"Qazaq eli-550 jyl"
Qurmetti ustazdarmen stýdentter Qazaq handyǵynyń 550 jyldyǵyna oraı OPJD - 9/15 - 02, OPJD - 11/15 - 01, Eır - 9/15 - 01 tobynyń stýdentteriniń daıyndaǵan "BES BELES" atty shyǵarmashylyq kórinisin bastaýǵa ruqsat etińizder.
(Asyǵys ketip bara jatqan bozbalanyń aldynan qoltyǵyna úlken kitapty qystyrǵan bir aqsaqal shyǵady.)
* (Bala) Assalaýmaǵaleıkým, ata!
* (Ata) Ýaǵaleıkým assalam, balam! Bir jerge
* (Bala) Áýmın, ata. Tarıh úıirmesine ketip bara jatyrmyn. óz Otanymyzdyń ótkeninen habarym az ekenin moıyndaǵanan soń, onyń ornyn osy jolmen toltyrǵym keledi. Asyǵyp bara jatqanyń kórinip tur. Jol bolsyn!
* (Ata) Durys bolǵan. Tarıh degen – qatpary kóp qalyń kitap. Qajet betin ash ta sanańa sińire ber.
* (Bala) Bul aıtýǵa ǵana ońaı. Ondaı kitap tabý qaıda?! Ata, qolyńyzdaǵy ne kitap?
* (Ata) Bul – «Tarıh kitaby», kúnim. Bir betin ashsań, sol betine sáıkes tarıhı oqıǵaǵa kýá bolasyń...
* (Bala) Mássaǵan! Bul meniń armanym ǵoı! Tarıh qoınaýyna úńilip, tulǵalarmen tildesýdi, tipti keıbir qatelerden saqtandyrýdy armandaıtynmyn.
* (Ata) Júzdesýdiń bálkı tildesýdiń de sáti túser. Biraq ýaqyt kóshin toqtata almaısyń. Al «Bir nárseni ózgertemin»- di múlde umyt, kókem. Al ýaqyt joǵaltyp ne qylamyz? Kánekı, bir paraǵyn ashaıyq.
İ Kórinis
(Bir kósh kele jatyr. Bala kóshke qaraı jaqyndaıdy)
* (Bala) Jol bolsyn!
* (Kereı Han) Áleı bolsyn! Osydan on eki jyl buryn Shý men Talastyń jaǵasyna, Jetisý mańyna kóship kelip edik. Endi mine Deshti Qypshaqqa qaıtyp kelemiz.
* (Bala) Ne úshin kóship ketip edińiz ata?
* (Kereı Han) El úshin! óz aldymyzǵa bólek el bolý úshin! úrkerdeı ǵana el edik, osy on eki jyldyń ishinde qaramyz kóbeıip, eki júz myńǵa jettik.
* (Bala) Nege Shý men Talasqa? Nege Deshti Qypshaqqa? Nege ordany aparyp Saryarqaǵa tikpeısiz?
* (Kereı Han) Ýaqyty kelgen kezde eńsesi bıik aq ordany Saryarqaǵa da tigermiz, jarqynym. Áýeli, ósip – ónip boıymyzdy tiktep alaıyq.
* (Bala) Nypsyńyz kim aldıar?
*(Kereı Han) Buryn Kereı sultan edim, qaramyz kóbeıip, qatarymyz tolyqqan bıyldan bastap meni Kereı han dep, al eldi «Qazaq handyǵy» dep ataı bastady. Shyny da sol! Al ar bolyńyzdar!
*(Bala) Ata qasyndaǵy kelbeti kelisken, júzinen nury tamǵan azamat kim?
* (Ata) Ol Jánibek sultan, qalqam. Artynan Áz - Jánibek degen ataq alǵan qazaqtyń dańqty hany osy...
* (Bala) Áttegen - aı! Men ony tanymaı qaldym. Toqtatyp tildesip...
*(Ata) Tura tur balam. Bul kitapqa qol tıgizgen adam, tarıhtyń tek bes sátinen ǵana maǵlumat alýǵa múmkindigi bar. Basqasha aıtqanda qazaq eliniń tarıhynyń tek bes belisimen ǵana tanysa alamyz. Jańa bir belesimen júzdesýdiń sáti tústi. Biraq Jánibek – Kereıdiń kóshi uzańqyrap ketti. Tarıh kitabynyń kelesi paraǵyn ash.
İİ kórinis
(urys dalasy. Shaıqas júrip jatyr.)
* Ábilqaıyr qolbasshy!
* Árýaq!
* Bógenbaı!
* Eset!
* (Bala) Ata, bul Ańyraqaı ǵoı!
* (Ata) Iá, qulynym jazbaı tanydy. Bul sol shaıqastyń bir sáti.
*Saýryq batyr! Sadaqshylar!
*Jaý qashty!
*Jaý ańyrap qashyp barady!
* Ańyraqaı deseńshi!
