InfoHub Logo

"UBT esepteri" hımıa páninen UBT - ǵa daıyndyq

Jınaqqa hımıa sabaqtarynda oqýshylardyń ózindik jumystary kezinde paıdalanǵan jıi kezdesetin esepter engizilgen. Oqýshylardyń hımıa pánine qyzyǵýlaryn arttyrýda, balalardyń darynyn, qabiletin ashyp damytýda, qazirgi zaman talabyna saı bilim berýde, UBT - de joǵary jetistikterge jetýde bul jınaq óte tıimdi dep esepteımin.
Oqýshylarǵa bazalyq kýrstan tanys suraqtar qoldanylyp, olardy tolyqtyryp, tereńdetý maqsatynda qurastyryldy. Jınaq oqýshylarmen, muǵalimderge kómekshi qural retinde usynylady

Alǵy sóz
Qazirgi kezeńde bilim berý salasynda álemdik bilim keńistigine umtylýǵa, UBT suraqtarynyń júıeli bolýyna baılanysty jasalynyp jatqan talpynystar bizderdiń, ıaǵnı ustazdar men mektep oqýshylarynyń derbestigin, izdenimpazdyǵyn, belsendiligi men shyǵarmashylyq múmkindikterin damytýdy talap etedi. Sondyqtan mektep qabyrǵasynan bastap oılaý belsendiligimizdi damytyp, bilimimizben biliktiligimizdi shyǵarmashylyq turǵyda júıelep, maqsatty, josparly túrde izdenispen jumys júrgizýimiz kerek.
Jalpy oqý jumysyna shyǵarmashylyq maqsat qoıý, ony josparlaý bizderden kóptegen qasıetterdi talap etedi: zerektik, izdenimpazdyq, eńbekqorlyq, shabyt, maqsatkerlik, belsendilik, qyzyǵýshylyq, ómirlik belsendi ustanym.
Oqýǵa osyndaı kózqaras bolǵanda taldaý, salystyrý, tujyrymdaý, problemalardy anyqtaı bilý, joramal (gıpoteza) qalyptastyrý, sheshýdiń joldaryn izdestirý, alynǵan nátıjelerdi talqylaý, qajet bolǵanda qaıta izdený sıaqty qabiletterimizdi damytyp, belsendi oı - áreketterin talap etetin ádis - tásilderdi meńgere alady ekenbiz.
Sonymen qosa esep shyǵarýmen únemi shuǵyldaný – eńbek súıgishtikke, jaýapkershilikke, tabandylyqqa jáne jigerlikke úıretedi,
alǵa qoıǵan maqsatqa jetý úshin qaısarlyqty qalyptastyrady.
Teorıalyq túsinikteme alǵannan keıin esepter shyǵarý men jattyǵýlar oryndaý arqyly alǵan bilimimizdi pysyqtap, tolyqtyra tússek tájirıbeler jasaý arqyly ony tereńdetip bekitemiz.
Hımıa pánin meńgerýde bul úsheýi - ózara baılanysty, bir - birimen sabaqtas, quramdas ádister.
Olar birin - biri tolyqtyryp, pánge degen qyzyǵýshylyǵymyzdy, yntamyzdy arttyrýǵa qyzmet etedi.
Esepter shyǵarý barysynda zattar men qubylystar týraly túsinikterdi jete túsiný jáne bekitý, alǵan teorıalyq bilimdi sapaly da oryndy paıdalana alý mashyǵy qalyptasady.
Oqýdyń bul ádisin paıdalaný kezinde hımıa ǵylymynyń negizgi túsinikter men zańdylyqtary kóp dúrkin qaıtalanyp, olardy túsiný jáne este saqtaý áldeqaıda jeńildeıdi.
Birinshiden esepterdi sheshý – teorıalyq materıaldardy praktıkalyq qoldaný, praktıkada ǵylymı bilimdi júzege asyrý.
Ekinshiden esepterdi sheshý – pánaralyq baılanystardy júzege asyrýdyń, hımıa ǵylymynyń ómirmen baılanysyn kórsetýdiń, sondaı - aq jaratylystaný ǵylymynyń mamandyqtaryna baýlýdyń tamasha ádisi dep esepteýge bolady.
Psıhologtar men ádiskerler esep shyǵarýdy oı - árekettiń jıyntyǵy dep qarastyrady, ıaǵnı sandyq jáne sapalyq esepterdi shyǵarýda bilim men árekettiń tutastyǵy oılaýdyń ár túrli ádisterin (paıymdaý, jikteý, júıeleý, dáleldeý, qorytyndylaý ) qalyptastyrylady.
Metodıkalyq ádebıetterde oqýshylardyń damýy hımıalyq eksperıment jasaǵanda, san jáne sapa esepterin shyǵarǵanda júzege asatyny baıandalǵan.
Hımıa esepteri sandyq jáne sapalyq esepter bolyp ekige jikteledi. Sapa esepterin eksperıment esepteri dep te ataıdy, óıtkeni olarda sandyq málimetter bolmaıdy, hımıalyq tájirıbeler jasaý arqyly shyǵarylady. Eksperıment esepteri hımıalyq qosylystar men qubylystardyń sapalyq jaǵyn qamtıdy. San esepterinde hımıalyq materıaldarǵa negizdelgen sandyq málimetteri bolady, sondyqtan olardy shyǵarý úshin, matematıkalyq amaldardy júzege asyrý kerek. Hımıa esepteriniń taza matematıkalyq esepterden aıyrmasy - sandyq málimetter eseptiń shartynda tolyq berilmeýi múmkin, olardy túgendeý úshin hımıalyq bilim kerek. Mysaly, «Mys súlfatynyń prosenttik quramy qandaı bolady?» esebinde eshbir sandyq derek joq, ony hımıalyq tańbalar men formýlalardyń sandyq sıpattamasyna jáne stehıometrıalyq zańdarǵa súıenip tabady. Shynynda da mys súlfatynyń quram turaqtylyq zańyna sáıkes molekýlalyq formýlasyn durys jazbaıynsha, berilgen esepti shyǵarý múmkin emes. San jáne sapalyq esepterdi sheshý úshin oqýshynyń berilgen dárejede hımıalyq jáne matematıkalyq daıarlyǵy bolýy kerek.
Qandaı bolmasyn hımıalyq esepti shyǵarý onyń mazmunyna jan - jaqty taldaý jasaýdan, berilgen shamalar arasyndaǵy táýeldilikti ashýdan bastalady. Taldaý nátıjesinde eseptiń túri, soǵan laıyq shyǵarý ádisi belgilenedi. Bul arada eseptiń mazmunyn fızıkadaǵy sıaqty qysqa jáne dál jazyp úırenýdiń de mańyzy zor. Ol úshin fızıka men hımıada jıi qoldanatyn qysqartýlardy bilý kerek.
Qazirgi oqýlyqtarda árbir taqyryptan soń úsh deńgeıli tapsyrmalar usynylǵan, bulardyń kúrdelilik deńgeıleri ár túrli ( A - jalpy deńgeı, V - úzdik oqýshylarǵa, S - shyǵarmashylyq deńgeı) sandyq esepteý men jattyǵýlar berilgen. Sondyqtan jańa sabaq ústinde, bekitý jáne kúndelikti suraý kezinde esepter shyǵaryp mashyqtanǵan oqýshy qorytyndy baqylaý jumystaryn qınalmaı oryndaıdy, buǵan san márte is - tájirıbeden kózimiz jetip júr.
Damyta oqýda esep shyǵarý izdenimpazdyq pen iskerlikti jetildiredi, hımıa esepterin shyǵarý bizderdiń maqsatkerlik, zerektik, qyzyǵýshylyq, belsendilik, izdenimpazdyq, shyǵarmashylyq qabiletterimizdi damytyp, tehnıkalyq baǵyttaǵy mamandyqtarǵa baýlyp, jarqyn táýelsiz elimizdiń zaman talabyna saı qajetti mamandyqtaryn ıgerýge óz kómegin tıgizeri sózsiz.

