly júrgizýge;
HHİ - ǵasyrda álemdik bilim berý júıesiniń damýyndaǵy negizgi basymdyqtarynyń biri – mektep bilimin jańartý. Ol oqýshylardyń neǵurlym óz betinshe bilim alyp, ony is júzinde qoldana bilý qajettiligin tárbıeleýge baǵyttalǵan.
Oqýshylardyń ǵylymı zertteý jumysyn uıymdastyrýy maqsatty ári júıeli túrde baǵyttaý kerek. Sondyqtan da ǵylymı joba tehnologıasynyń tıimdiligi kúnnen kúnge artýda. Jobalaý tehnologıasyn qoldanýdaǵy negizgi maqsat – oqýshylardyń qyzyǵýshylyq yntasyn damytý, óz betimen jumystaryn júrgizý arqyly bilimderin jetildirý, aqparattyq baǵdarlaý biliktiligin qalyptastyrý jáne synı turǵydan oılaý qabiletin arttyrý arqyly oqýshyny bolashaqta ár túrli jaǵdaıattarda, ár túrli qoǵamdyq ortada ózin - ózi kórsete bilýge beıimdeý. Eger oqýshy ǵylymı jobasy taqyrybyn durys tańdaı otyryp, josparlaı bilse, ony durys oryndaı alsa — ol bolashaqqa durys beıimdelgen tulǵa bolyp qalyptasady. Ár túrli jaǵdaıattarda durys sheshim qabyldaı otyryp, ár túrli adamdarmen til tabysa otyryp, ár ortada durys baǵyt – baǵdar bere alady.
Sonymen, oqýshynyń ǵylymı jumysynyń tıimdiligi – kózben kórip, qulaqpen estip, este saqtaı otyryp, oqýshyny izdeniske, iskerlik pen tanymdyq yntaǵa, shyǵarmashylyq qabiletti jetildirý arqyly túrli máselelerdi sheshe bilýge, tapqyrlyqqa, jańa ǵylymı izdeniske jeteleýde.
Pándik olımpıadalardyń negizgi maqsattary men mindetteri pedagogtardyń ǵylymı - ádistemelik deńgeılerin anyqtaý, kásibı jáne aqparattyq quzyrettilik deńgeılerin arttyrý men qatar, daryndy oqýshynyń ózin qyzyqtyratyn pánde shyǵarmashylyq belsendiligin yntalandyrý jáne qyzyǵýshylyǵyn damytý, ǵylymı bilimdi nasıhattaý bolyp tabylady.
Qazirgi kezde jaqsy damyp kele jatqan debattardyń, pikir – saıys ıaǵnı ıntellektýaldy oıyndardyń maqsaty — Qazaqstandyq qoǵamdaǵy ózekti máselelerdi ǵylymı turǵydan zerttep, ashyq pikirtalas alańynda talqyǵa salý arqyly oqýshylardyń shyǵarmashylyq jáne qoǵamdyq belsendiligin arttyrý; jastardyń ǵylymǵa qyzyǵýshylyǵyn týǵyzyp, memleketshilik sanany damytý bolyp tabylady.
Oqýshynyń daryndylyǵyn anyqtaýda:
Daryndy bala týraly pedagogıkalyq, psıhologıalyq, áleýmettik aqparattar, málimetter jınaqtaý.
Baqylaý
Anketa
Psıhodıagnostıka
Sosıometrıa
Áńgimelesý
Intervú syndy jumys túrleri júrgizýi tıis.
Atalmysh jumystar júıelilikke negizdelip, daryndy oqýshymen jumys túrleri iske asý barysynda oqýshynyń ózin ózi baqylaýy negizinde tómendegideı ózgeshelikti baıqaýǵa bolady:
Intellektýaldy emosıalyq birlikti saqtaı biledi;
2. Sheshim qabyldaıdy;
3. Senimdilik týyndaıdy;
4. Ózgelermen salystyrady;
5. Ózin - ózi baqylaıdy;
6. Jaýapkershilik týyndaıdy;
7. Minez - qulqy ózgeriledi;
8. Ǵylymı turǵyda izdenedi;
