Qustar klasy. Klastyń jalpy sıpattamasy, tirshilik ortasy
Bıologıa 7 - synyp
Sabaqtyń taqyryby: Qustar klasy. Klastyń jalpy sıpattamasy, tirshilik ortasy.
Jalpy maqsaty:
- Qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly bilý sonymen birge olardyń tirshilik ortasy jaıly túsinik qalyptastyrý.
- Bilim berý men bilim alýdaǵy jańa tásilderi, sonyń ishindegi dıalog, asosıasıa, keri baılanys ádisteri, synı turǵydan oılaý modýlderin paıdalana otyryp, negizgi ıdeıasyn túsiný.
- Oqýshy taqyryptyń negizgi túıinderin meńgerip, oqytý arqyly bilim deńgeılerin anyqtaı otyryp, shyǵarmashylyqqa baýlý.
Silteme: 6 (7) synyp bıologıa oqýlyǵy( R. Álimqulova. R. Sátimbekova. A. Soloveva), AKT.
Oqytý nátıjeleri:
Toptasa alady, pikir aıta alady, pikirlese alady, oılaý qabiletteri artady, qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly biledi, sonymen birge olardyń tirshilik ortasy jaıly túsinik qalyptastyrady. Oqytý men oqýdaǵy jańa tásilderdi paıdalanýy arqyly ózderin - ózderi rettep, bilimdi meńgeredi, AKT – ny paıdalana otyryp, muǵalimniń kóshbasshylyǵy men oqýshylardyń daryndylyǵyn anyq taý.
Negizgi ıdeıalary:
Oqýshylar qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly bilý sonymen birge olardyń tirshilik ortasy jaıly bilý.
Mindeti:
Qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly bilý sonymen birge olardyń tirshilik
ortasy týraly bilý.
Sabaqta oryndalatyn tapsyrmalar:
1 tapsyrma. «Oı túıin»
1 - top.
Eń alǵashqy jorǵalaýshylar qaı kezde paıda bolǵan? Olar qaı janýarlardan taralǵan?
2 - top.
Ertedegi jorǵalaýshylardyń ókilderi qandaı jerlerde mekendedi jáne nemen qorektendi?
3 - top.
Nelikten ertedegi alyp jorǵalaýshylardyń kópshiligi sýda jáne jartylaı sýda tirshilik etti? Ertedegi jorǵalaýshylardyń ólip bitý sebepteri nede?
Muǵalimniń elektrondyq málimdemesi:
Qustar
Ýıkıpedıa — ashyq ensıklopedıasynan alynǵan málimet
Qustar (lat. Aves)[1] – omyrtqaly janýarlar tıp tarmaǵynyń bir klasy. Qustardyń evolúsıalyq damý satysy 4 kezeńge bólinedi:
1. alǵashqy qustar – arheopterıks;
2. tisti qustar;
3. qyrsyz jalpaq tóstiler – túıequstar, kıvı, pıngvınder;
4. qyrly tósti qustar.
Qustar – jylyqandy omyrtqaly janýarlar (omyrtqasy bar janýarlar). Olardyń qaýyrsyndary jylýdy saqtaýǵa jáne ushýǵa kómektesedi. Olar artqy eki aıaqtarymen júredi, al aldyńǵy aıaq - qoldary qanattarǵa aınalǵan. Qustardyń barlyǵy jumyrtqa salady. Qustardyń deneleri jeńil bolǵanymen, myqty jáne ushýǵa yńǵaıly bolady. Degenmen ushpaıtyn qustar da kezdesedi.
Qustar 2 klass tarmaǵyna: bir ǵana otrády bar kesirtkequıryqtylar (joıylyp ketken) jáne 34 otrádqa birigetin 9 myńdaı túri (onyń 28 otrády osy kezde de kezdesedi) jelpýishquıryqtylar nemese naǵyz qustar dep bólinedi. Qustar Arktıkadan Antarktıka jaǵalaýlaryna deıingi barlyq tabıǵı beldemderde taralǵan.