* Iá, bul shaıqasty endi Ańyraqaı - dep ataıtyn bolamyz.
*(Bala) Ábilqaıyr qolbasshy! Nege ókshelep qýyp jetip, bárin túgel qurtyp jibermeısiz?! Men qazir bolashaqtanmyn. Olar erteń esin jıǵasyn qaıta shabady.
*(Ábilqaıyr han) Balam, bular jaý bolsa da bir el. Túp - tamyrymen qurtý bizdiń dil - dinimizge jat. Qaıta shapa, ony kóremiz. Onyń ústine eldiń irgesine orys, bashqur qaýip tóndire bastapty. Men soǵan asyǵyp baramyn! Hosh!
İİİ Kórinis
(Bir top adam qorshaýǵa túsip qalyp, jan – jaǵynan antalaǵan jaýdan qorǵanyp – aq jatyr. Qıan – keski qaıqastan keıin qaýmalaǵan qol bir sátke sheginedi.)
*(Bala sybyrlap) Ata, biz taǵy bir alasapranǵa tap boldyq.
*(Ata) Qazaq tarıhy – urys tarıhy balam. Sabyr.
* (Naýryzbaı sultan) Kene aǵa, maǵan eki júz jigit berińiz, jaýdyń shebin jaryp óteıik. Arǵynbaı, Iman, Buqarbaı, Buǵybaı batyrlar da osy aqyldy qup kórip otyr.
* (Kenesary han) Jaýdyń shebin jaryp ótip aty júırikterimiz qutylamyz, al qalǵandar qaıtedi? Qyrylady ǵoı! Sońyma ergen elimdi jaýǵa tastap, óz basymdy qutqarsam meniń kim bolǵanym?! Joq, ólsek te bárimiz birge ólemiz, qutylsaq ta birge qutylamyz.
* (Naýryzbaı sultan) Az soǵysqan joqpyz ǵoı, aǵeke Reseı, Hıýa, Qoqan endi mine Reseıge de qarsy birikpediń dep qyrǵyzben de qyrylysyp jatyrmyz.
* (Kenesary han) Men sen aıtqan elderdiń ozbyr bıleýshilerimen ǵana soǵystym. Qarapaıym halyqta esh ósh – qasym joq! Áıtpese qol astymda qyrǵyzdar, qaraqalpaqtar, túrkimender, ózbekter men orystar da bolar ma edi? Bashqurlar kelip zeńbirek quıysar ma edi? Jeke hatshymnyń orys ultynan ekenin bilesiń. Orys bitkendi jaratpaıtyn bolsam qasymda orys polkovnıgi Arjanýhın, neǵyp júr? Sibirden qashyp kelip qosylǵan 100 polákty men shettetip be ekem?! Joq! Men jekelegen ult - ulystarmen emes, qazaq eliniń naqty jaýlarymen soǵysamyn...
*(Naýryzbaı sultan) Aǵa kelip qaldy!
*(Shaıqas bastalady. Kenesary hannyń áskeriniń ánurany shyrqalady.)
«Qol úzip saǵynamyn ósken jerim,
Kirim jýyp, kindigim kesken jerim.
Aman bol, kóremin be kórmeımin be,
Atyǵaı, Qaraýyl men Qaıran Elim»
İV kórinis
(30 - shy jyldardyń ıntelegensıasyna tán kıingen qazaqtyń bir top azamaty áńgime – dúken quryp otyr)
* (Bala) Áıteýir bir jaıbaraqat otyrystyń ústinen tústikaý ata.
* (Ata) Áńgimelerine qulaq túr sonda bulardyń kim ekenin uǵasyń.
* (Ahmet Baıtursynuly) Aq bolsyn, qyzyl bolsyn báribir. Men qazaq halqyna paıdasy tıetin úkimette qyzmet etemin...
* (Bala) Qastaryna jaqyndaıyqshy ata.
* (Ata) El taǵdyryn sóz qylyp jatyr, sózderin bólmeıik.
* (Bala) Atajan – aý, bular Alashordanyń ardaqtylary emes pe?! Erteń bulardyń bárin túgel qyryp tastaıdy ǵoı! Eń bolmasa, eskerteıik!
* (Ata) Túk ózgerte almaısyń.
* (Bala) Aǵataılar - aý! Qudaı úshin elden qashyńyzdarshy! Áıtpese! Erteń taǵdyrlaryńyz qıyn bolady.
* (Ahmet Baıtursynuly) Kimsiń óziń jarqynym?
* (Bala) Men bolashaqtanmyn. Átteń ýaqyt tyǵyz. Áıtpese, bárin aıtyp túsindirer edim...