9. Materıaldaryn jınaqtaıdy.
Daryndy balamen jasalynatyn jumys barysynda tómendegideı baǵyt - baǵdardy josparlaǵan oryndy:
1. Oqýshymen jasalynatyn jumystyń ıkemdi jáne utqyr formasy qurylýy tıis;
2. Jeke pánderdi oqytýda baǵdarlamadan tys materıaldar negizi qamtylyp, táýelsiz qurylymy jasalýy qajet;
3. Daryndy oqýshynyń ǵylymı jumysynyń jospary ózi qalaýyndaı etip jasaǵany oryndy, ózindik sheshim qabyldaýyna yqpal etý qajet;
4. Daryndy oqýshynyń qyzyǵýshylyǵyna baılanysty muǵalimniń ózindik oqý josparyn qurý;
5. Oqýshyǵa JOO - na ǵylymı jetekshilik jasaıtyn ustaz ben tyǵyz baılanys jasaýyna yqpal etý;
6. Dıstansıalyq oqýdy uıymdastyrý.
Daryndy balanyń jasaǵan jumysyna qoldaý kórsetý de onyń bolashaǵyna erekshe áser beredi. Onyń óziniń bilimdiligine degen senimdiligi arta túsedi. Qoldaý kórsetý degenimiz ózi balanyń jumysyn tanystyrý, taratý uǵymdarymen astasyp jatady. Ol:
Tájirıbelerin gazet, jýrnal betterine berý;
Baıqaýlarǵa qatysý;
3. İs - sharalar uıymdastyrý;
4. Mekteptermen tájirıbe almasý.
5. Baqylaý kúndeligin jazyp otyrý;
6. Psıhologıalyq materıaldar jınaqtaý;
7. Kitapsha qurastyrý.
8.”Referat”;
9.”Portfolıo”
Daryndy balamen jumys negizinde birinshiden: ózin - ózi tanýǵa, ózin - ózi tárbıeleýge, jańashyl, tózimi berik, únemi ózin damytýǵa, izdenetin, eksperımentshil, prınsıpke berik, eshkimdi qaıtalamaıtyn, entýzıazıst, boıyna daryndylyqty qalyptastyra biletin tulǵany kútemiz. Ekinshiden: daryndy balalar keleshektegi kásibı mamandyq tańdaýda ózderi sheshim qabyldaıdy. Jáne olar mekteptegi jasalynǵan jumys negizinde bolashaq mamandyqtaryn qatelespeı tańdaı alady jáne bolashaqta jaqsy maman ıeleri bolyp shyǵady. Úshinshiden: daryndy balamen jumys barysynda mekteppen ǵana shektelmeı, joǵary oqý oryndarymen baılanys jasalynady; tórtinshiden óz betterimen daryndylyq ortalyǵyn qurýǵa múmkindik jasalynady;
Muǵalimniń baǵyt - baǵdaryna baılanysty talaptar:
Daryndy oqýshymen jumysqa turaqty qyzyǵýy, nátıjeli ádis - tásilderdi talmaı izdenýi;
Daryndy oqýshynyń ata - anasymen tyǵyz baılanys ornatýy;
Daryndy oqýshymen jumys kezinde joǵary nátıjelerge umtylýy;
Ǵylymı joba taqyryptaryn tańdaý erejesi
Taqyryp oqýshylarǵa qyzyqty, olardy tartatyndaı bolý kerek.
Taqyryp oryndalatyn, sheshimi zertteýge qatysýshylarǵa paıdasy tıetindeı bolý kerek.
Oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn eskere otyryp, jetekshi ózi jaqsy biletin taqyryp aıasyn tańdaý kerek.
Taqyryp shynaıy bolý kerek, onda jańa dúnıeler, kútpegen jańalyq, erekshelik elementteri bolý kerek.
Taqyryp jumys uzaq jyldarǵa sozylmaı, tez oryndalatyndaı bolý kerek.
Taqyrypty bári túsinetindeı bolý kerek, árıne taqyryp oqýshylardyń jas ereksheligine sáıkes kelý kerek.
Tilegi men múmkindiginiń ushtasýy.