Qazaqstanda qustardyń 18 otrádqa jatatyn 489 túri bar. Olardy meken etetin oryndaryna qaraı orman, ashyq dala, batpaqty - shalshyqty jáne sý qustary dep bóledi. Alǵashqy qustardyń dene turqy 1, 8 m - ge deıin jetken, tisteri jaqsy jetilgen, usha almaǵan. Tissiz, jaqsy ushatyn ıhtıornıster qazirgi qustarǵa óte jaqyn bolǵan. Qustardyń basqa omyrtqaly janýarlardan aıyrmashylyǵy – olardyń aýada usha alatyndyǵy. Atap aıtqanda, aldyńǵy aıaǵy qanatqa aınalǵan, tós, san jáne moıyn bulshyq etteri jaqsy jetilgen, súıekteri juqa, kóbiniń ishi aýaǵa toly qýys bolǵandyqtan jáne bir - birimen jiksiz tutasatyndyqtan, qańqasy jeńil ári berik. Qustarda tek quıymshaq bezi ǵana bolady (ol sý qustarynda jaqsy jetilgen). Júregi 4 kameraly. Zat almasý prosesiniń tez jáne qarqyndy júrýi – olardyń ushýyna qajetti energıa bólinýin jáne dene temperatýrasynyń turaqty ári joǵary bolýyn (38 – 41°S) qamtamasyz etedi. Qus qanaty, qaýyrsyny ushý, qozǵalý quraly ǵana emes, denedegi jylylyqtyń birqalypty bolýyn qamtamasyz etedi jáne shamadan tys salqyndaýdan nemese qyzyp ketýden saqtaıdy. As qorytý organdary qorekti kóp mólsherde qabyldap, tez qorytýǵa beıimdelgen. Ushý kezinde qustardan kóp energıa bólinetindikten, joǵary kalorıaly qorekti qajet etedi. Tynys alý júıesi ushýǵa baılanysty erekshe ózgeriske ushyraǵan. Qustardyń ishki organdary men bulshyq etteri arasynda jáne teri astynda jalpy kólemi ókpeden edáýir úlken 9 – 10 aýa qapshyqtary bolady. Olar ókpemen keńirdek arqyly baılanysqan. Sondyqtan qustar ushý kezinde qanatyn jaıǵanda keýde qýysy keńeıip, ókpege engen aýa osy aýa qapshyqtaryna ótedi. Al qanatyn qomdaǵanda keýde qýysy kishireıip, aýa qapshyǵyndaǵy aýa ókpe arqyly syrtqa shyǵady. Qustardyń ókpesinde qan ottegimen eki ret (dem alǵan kezde jáne dem shyǵarǵan kezde de) totyǵady. Ony qosarly tynys alý dep ataıdy. Bul tek qustarǵa ǵana tán qasıet. Qustardyń júıke júıesi jaqsy damyǵan, mıy úlken, mı syńarlary, kórý ortalyǵy, mıshyǵy jaqsy jetilgen. Qustardyń sezim organdarynyń damýy ár túrli. Tez ushatyn úki, japalaq, basqa da jyrtqysh qustardyń kózi jaqsy jetilgen. Iis sezý kóp qustarda jetilmegen, al dybys estý qabilettiligi jaqsy damyǵan. Qustardyń kórý jáne estý organdarynyń jaqsy damýy, olardyń alys jáne jaqyn keńistikterdi ıgerýine, mezgilimen qonys aýdaryp, túrishilik jáne túraralyq qatynas jasaýyna áser etip, qus tirshiliginde mańyzdy ról atqarady. Qustar 1 - den 20 – 25 - ke deıin jumyrtqa salady. Ony 12 kúnnen 80 kúnge deıin basady. Qustar ósimdikterdi tozańdandyryp, olardyń tuqymdaryn taratady, zıandy jándikter men kemirýshilerdi qurtyp, olardyń tabıǵattaǵy sanyn retteýge qatysady. Keıbir túrleri baý - baqshaǵa, egistikke zıanyn tıgizip, ár túrli juqpaly, parazıttik aýrýlardyń qozdyrǵyshtaryn taratady.
1868 j. Vena qalasynda (Avstrıa) alǵash ret qustardy qorǵaý týraly resmı sheshim qabyldanǵan. 1922 j. Qustardy qorǵaýdyń Halyqaralyq keńesi quryldy. Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń “Qyzyl kitabyna” qustardyń 209 túri men 83 túr tarmaǵy, al Qazaqstannyń “Qyzyl kitabyna” 56 túri engizilgen.
2 tapsyrma. Barlaý strategıasy.
1 top.
Qustarǵa jalpy sıpattama. Onyń erekshelikteri.. (áńgimeleý nemese poster arqyly qorǵaý)
2 - top.
Qustardyń tynys alý júıesi men ushýǵa beıimdelgen belgileri jáne qan aınalym júıesi.
3 - top.
Qus qanaty jáne qaýyrsyndarynyń túrleri men atqaratyn qyzmetteri.
Sergitý sáti «Qańqalar bıi»
3 tapsyrma. «Bıologıalyq dıktant»
Qustardy zertteıtin ǵylym salasy - *** (ornıtologıa). Olardyń denesi ***,*** jáne*** bólimderine bólingen.
(bas, moıyn, tulǵa). Qustardyń jaq súıekteri tutas múıizdi taqtashalarmen qaptalǵan. Ony qustardyń *** dep ataıdy. (tumsyǵy). Qustumsyǵy ***,*** bólimderden quralady. (tumsyqústi, tumsyqasty). Óneshtiń keńeıgen bóligi*** dep atalady.(jemsaý)
4 tapsyrma. «Shyǵarmashylyq strategıasy» Toptaǵy ár top músheleri taqyrypqa baılanysty túıindeme, óleń, sózjumbaq, rebýs, jumbaq qurap top bolyp qorǵaıdy.
1 - top. Qustar jáne biz.
2 - top. Qustar jáne tabıǵat.
3 - top. Qustarǵa qamqor bolaıyq..
5 tapsyrma. «Lıderdi anyqta» Berilgen birneshe áripterden taqyrypqa saı sóılem quraý.