* (Ahmet Baıtursynuly) Biz elimizdiń keleshegi úshin qoldan kelgenshe qyzmet etip júrmiz. Bul jolda qandaı qıyndyq kezigip, qaýip tónse de tózýge bekingen jastarmyz. «Biz bolmasaq, siz barsyz, úmit etken jastarym» dep Abaı atamyz aıtqandaı biz bitirmegen, úlgere almaǵan isti sizder jalǵastyrasyzdar. Biz sizderge senemiz. Maǵjan baýyrymyzdyń myna óleńin biletin shyǵarsyzdar:
Arystandaı aıbatty,
Jolbarystaı qaıratty -
Qyrandaı kúshti qanatty.
Men jastarǵa senemin!
Kózderinde ot oınar.
Sózderinde jylan bar,
Jannan qymbat olarǵa ar,
Men jastarǵa senemin!
Jas qyrandar - balapan,
Jaıyp qanat umtylǵan.
Kózdegeni kók aspan
Men jastarǵa senemin!
Jumsaq minez jibekter.
Sútteı taza júrekter,
Qasıetti tilekter -
Men jastarǵa senemin! - demeı me? Biz jastarǵa, bolashaqqa senderge senemiz.
* (Bala) Aǵa, deımin
* (Ahmet Baıtursynuly) Qazir inim, tura tur. Jup bolýy úshin jáne barlyq suraqtardyń jaýaby retinde ómirden erte ótip ketken baýyrymyz Sultanmahmut Toraıǵyrovtyń «ALASH URANY»- n oqyp bereıin:
Alash týy astynda
Biz alashtyń balasy.
Kúnimiz týyp kórgendi,
Saryarqanyń dalasy.
Qurt aýrýdaı jaılaǵan,
Qurtpaqqa bizdi oılaǵan
Qanymyzǵa toımaǵan,
Qolymyzdy baılaǵan,
Erimizdi aıdaǵan,
Elimizdi laılaǵan
Jerimizdi shımaılaǵan,
óshti zalym qarasy.
Jasasyn alash, jasasyn!
Alash týy astynda
Qoldaıtyn alash babamyz.
"Týysqandyq" "teńdik"dep,
Týyn qolǵa ap shabamyz.
Berilgenge tilekter,
Jarylmaı ma júrekter?!
Zań jasaıtyn orynǵa
Jurtpen birge baramyz!
Qatardan oryn alamyz!
Jasasyn alash, jasasyn!
Alash týy astynda,
Kýá bolsyn arymyz.
Kórkeıtýge alashty,
Qurbandyq bizdiń janymyz!
Bylaı tursyn malymyz,
Alash degen el úshin,
Bostandyq bergen er úshin,
Tógilsin bizdiń qanymyz!
Aıalmasyn janymyz!
Jasasyn alash jasasyn!
Alash týy astynda,
ólsek birge óldik biz.
Ne jaqsylyq, ne qaıǵy,
Kórsek birge kórdik biz!
Jasasyn alash Jasasyn!
Alash týy astynda,
Kún sóngenshe sónbeımiz.
Endi eshkimniń alashty,
Qorlyǵyna bermeımiz!
Adamdyqtyń jolynda,
Bastaǵan erler sońynda,
Basqaǵa kóńil bólmeımiz,
Qandaı shaıtan kelse de,
Aldaýyna kónbeımiz.
óler jerden kettik biz,
Bul zamanǵa jettik biz!
Jasaıdy alash ólmeımiz!
Jasasyn alash Jasasyn!"
* (Bala) Ata eshkimge túk kómegim bolmady, aldarynan kútip turǵan ajaldan qutqara almadym.
* (Ata) Balam, eline qyzmet etken erler eshqashan ólmedi. Biz olardy eske alyp dáriptep, qurmettep jatqan kezde, olar máńgi tiri. Aldaǵy qazaq handyǵynyń 550 - jyldyǵyn atap ótý de - qazaq úshin qasyq qany qalǵansha kúresken erlerdi ulyqtaýdyń bir kórinisi.
* (Bala) Ata, batyrlardyń bári burynǵy zamanda ótip ketken ǵoı ıá?
* (Ata) Nege, qulynym, kúni keshe 86 da óziń sıaqty órimdeı jastar ádiletsizdikke tózbeı alańǵa shyqty.
* (Bala) Olar da batyr ma, sonda?
*(Ata) Árıne, jastar Keńes Imperıalyq saıasatyna qarsylyq bildirdi. Alaıda, kadr jáne til saıasatyndaǵy qıanattarǵa tózimsizdik tanytqan bul tolqý aıaýsyz basylyp - janyshtaldy. Qýdalaýdyń ózi birneshe jylǵa sozyldy.
* (Bala) Onda buny da qazaq tarıhynyń bir belesi dep tanýǵa bolady ǵoı.
* (Ata) Álbette kúnim!
* (Bala) Sol paraqty da bir ashaıyq ata.
V kórinis
(Sot zaly)
* (Aıyptaýshy) Aıyptalýshy, sonymen, sońǵy ret suraımyn: Alańǵa ne úshin shyqtyń?