Eń bastysy tabıǵattyń adamzatqa bergen tamasha syıyn odan ári damytyp, erekshe qabiletti oqýshyny darynǵa aınaldyrý úshin aıanbaı eńbek etip, pedagogtyń óz boıyndaǵy da qabiletti asha túsý, kósh sońynda qalyp qoımaı, qoǵam aldyndaǵy mindetińdi azamattyq turǵydan oıdaǵydaı oryndaý.
^ PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTER:
N. Nazarbaev. Týǵan elim – tiregim, (Qurastyrǵandar: M. Qasymbekov. Q. Álimqulov). – Almaty: Raýan, 2001. — 128 b.
Ál - Farabı. Áleýmettik - etıkalyq traktattar. – Almaty: Sanat, 1995. – — 481 b.
Ýshınskıı K. D. Sobr. Soch. T 6. – M., 1949 - 319 s.
Y. Altynsarın Shyǵarmalary – A: Jazýshy, 1986 – 560 b.
A. Qunanbaev Shyǵarmalarynyń eki tomdyq tolyqjınaǵy A: Jazýshy 1995 – 355 b.
J. Aımaýytov Kompleksti oqytý joldary. – Qyzylorda, 1929 – 110 b.
Qazaqstan Respýblıkasynyń bilim berýdi damytýdyń 2005 - 2010 jyldarǵa arnalǵan Memlekettik baǵdarlamasy
Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik Jalpyǵa Mindetti Bilim Berý standarty.
Pralıev S. J. «Ulttyq tárbıe jáne jahandaný», Egemen Qazaqstan, 25 jeltoqsan 2009.
R. K. Tóleýbekova «Ulttyq tárbıe jáne onyń fılosofıasy»\\Pedagogıka jáne Psıhologıa jýrnaly №1, 2009.
Pedagogıkalyq ensıklopedıa M: 1964 T. 1 s 384.
Eleýpaeva Qazirgi mektepterde oqýshylardyń shyǵarmashylyq daryndylyǵyn damytýdyń pedagogıkalyq sharttary.
Oqýshylardyń ǵylymı qoǵamdaryn uıymdastyrý jáne respýblıkalyq ǵylymı jarystaryn ótkizýge ádistemelik nusqaýlar. Astana 2007.
Elýbaev A. O. Daryndy oqýshylardy taný ereksheligi – Daryn, 2009. №5, 112 - 116b.
Ermatov Sh. R. Daryndy balalarǵa arnalǵan mektep oqýshylarynyń shyǵarmashylyq belseńdylygyn damytý týraly/ Bilim - obrazovanıe, 2009. №5, 3 - 5b.
Akmenbetov Q. J. Daryndylyqtyń teorıalyq negizderi // Pedagogıka máseleleri, 2009. №2, 130 - 134b.
Bekjanova M. B. Daryndy balalarmen jumys – zaman talaby // Qazaqstan orta mektebi, 2009. №5/6, 18 - 25b.
Omarqulova S. A. Daryndy balamen júrgiziletin jumystardyń ádisteri men túrlerin jetildirý // Mekteptegi tehnologıa, 2009. №5, 3 - 4b.
Temirbaeva S. Daryndy oqýshylarmen júıeli jumysynyń mańyzy // Qazaq ádebıeti jáne memlekettik til, 2009. №7 - 8, 11 - 12b.
Toqtarbaeva R. Daryndy oqýshylardy ǵylymı jumysqa baýlý // Tárbıe týraly, 2010. №6, 7 - 9b.
Shyrynbaeva G. K. Oqýshy daryndylyǵyn anyqtaý teorıasyna negizdelgen muǵalim qyzmeti // Qazaq tili: ádisteme, 2010. №3, 2 - 4b.
Vygotskıı L. S. Psıhologıa. – M., 2000.
You Might Also Like
-
Uly dalada ulǵaıǵan ilim (tereń tanym) Shynynda da, qaı zamanda bolmasyn, zamanyna qaraı jeke tulǵanyń bolmysyn qalyptastyrý týraly oılar men pikirler kópshilikti tolǵandyryp kelgeni ras. Jeke tulǵan...