Sandyq esepterdi sheshý joldary.
San esepterin oıdaǵydaı sheshý úshin belgili dárejede hımıalyq jáne matematıkalyq daıarlyq bolýy kerek. Hımıa pániniń san esepteri mazmunyna qaraı birneshe túrge bólinedi. Olardyń jıi kezdesetinderi:
1. Tájirıbe málimetterine jáne hımıalyq zańdarǵa negizdelgen esepteýler (quram turaqtylyq zańy, massa saqtalý zańy, ekvıvalent zańy jáne t. b.).
2. Gaz zańdarymen baılanysty esepter (molekýlalyq salmaqty tabý, qalypty jaǵdaıda gazdyń kólemin jáne massasyn tabý t. b.).
3. Hımıalyq formýlany tabý jáne qurý esepteri.
4. Hımıalyq formýlalar boıynsha esepteýler.
5. Hımıalyq teńdeýler boıynsha esepteýler.
6. Eritindilermen baılanysty esepteýler.
7. Aralas esepter.
Bul sanalǵandardan basqa perıodtyq zań jáne perıodtyq sıstema, atom qurylysy, hımıalyq reaksıalardyń jyldamdyǵy jáne tepe - teńdik, hımıa jáne elektr togy taqyryptarymen baılanysty kóptegen esepter bar. Hımıa esepteriniń mazmuny kóp túrli bolýymen birge, shyǵarý ádisteri de san alýan. Matematıkalyq amaldaryna qaraı hımıa esepterin shyǵarý ádisteri birneshege bólinedi: proporsıa qurý tásili, birge keltirý tásili, algebralyq tásil, daıyn formýlany paıdalaný, algorıtmdi qoldaný jáne grafıkalyq tásil.
Qandaı da bolmasyn hımıalyq esepti shyǵarý onyń mazmunyna jan - jaqty taldaý jasaýdan, berilgen shamalar arasyndaǵy táýeldilikti ashýdan bastalady. Taldaý nátıjesinde eseptiń túri, soǵan laıyq shyǵarý ádisi belgilenedi. Bul arada eseptiń mazmunyn fızıkadaǵy sıaqty qysqa jáne dál jazyp úırenýdiń de mańyzy zor. Ol úshin fızıka men hımıada jıi qoldanatyn qysqartýlardy bilý kerek.
Qurastyrýshy: hımıa pániniń muǵalimi: Kýrmashova A. J.

"UBT esepteri" hımıa páninen UBT - ǵa daıyndyq. júkteý