* (Qaırat Rysqulbekov) Meniń túsinigimshe, er adamdar turmaq, ań ekesh ańdar da urǵashysyna múıiz ıa bolmasa tuıaǵyn kótermeıdi. Al biz bárimiz ań emes adamzattyń uly – adambyz, sondyqtan er adam áıel zatyna qol kóterip, qol jumsaýǵa tıis emes, áýeli esh pravasy joq. Mine, qysqasha aıtqanda, osyndaı túsinikpen, áıel zatyna er bolyp óz qol ushymdy berip, kómektesý úshin barǵanym ras. Sol jerde qolymnan kelgeninshe kómekteskenim de ras. Ol úshin áli kúnge deıin ókinbeımin, kerisinshe úlken maqtanysh tutamyn. Biraq, bir qudaı ózi kýá, adam balasyn eshqashan óltirgenim joq. Mundaı aıýandyq jasaý meniń qolymnan kelmeıdi. Eshqashan... Eshýaqytta!... Al áıel zatyna aıýandyqpen qol kóterip, shashynan tartyp, kókparsha súıregeni úshin bir mılısıany uryp soqqanym da ras. Ol adam kúni búginge deıin aman - esen zyr júgirip júr. óz qolymmen jasaǵan bar teris qylyq, bar qylmysym osy ǵana!
*(Aıyptaýshy) Sen qasarysyp qylmysyńdy moıyndamaı otyrsyń! Atylasyń!
* (Qaırat Rysqulbekov)
"Kúnádan taza basym bar,
Jıyrma birde jasym bar,
Qasqaldaqtaı qanym bar
Boztorǵaıdaı janym bar.
Alam deseń alyńdar.
Qaırat degen atym bar,
Qazaq degen zatym bar.
Erkek toqty qurbandyq,
Atam deseń atyńdar!"
* (Bala) Ata, men oǵan qazaq halqy ony eshqashan umytpaıtynyn aıtsam qaıtedi?
* (Ata) Keregi joq, ol óziniń umytylmaıtynyna senimdi. Sot zalynda ózin osylaı ustaýyna kúsh berip turǵan da sol senim. Adam óz isiniń durystyǵyna bek senimdi bolǵan kezde oǵan esh nárse kedergi bola almaıdy.
* (Bala) Ata, men búgin tarıh úıirmesinen qalyp qoıdym. Biraq buǵan esh ókinbeımin. Qanshama ǵalamat sátterge kýá boldym. Kýá bolǵan bul bes belesti men ylǵı maqtanyshpen aıtyp júretin bolamyn.
* (Ata) Sen úıirmege áli úlgeresiń, kókem. Saǵatyńa qarashy, biz esh ýaqyt joǵaltqan joqpyz. Tarıh qoınaýyna súńgip, odan ǵıbrat alýǵa ketken ýaqyt joǵalǵan ýaqyt bolyp sanalmaıdy.
* (Bala) Ǵajap! Biz jańaǵy oqıǵalardyń bárin qas qaǵym sátte kórip shyqtyq. Bes beles!
* (Ata) Bundaı belester qazaq tarıhynda beseý emes san myńdap tabylady, qaraǵym.
* (Bala) Ata – babalarymyz, aǵa apalarym kórsetken úlgi - biz úshin kúres toqtamaq emes jalǵasa beredi, sondyqtan qym - qýyt zamanda bizder bilimdi ári batyl bolýymyz kerek ıá ata? Ata qaıdasyz?! Ata!
* (Ata) ótken tarıhyńdy umytpa qaraǵym! El úshin ot keshken erlerdi qadirle! Qazaqtyń hany bar, batyr bıi, aqyn – ǵalymy bar barlyǵy osy eldiń egemendigine eńbegin sińirip ári qaraı órkendeýin Sizderge tapsyrdy. Aldaryńda talaı - talaı asýlarmen belester tur!
(Qoıylym keıipkeleri Kereı han, Ábilqaıyr han, Kenesary han, Naýryzbaı sultan, Ahmet Baıtursynuly, Qaırat Rysqulbekov birinen soń biri sahnaǵa óte bastaıdy)
* (Kereı Han) Men árqashan "El bolam" degen azamattardyń qasynan tabylamyn! Aýyzbirshilik myqty bolsyn! El birligi amanat!
*(Ábilqaıyr han) urpaǵym meni umytpasa jelbiregen jalaýyn birge ustasyp eshbir dushpanǵa basyndyrmaı máńgi qasynda júremin! Jerim saǵan amanat!
*(Kenesary han Naýryzbaı sultan) Biz qashanda namysty qazaqtyń qasynan tabylamyz. Rýhtaryń bıik naızalaryńyz ushty bolsyn! ór Rýh saǵan amanat!
* (Ahmet Baıtursynuly) Meniń júregim "QAZAQ" dep soqqan árbir júrekpen birge soǵatyn bolady. Alash aman bolsyn! Zaman kóshinde alda bolyńdar! Alash saǵan amanat!
