InfoHub Logo

Sátjannyń ıtelgisi úırek alǵannan beri, ózine de burynǵysynan ózgeshe tárizdi. Erekshe tulǵaly qyran beınesine uqsaǵandaı. Tuǵyrda otyrsa, qum qaıraq qyzǵylt kózi jalyn shashyp, qyzyqty bolyp ketti. Apasy da «Sátjan, qusyń óıtpesin, búıtpesin» degen sekildi oı bólip elegen minez bildiredi. Ańshy atasy, kúnine bir ret qolyna qondyryp sylap-sıpap, Sátjannyń bergen jemin óz kezimen kórip, ol da qadaǵalap júr. Úı ishinde de, aýyl arasynda da Sátjannyń ıtelgisiniń úırekti teýip túsirgeni ájeptáýir sóz boldy. Osynyń barlyǵy Sátjannyń qus qumarlyǵyn burynǵydan da ósire tústi.

— Erteń torpaqtaryńdy boıdaqqa ótkiz. Bárimiz kórip alamyz, — degen kolhoz bastyǵynyń sózin esitkende Sátjan asa qýandy. Sony jerge qonǵannan beri jetile erjete túsken torpaqtary, ásirese, «Maıǵaryn», «Qoıanqulaq», «Sıdaqasqalar» iri kórinip, tipti qyzyqty edi. Sol qyzyqty malyn ósirip, óris tanytyp kolhoz dáýletine qosatyn kún jetti.

Torpaqtardy boıdaqqa ótkizip alǵan Ahmet:

— Buzaýlardyń bıylǵy kútimi erekshe bolǵan tárizdi. Torpaqtar burynǵy eki jylǵydan anaǵurlym iri. Erekshe etti, — dep Serikbaıǵa qarady.

— Onyń ras, Ahmet, — dedi Serikbaı. — Malmen bite qaınaǵan adamsyń ǵoı, abaılaýyń durys. Sátjan bıyl tóldi óte jaqsy baqty. Buzaýlaryn qashan eseıgenshe kúnsitpeı, taldan sharbaq toqyp, kóleńkege jatqyzdy. Onan soń buzaýǵa beretin sútti or qazyp, kún ystyqta soǵan qoıyp, sýytyp berip otyrdy. Bul buzaýlar ystyq etpeı, kúnsigen jyly sút jutpaı, kóleńkede jýsap, sútti babymen iship maıekti ósti.

— Báse, aıttym ǵoı, áıteýir bir aıyryqsha kútim bolǵan. Bul ádisti kimnen úırendiń? — dep Ahmet Sátjanǵa qarady.

— Janaı ekeýmiz, ózimiz aqyldasyp istedik, — dep Sátjan keń tanaýyn bir tartyp Serikbaı aqsaqalǵa qarady.

— Bularǵa eshkim de úıretken joq. Osy ekeýiniń ózi erinbeı-jalyqpaı-aq istedi, — dep Serikbaı eki balanyń tel baqqysh minezderin kótermelep qoıdy.

Sátjannyń búgingi bir asyǵa istep otyrǵan jumysy, fermanyń aılyq esebi. Ol aı saıyn fermadan tapsyrylǵan súttiń, qaımaqtyń esebin jáne saýynshylardyń eńbek kúniniń esebin jazyp jiberip otyratyn. Al, Baıqoshqarǵa kelgeli jınaqtalyp jazylǵan joq-ty. Ol tańerteńnen beri sony jazyp, esep dápterine qondyryp jatyr.

— Seniń esep qaǵazyń kelmegendikten aýdanǵa beretin málimet bógelip qaldy jáne maı men súttiń josparyn oryndaǵany týraly jazylatyn habarlaý da seniń esebińe baılanysty, — dep jazǵan kolhoz esepshisiniń qaǵazy, bar kináni Sátjanǵa aýdaryp moıyndatyp qoıǵandaı boldy. Osy esepti alyp barýǵa Janaı belgilenisimen-aq Sátjandy «bol-boldyń» astyna alyp, ol da asyqtyryp otyr.

Tez bitirýge Sátjannyń ózi de sonshalyq asyq. Keshe keshke Qanaı sıyrshy ańyzda kóp qazdyń júrgenin aıtyp, Sátjandy múlde qyzyqtyryp qoıdy. Keshki shabytta ıtelgini qazǵa bir jiberip baıqasam dep, ishten sony oılanyp, asyǵyp ta otyr.

Janaıǵa beretin qaǵazyn bitirip, Sátjan dalaǵa shyqqanda aýyl ústinen shýlap ushqan bir top qaz týra egindiktiń ornyna tartty. Qaz dybysynan eleń alǵandaı ıtelgisi talpynyp, tuǵyrynan jerge qonyp, aıaq baýyn tartqylady. Dalada otta turǵan ker qunanyn Sátjan alyp kelgenshe, sý boıynan keshki jaıylymǵa egindik ornyna qaraı top qazdardyń taǵy birnesheýi ushyp ótti.