* (Qaırat Rysqulbekov) Men árqashan "otan úshin otqa túsýge ázir" jastardyń sabyndamyn. Eshkimge táýeldi bolmańdar! Táýelsizdik jasasyn Egemendik amanat!
(Asyǵys ketip bara jatqan bozbalanyń aldynan qoltyǵyna úlken kitapty qystyrǵan bir aqsaqal shyǵady.)
* (Bala) Assalaýmaǵaleıkým, ata!
* (Ata) Ýaǵaleıkým assalam, balam! Bir jerge
* (Bala) Áýmın, ata. Tarıh úıirmesine ketip bara jatyrmyn. óz Otanymyzdyń ótkeninen habarym az ekenin moıyndaǵanan soń, onyń ornyn osy jolmen toltyrǵym keledi. Asyǵyp bara jatqanyń kórinip tur. Jol bolsyn!
* (Ata) Durys bolǵan. Tarıh degen – qatpary kóp qalyń kitap. Qajet betin ash ta sanańa sińire ber.
* (Bala) Bul aıtýǵa ǵana ońaı. Ondaı kitap tabý qaıda?! Ata, qolyńyzdaǵy ne kitap?
* (Ata) Bul – «Tarıh kitaby», kúnim. Bir betin ashsań, sol betine sáıkes tarıhı oqıǵaǵa kýá bolasyń...
* (Bala) Mássaǵan! Bul meniń armanym ǵoı! Tarıh qoınaýyna úńilip, tulǵalarmen tildesýdi, tipti keıbir qatelerden saqtandyrýdy armandaıtynmyn.
* (Ata) Júzdesýdiń bálkı tildesýdiń de sáti túser. Biraq ýaqyt kóshin toqtata almaısyń. Al «Bir nárseni ózgertemin»- di múlde umyt, kókem. Al ýaqyt joǵaltyp ne qylamyz? Kánekı, bir paraǵyn ashaıyq.
İ Kórinis
(Bir kósh kele jatyr. Bala kóshke qaraı jaqyndaıdy)
* (Bala) Jol bolsyn!
* (Kereı Han) Áleı bolsyn! Osydan on eki jyl buryn Shý men Talastyń jaǵasyna, Jetisý mańyna kóship kelip edik. Endi mine Deshti Qypshaqqa qaıtyp kelemiz.
* (Bala) Ne úshin kóship ketip edińiz ata?
* (Kereı Han) El úshin! óz aldymyzǵa bólek el bolý úshin! úrkerdeı ǵana el edik, osy on eki jyldyń ishinde qaramyz kóbeıip, eki júz myńǵa jettik.
* (Bala) Nege Shý men Talasqa? Nege Deshti Qypshaqqa? Nege ordany aparyp Saryarqaǵa tikpeısiz?
* (Kereı Han) Ýaqyty kelgen kezde eńsesi bıik aq ordany Saryarqaǵa da tigermiz, jarqynym. Áýeli, ósip – ónip boıymyzdy tiktep alaıyq.
* (Bala) Nypsyńyz kim aldıar?
*(Kereı Han) Buryn Kereı sultan edim, qaramyz kóbeıip, qatarymyz tolyqqan bıyldan bastap meni Kereı han dep, al eldi «Qazaq handyǵy» dep ataı bastady. Shyny da sol! Al ar bolyńyzdar!
*(Bala) Ata qasyndaǵy kelbeti kelisken, júzinen nury tamǵan azamat kim?
* (Ata) Ol Jánibek sultan, qalqam. Artynan Áz - Jánibek degen ataq alǵan qazaqtyń dańqty hany osy...
* (Bala) Áttegen - aı! Men ony tanymaı qaldym. Toqtatyp tildesip...
*(Ata) Tura tur balam. Bul kitapqa qol tıgizgen adam, tarıhtyń tek bes sátinen ǵana maǵlumat alýǵa múmkindigi bar. Basqasha aıtqanda qazaq eliniń tarıhynyń tek bes belisimen ǵana tanysa alamyz. Jańa bir belesimen júzdesýdiń sáti tústi. Biraq Jánibek – Kereıdiń kóshi uzańqyrap ketti. Tarıh kitabynyń kelesi paraǵyn ash.
İİ kórinis
(urys dalasy. Shaıqas júrip jatyr.)
* Ábilqaıyr qolbasshy!
* Árýaq!
* Bógenbaı!
* Eset!
* (Bala) Ata, bul Ańyraqaı ǵoı!
* (Ata) Iá, qulynym jazbaı tanydy. Bul sol shaıqastyń bir sáti.
*Saýryq batyr! Sadaqshylar!
*Jaý qashty!
*Jaý ańyrap qashyp barady!
* Ańyraqaı deseńshi!
* Iá, bul shaıqasty endi Ańyraqaı - dep ataıtyn bolamyz.
*(Bala) Ábilqaıyr qolbasshy! Nege ókshelep qýyp jetip, bárin túgel qurtyp jibermeısiz?! Men qazir bolashaqtanmyn. Olar erteń esin jıǵasyn qaıta shabady.
*(Ábilqaıyr han) Balam, bular jaý bolsa da bir el. Túp - tamyrymen qurtý bizdiń dil - dinimizge jat. Qaıta shapa, ony kóremiz. Onyń ústine eldiń irgesine orys, bashqur qaýip tóndire bastapty. Men soǵan asyǵyp baramyn! Hosh!
İİİ Kórinis
(Bir top adam qorshaýǵa túsip qalyp, jan – jaǵynan antalaǵan jaýdan qorǵanyp – aq jatyr. Qıan – keski qaıqastan keıin qaýmalaǵan qol bir sátke sheginedi.)
*(Bala sybyrlap) Ata, biz taǵy bir alasapranǵa tap boldyq.
*(Ata) Qazaq tarıhy – urys tarıhy balam. Sabyr.
* (Naýryzbaı sultan) Kene aǵa, maǵan eki júz jigit berińiz, jaýdyń shebin jaryp óteıik. Arǵynbaı, Iman, Buqarbaı, Buǵybaı batyrlar da osy aqyldy qup kórip otyr.
* (Kenesary han) Jaýdyń shebin jaryp ótip aty júırikterimiz qutylamyz, al qalǵandar qaıtedi? Qyrylady ǵoı! Sońyma ergen elimdi jaýǵa tastap, óz basymdy qutqarsam meniń kim bolǵanym?! Joq, ólsek te bárimiz birge ólemiz, qutylsaq ta birge qutylamyz.
* (Naýryzbaı sultan) Az soǵysqan joqpyz ǵoı, aǵeke Reseı, Hıýa, Qoqan endi mine Reseıge de qarsy birikpediń dep qyrǵyzben de qyrylysyp jatyrmyz.
* (Kenesary han) Men sen aıtqan elderdiń ozbyr bıleýshilerimen ǵana soǵystym. Qarapaıym halyqta esh ósh – qasym joq! Áıtpese qol astymda qyrǵyzdar, qaraqalpaqtar, túrkimender, ózbekter men orystar da bolar ma edi? Bashqurlar kelip zeńbirek quıysar ma edi? Jeke hatshymnyń orys ultynan ekenin bilesiń. Orys bitkendi jaratpaıtyn bolsam qasymda orys polkovnıgi Arjanýhın, neǵyp júr? Sibirden qashyp kelip qosylǵan 100 polákty men shettetip be ekem?! Joq! Men jekelegen ult - ulystarmen emes, qazaq eliniń naqty jaýlarymen soǵysamyn...
*(Naýryzbaı sultan) Aǵa kelip qaldy!
*(Shaıqas bastalady. Kenesary hannyń áskeriniń ánurany shyrqalady.)
«Qol úzip saǵynamyn ósken jerim,
Kirim jýyp, kindigim kesken jerim.
Aman bol, kóremin be kórmeımin be,
Atyǵaı, Qaraýyl men Qaıran Elim»
İV kórinis
(30 - shy jyldardyń ıntelegensıasyna tán kıingen qazaqtyń bir top azamaty áńgime – dúken quryp otyr)
* (Bala) Áıteýir bir jaıbaraqat otyrystyń ústinen tústikaý ata.
* (Ata) Áńgimelerine qulaq túr sonda bulardyń kim ekenin uǵasyń.
* (Ahmet Baıtursynuly) Aq bolsyn, qyzyl bolsyn báribir. Men qazaq halqyna paıdasy tıetin úkimette qyzmet etemin...
* (Bala) Qastaryna jaqyndaıyqshy ata.
* (Ata) El taǵdyryn sóz qylyp jatyr, sózderin bólmeıik.
* (Bala) Atajan – aý, bular Alashordanyń ardaqtylary emes pe?! Erteń bulardyń bárin túgel qyryp tastaıdy ǵoı! Eń bolmasa, eskerteıik!
* (Ata) Túk ózgerte almaısyń.
* (Bala) Aǵataılar - aý! Qudaı úshin elden qashyńyzdarshy! Áıtpese! Erteń taǵdyrlaryńyz qıyn bolady.
* (Ahmet Baıtursynuly) Kimsiń óziń jarqynym?
* (Bala) Men bolashaqtanmyn. Átteń ýaqyt tyǵyz. Áıtpese, bárin aıtyp túsindirer edim...
* (Ahmet Baıtursynuly) Biz elimizdiń keleshegi úshin qoldan kelgenshe qyzmet etip júrmiz. Bul jolda qandaı qıyndyq kezigip, qaýip tónse de tózýge bekingen jastarmyz. «Biz bolmasaq, siz barsyz, úmit etken jastarym» dep Abaı atamyz aıtqandaı biz bitirmegen, úlgere almaǵan isti sizder jalǵastyrasyzdar. Biz sizderge senemiz. Maǵjan baýyrymyzdyń myna óleńin biletin shyǵarsyzdar:
Arystandaı aıbatty,
Jolbarystaı qaıratty -
Qyrandaı kúshti qanatty.