Sátjannyń bir qaraılap tosqany qyrman basyndaǵy aýylǵa ketken Serikbaı atasy edi. Ol kisi áli kórinbeıdi. Balasynyn qunanyn erttep qamdanǵanyn kórgen Zeıne:

— Qaraǵym, kún keshkirgende qaıda barasyń? Ózen boıyna barma, — dep balasyna áldeneden oı saldy.

— Ózen boıyna ózim de barmaımyn, myna egindik jaqqa baramyn. Qusymdy qazǵa salamyn, — dep Sátjan ne der degendeı sheshesiniń betine qarady. Balasynyń kánigi qusbegilershe qazǵa salam, dep shırap aıtqan sózine razy bolǵandaı, Zeıne jaýlyǵyn qolymen ıyǵyna qaraı bir serpip:

— Túgi, torǵaıdaı shirkiniń qazdy qaıdan alsyn. Ana jylǵy búrkitin qasqyrǵa salyp óltirip alǵan ańshy atań qusap, qusyńdy qaz óltirip ketip júrmesin, — dedi.

— Apam keıde joqty aıtady, ıtelginiń qaz túgil kıik alatynyn estigen joq pa ediń. Óziń nanbasań, ańshy atamnan surashy, — dep Sátjan shynymen renjip qaldy.

Sátjan qunanyna minip, qusyn alyp egindikke jónelgende, Shaqpaq jaqtan soǵyp turǵan jel ekpindeı tústi. Shabytyna túsip ashyqqan ıtelgi salqyn jelge shıryqqandaı, aldynan pyr etken torǵaılarǵa da lap qoıǵandaı, qolǵa turmaı, qymyńdap keledi. Ózine ere shyqqan Bóribasardy Sátjan aýyldan uzaǵan soń ǵana kórdi. «Erseń er, serik bolarsyń» degendeı Sátjan oǵan jekigen joq.

Jazdaı buzaý baǵýǵa minilgen ker qunan qamshyǵa eti úırenip qyrsaýlaý júretin ádetimen aıaǵyn kerenaý basady. Egindik birsypyra jer, kún de eńkeıip barady. Sátjan tez jetkisi kelip ker qunandy tebinip te, qamshylap ta qoıady. Biraq júrisi ónbeı, egindikke áli jete almaı keledi.

Oıdaǵy úlken egindikke ıek artpa jerden barmaq bolyp Sátjan dalamen jortty. Áldeneden sezik alyp, alda turǵan aıqasqa ázirlengendeı ıtelgi de júnin jyǵyp, eki qanatyn salbyratyp jumyp keledi. Itelgisiniń myna minezine sonshalyq razy bolǵan Sátjan abaılamaı egindikke qashańdaý bir belesten shyǵa keldi. Egin ornynda top-tobymen byrdaı bolyp jaıylyp jatqan qazdar kenetten shyǵa kelgen Sátjandy kóre salyp, top-tobymen qańqyldap kóterile bastady. Qazdardyń daýyldap ushqan qyzyǵyna tańdana qarap kele jatqanda Sátjan qusynyń syp etip qolynan atyp shyǵyp ketkenin bir-aq bildi.

Itelgi qıqýlap kóterilgen bir top qazǵa qaraı zyta jóneldi. Biraq, qazdar joǵary kóterilip ketti. Itelgiden shoshyndy ma, joq ózderiniń ushýy solaı ma, qazdar barǵan saıyn aspandap kóterile berdi. Birine-birin tirkegen kóshtiń túıesindeı qazdar tizbektelip Baqanas boıyn órleı ońtústikke qaraı tartty. Qazdardan áldeqaıda tómende ıtelgi de ketip barady. Barǵan saıyn jel kóterdi me, ıtelgi qazdarǵa jaqyndaǵan tárizdendi. Biraq qaz tobyna aıqasqan belgisi bilinbeıdi. Eki kózi aspanda, ıtelgisiniń qarasynan kóz almaı Sátjan shaýyp keledi. Ker qunany barlyǵyp qaldy ma, joq óziniń jalqaýlyǵy ma, shabysy báseńdep, qazdar toby da, ıtelgi de uzap ketti.

Sátjan ıtelgisin shaqyryp alatyn ádisteriniń bárin istedi. Biraq ıtelgisi oǵan oıysar emes. Barǵan saıyn aspandap qazben birge bultqa kirip qarasy áreń-áreń kórinip uzaı berdi.

Shyǵys jaqtan túnniń qoıý qarańǵylyǵy da kóterile bastady. Barǵan saıyn aınala elsiz tartyp túsi sýyq súr bult qalyńdaı tústi. Ker qunannyń aıaǵy qoıýlap, shoqyraqtaýdan da qaldy. Eshnárseni uqpasa da, Sátjannyń shapqan betine qaraı dalaqtap Bóribasar betaldy júgirip, o da qyzyl tanaý.