Men jastarǵa senemin!
Kózderinde ot oınar.
Sózderinde jylan bar,
Jannan qymbat olarǵa ar,
Men jastarǵa senemin!
Jas qyrandar - balapan,
Jaıyp qanat umtylǵan.
Kózdegeni kók aspan
Men jastarǵa senemin!
Jumsaq minez jibekter.
Sútteı taza júrekter,
Qasıetti tilekter -
Men jastarǵa senemin! - demeı me? Biz jastarǵa, bolashaqqa senderge senemiz.
* (Bala) Aǵa, deımin
* (Ahmet Baıtursynuly) Qazir inim, tura tur. Jup bolýy úshin jáne barlyq suraqtardyń jaýaby retinde ómirden erte ótip ketken baýyrymyz Sultanmahmut Toraıǵyrovtyń «ALASH URANY»- n oqyp bereıin:
Alash týy astynda
Biz alashtyń balasy.
Kúnimiz týyp kórgendi,
Saryarqanyń dalasy.
Qurt aýrýdaı jaılaǵan,
Qurtpaqqa bizdi oılaǵan
Qanymyzǵa toımaǵan,
Qolymyzdy baılaǵan,
Erimizdi aıdaǵan,
Elimizdi laılaǵan
Jerimizdi shımaılaǵan,
óshti zalym qarasy.
Jasasyn alash, jasasyn!
Alash týy astynda
Qoldaıtyn alash babamyz.
"Týysqandyq" "teńdik"dep,
Týyn qolǵa ap shabamyz.
Berilgenge tilekter,
Jarylmaı ma júrekter?!
Zań jasaıtyn orynǵa
Jurtpen birge baramyz!
Qatardan oryn alamyz!
Jasasyn alash, jasasyn!
Alash týy astynda,
Kýá bolsyn arymyz.
Kórkeıtýge alashty,
Qurbandyq bizdiń janymyz!
Bylaı tursyn malymyz,
Alash degen el úshin,
Bostandyq bergen er úshin,
Tógilsin bizdiń qanymyz!
Aıalmasyn janymyz!
Jasasyn alash jasasyn!
Alash týy astynda,
ólsek birge óldik biz.
Ne jaqsylyq, ne qaıǵy,
Kórsek birge kórdik biz!
Jasasyn alash Jasasyn!
Alash týy astynda,
Kún sóngenshe sónbeımiz.
Endi eshkimniń alashty,
Qorlyǵyna bermeımiz!
Adamdyqtyń jolynda,
Bastaǵan erler sońynda,
Basqaǵa kóńil bólmeımiz,
Qandaı shaıtan kelse de,
Aldaýyna kónbeımiz.
óler jerden kettik biz,
Bul zamanǵa jettik biz!
Jasaıdy alash ólmeımiz!
Jasasyn alash Jasasyn!"
* (Bala) Ata eshkimge túk kómegim bolmady, aldarynan kútip turǵan ajaldan qutqara almadym.
* (Ata) Balam, eline qyzmet etken erler eshqashan ólmedi. Biz olardy eske alyp dáriptep, qurmettep jatqan kezde, olar máńgi tiri. Aldaǵy qazaq handyǵynyń 550 - jyldyǵyn atap ótý de - qazaq úshin qasyq qany qalǵansha kúresken erlerdi ulyqtaýdyń bir kórinisi.
* (Bala) Ata, batyrlardyń bári burynǵy zamanda ótip ketken ǵoı ıá?
* (Ata) Nege, qulynym, kúni keshe 86 da óziń sıaqty órimdeı jastar ádiletsizdikke tózbeı alańǵa shyqty.
* (Bala) Olar da batyr ma, sonda?
*(Ata) Árıne, jastar Keńes Imperıalyq saıasatyna qarsylyq bildirdi. Alaıda, kadr jáne til saıasatyndaǵy qıanattarǵa tózimsizdik tanytqan bul tolqý aıaýsyz basylyp - janyshtaldy. Qýdalaýdyń ózi birneshe jylǵa sozyldy.
* (Bala) Onda buny da qazaq tarıhynyń bir belesi dep tanýǵa bolady ǵoı.
* (Ata) Álbette kúnim!
* (Bala) Sol paraqty da bir ashaıyq ata.
V kórinis
(Sot zaly)
* (Aıyptaýshy) Aıyptalýshy, sonymen, sońǵy ret suraımyn: Alańǵa ne úshin shyqtyń?
* (Qaırat Rysqulbekov) Meniń túsinigimshe, er adamdar turmaq, ań ekesh ańdar da urǵashysyna múıiz ıa bolmasa tuıaǵyn kótermeıdi. Al biz bárimiz ań emes adamzattyń uly – adambyz, sondyqtan er adam áıel zatyna qol kóterip, qol jumsaýǵa tıis emes, áýeli esh pravasy joq. Mine, qysqasha aıtqanda, osyndaı túsinikpen, áıel zatyna er bolyp óz qol ushymdy berip, kómektesý úshin barǵanym ras. Sol jerde qolymnan kelgeninshe kómekteskenim de ras. Ol úshin áli kúnge deıin ókinbeımin, kerisinshe úlken maqtanysh tutamyn. Biraq, bir qudaı ózi kýá, adam balasyn eshqashan óltirgenim joq. Mundaı aıýandyq jasaý meniń qolymnan kelmeıdi. Eshqashan... Eshýaqytta!... Al áıel zatyna aıýandyqpen qol kóterip, shashynan tartyp, kókparsha súıregeni úshin bir mılısıany uryp soqqanym da ras. Ol adam kúni búginge deıin aman - esen zyr júgirip júr. óz qolymmen jasaǵan bar teris qylyq, bar qylmysym osy ǵana!
*(Aıyptaýshy) Sen qasarysyp qylmysyńdy moıyndamaı otyrsyń! Atylasyń!
* (Qaırat Rysqulbekov)
"Kúnádan taza basym bar,
Jıyrma birde jasym bar,
Qasqaldaqtaı qanym bar
Boztorǵaıdaı janym bar.
Alam deseń alyńdar.
Qaırat degen atym bar,
Qazaq degen zatym bar.
Erkek toqty qurbandyq,
Atam deseń atyńdar!"
* (Bala) Ata, men oǵan qazaq halqy ony eshqashan umytpaıtynyn aıtsam qaıtedi?
* (Ata) Keregi joq, ol óziniń umytylmaıtynyna senimdi. Sot zalynda ózin osylaı ustaýyna kúsh berip turǵan da sol senim. Adam óz isiniń durystyǵyna bek senimdi bolǵan kezde oǵan esh nárse kedergi bola almaıdy.
* (Bala) Ata, men búgin tarıh úıirmesinen qalyp qoıdym. Biraq buǵan esh ókinbeımin. Qanshama ǵalamat sátterge kýá boldym. Kýá bolǵan bul bes belesti men ylǵı maqtanyshpen aıtyp júretin bolamyn.
* (Ata) Sen úıirmege áli úlgeresiń, kókem. Saǵatyńa qarashy, biz esh ýaqyt joǵaltqan joqpyz. Tarıh qoınaýyna súńgip, odan ǵıbrat alýǵa ketken ýaqyt joǵalǵan ýaqyt bolyp sanalmaıdy.
* (Bala) Ǵajap! Biz jańaǵy oqıǵalardyń bárin qas qaǵym sátte kórip shyqtyq. Bes beles!
* (Ata) Bundaı belester qazaq tarıhynda beseý emes san myńdap tabylady, qaraǵym.
* (Bala) Ata – babalarymyz, aǵa apalarym kórsetken úlgi - biz úshin kúres toqtamaq emes jalǵasa beredi, sondyqtan qym - qýyt zamanda bizder bilimdi ári batyl bolýymyz kerek ıá ata? Ata qaıdasyz?! Ata!
* (Ata) ótken tarıhyńdy umytpa qaraǵym! El úshin ot keshken erlerdi qadirle! Qazaqtyń hany bar, batyr bıi, aqyn – ǵalymy bar barlyǵy osy eldiń egemendigine eńbegin sińirip ári qaraı órkendeýin Sizderge tapsyrdy. Aldaryńda talaı - talaı asýlarmen belester tur!
(Qoıylym keıipkeleri Kereı han, Ábilqaıyr han, Kenesary han, Naýryzbaı sultan, Ahmet Baıtursynuly, Qaırat Rysqulbekov birinen soń biri sahnaǵa óte bastaıdy)
* (Kereı Han) Men árqashan "El bolam" degen azamattardyń qasynan tabylamyn! Aýyzbirshilik myqty bolsyn! El birligi amanat!
*(Ábilqaıyr han) urpaǵym meni umytpasa jelbiregen jalaýyn birge ustasyp eshbir dushpanǵa basyndyrmaı máńgi qasynda júremin! Jerim saǵan amanat!
*(Kenesary han Naýryzbaı sultan) Biz qashanda namysty qazaqtyń qasynan tabylamyz. Rýhtaryń bıik naızalaryńyz ushty bolsyn! ór Rýh saǵan amanat!
* (Ahmet Baıtursynuly) Meniń júregim "QAZAQ" dep soqqan árbir júrekpen birge soǵatyn bolady. Alash aman bolsyn! Zaman kóshinde alda bolyńdar! Alash saǵan amanat!
* (Qaırat Rysqulbekov) Men árqashan "otan úshin otqa túsýge ázir" jastardyń sabyndamyn. Eshkimge táýeldi bolmańdar! Táýelsizdik jasasyn Egemendik amanat!
You Might Also Like