Itelgisin shaqyra-shaqyra Sátjannyń daýsy qarlyqty; jel keýlep kıimderiniń etegi dalıyp ashylyp, qunanyn qamshylaımyn, dep qamshysynyń basy ushyp ketti. Qamshy bolmaǵan soń ker qunan múlde basynyp, jortaqty da qoıyp, toqtaýǵa taıanyp keledi. Baıqoshqardyń Baqanasqa quıar qospasyna taıanǵanda ymyrt jabylyp, qazdar toby da, ıtelgisi de kóz ushynan múlde ǵaıyp boldy.

Ózen boıynyń tal butalary tún kóleńkesin oranyp, múlde túıilgen qara kóleńke bolyp ketti. Áli de qarlyqqan daýsymen ıtelgisin shaqyryp Sátjan ilgeri tebinedi. Tún bolsa mynaý, ıtelgiden kóz jazdy. Endi nege aıqaılaıdy, nege ilgeri qaraı tebinedi, ony ózi de bilmeıdi.

Soltústiktiń túsi sýyq sur bulty qalyńdap, qarańǵylyq qoıýlanyp ketti. Bir top taldyń tusyna kelgende ker qunan múlde aıaǵyn baspaı turyp aldy. Sátjan qunannan tústi. Biraq, áli de qusynan úmit úzbeı aspanǵa, aınalasyna qaraıdy. Qunanyna súıenip turǵan Sátjannyń aıaǵyna tumsyǵyn súıeı Bóribasar da entigin basa almaı kelip shókesinen jatty. Qoıý qara kóleńkege shomylǵan shoq tal áldenelerdiń uıasyndaı óte jat kórinedi. Yzyńdaǵan keshki jel sýyldatyp úıirgen tal butalar, quraq, shalǵyndar áldeneni kúbirlegendeı, alýan ún yrǵalady. Myna túnergen dúleı tabıǵattyń ortasynda Sátjan jalǵyz bolsa qaıter edi. Boldyrsa da ker qunany, Bóribasary kádýilgideı tıanaq.

Baǵanadan attyń qyzýymen abaılamaǵan Sátjan endi baıqady, óneboıy salqyndap tońyp barady. Baıpaǵymen syımaǵan soń qońyltaq kıe salǵan juqa etik jáne sholaq qamzol onshalyqty pana bolar emes, keshki yzǵar etin qarı bastady. Biraz demigin basqannan keıin otshań ker qunan jaıylǵysy kep jerge umtyldy.

Baǵanadan beri tek qusynyń jaıyn oılap eshnárseni elemegen Sátjan bas qamyna endi oıysty. Aınala tastaı qarańǵy. Aýyl alysta. Ker qunan bolsa boldyryp júrýge jaramaı qaldy. Ústinde jóndi kıim joq. Kúzdiń mynaý uzaq tańynda, ásirese, tańǵy bozqyraýǵa qalaı shydaıdy, ózen boıynyń elsiz jynysynda qandaı ańnyń mekendep júrgenin kim biledi?

Sátjan endi azdap seskeneıin dedi. Onyń oıyna kelgen bir medeý ózen boıy ǵoı. Munda shabylǵan, úıilgen shóp bolsa taýyp alyp, sony panalasam jáne qunanymdy da sol shópke qoıyp toıdyryp alsam, dedi ishinen. Ol otyra qalyp jerdi qolymen sıpalap edi turǵan jeri shabyndynyń orny eken. Ol qýanyp ketti. Qunanyn qoıa salyp jan-jaqqa júgirip, úıilgen shóp izdedi, des bergende ózi toqtaǵan shoq taldyń joǵarǵy jaǵynda úıilgen shóptiń beınesindeı bir shoǵyr kórindi. Qaıtadan qunanyna kelip jetektep, sol shoǵyrǵa qaraı júrdi. Áldeneler ústinen zý-zý etip ete shyǵady. Ondaıda Sátjan shoshyp ta qalady, úmittenip te qalady. Úıtkeni keıbir sýyl ıtelginiń qolyna qonarda sýyldap kele jatqan ekpini tárizdenip ketedi. Shynynda ol Sátjannyń ıtelgisi emes, ózen boıyn jobalap ushyp qaıtyp jatqan úırekter edi.

Sátjannyń kelgeni sol ózenniń boıynan shaýyp úıgen úlken maıa shóp boldy. Ol buǵan aýlyn tapqandaı qýandy. Shóptiń yq jaǵyna kelip, qunanynyń, aýyzdyǵyn alyp shópke qoıdy. Ózi shópti qýystap jantaıdy. Sátjannyń aıaq jaǵyna kelip Bóribasar da buıyǵa jatty. Ol keıde áldenelerge qulaǵyn tigip, dybys sezgendeı Sátjanǵa da qarap qoıady. Sátjannyń oıyna bul túnde ury kezdesip, qunanymdy ilip áketer degen qaýip kelgen joq. Ol tek qasqyrdan qaýiptendi. Qasqyrǵa Bóribasar senimdi kúzetshi. Qunany shópte, ózi shóptiń jyly yqtasynda. Alǵashqydaı emes, ózen boıynyń túnergen qarańǵylyǵyna boıy da úırendi. Birazdan keıin maýjyrap, uıqysy kelip, Sátjan qalǵyp ta ketti.

---