Toptar ózderi top arasynan lıderlerin anyqtap, synyptan sabaq lıderin shyǵarady..
1 - top lıderine – A - Y - N - D - Sh - Z - Ý
2 - top lıderine - S - R - N - D - L - B - Ý - I
3 - top lıderine – D - P - E - N - G - R - A - Ý
Baǵalaý. Oqytý úshin baǵalaý jáne oqý úshin baǵalaý.
Keıingi tapsyrmalar: Úıge taqyryp sońyndaǵy tapsyrmalardy oryndaý jáne ınternetten málimetter jınaqtaý.
Keri baılanys: INSERT kestesi.
Ne bilemin? Ne bildim? Ne bilgim keledi? Oqýshylar kestege sabaqtan alǵan áserlerin suraqtarǵa jaýap berý arqyly keri baılanys jasaıdy.
Sabaqtyń taqyryby: Qustar klasy. Klastyń jalpy sıpattamasy, tirshilik ortasy.
Jalpy maqsaty:
- Qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly bilý sonymen birge olardyń tirshilik ortasy jaıly túsinik qalyptastyrý.
- Bilim berý men bilim alýdaǵy jańa tásilderi, sonyń ishindegi dıalog, asosıasıa, keri baılanys ádisteri, synı turǵydan oılaý modýlderin paıdalana otyryp, negizgi ıdeıasyn túsiný.
- Oqýshy taqyryptyń negizgi túıinderin meńgerip, oqytý arqyly bilim deńgeılerin anyqtaı otyryp, shyǵarmashylyqqa baýlý.
Silteme: 6 (7) synyp bıologıa oqýlyǵy( R. Álimqulova. R. Sátimbekova. A. Soloveva), AKT.
Oqytý nátıjeleri:
Toptasa alady, pikir aıta alady, pikirlese alady, oılaý qabiletteri artady, qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly biledi, sonymen birge olardyń tirshilik ortasy jaıly túsinik qalyptastyrady. Oqytý men oqýdaǵy jańa tásilderdi paıdalanýy arqyly ózderin - ózderi rettep, bilimdi meńgeredi, AKT – ny paıdalana otyryp, muǵalimniń kóshbasshylyǵy men oqýshylardyń daryndylyǵyn anyq taý.
Negizgi ıdeıalary:
Oqýshylar qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly bilý sonymen birge olardyń tirshilik ortasy jaıly bilý.
Mindeti:
Qustar klasyna jalpy sıpattama jasaı otyryp, olardyń tynys alýy men qaýyrsyndarynyń túrleri jáne qaýyrsyndarynyń atqaratyn qyzmetteri jaıly bilý sonymen birge olardyń tirshilik
ortasy týraly bilý.
Sabaqta oryndalatyn tapsyrmalar:
1 tapsyrma. «Oı túıin»
1 - top.
Eń alǵashqy jorǵalaýshylar qaı kezde paıda bolǵan? Olar qaı janýarlardan taralǵan?
2 - top.
Ertedegi jorǵalaýshylardyń ókilderi qandaı jerlerde mekendedi jáne nemen qorektendi?
3 - top.
Nelikten ertedegi alyp jorǵalaýshylardyń kópshiligi sýda jáne jartylaı sýda tirshilik etti? Ertedegi jorǵalaýshylardyń ólip bitý sebepteri nede?
Muǵalimniń elektrondyq málimdemesi:
Qustar
Ýıkıpedıa — ashyq ensıklopedıasynan alynǵan málimet
Qustar (lat. Aves)[1] – omyrtqaly janýarlar tıp tarmaǵynyń bir klasy. Qustardyń evolúsıalyq damý satysy 4 kezeńge bólinedi:
1. alǵashqy qustar – arheopterıks;
2. tisti qustar;
3. qyrsyz jalpaq tóstiler – túıequstar, kıvı, pıngvınder;
4. qyrly tósti qustar.
Qustar – jylyqandy omyrtqaly janýarlar (omyrtqasy bar janýarlar). Olardyń qaýyrsyndary jylýdy saqtaýǵa jáne ushýǵa kómektesedi. Olar artqy eki aıaqtarymen júredi, al aldyńǵy aıaq - qoldary qanattarǵa aınalǵan. Qustardyń barlyǵy jumyrtqa salady. Qustardyń deneleri jeńil bolǵanymen, myqty jáne ushýǵa yńǵaıly bolady. Degenmen ushpaıtyn qustar da kezdesedi.
Qustar 2 klass tarmaǵyna: bir ǵana otrády bar kesirtkequıryqtylar (joıylyp ketken) jáne 34 otrádqa birigetin 9 myńdaı túri (onyń 28 otrády osy kezde de kezdesedi) jelpýishquıryqtylar nemese naǵyz qustar dep bólinedi. Qustar Arktıkadan Antarktıka jaǵalaýlaryna deıingi barlyq tabıǵı beldemderde taralǵan.
Qazaqstanda qustardyń 18 otrádqa jatatyn 489 túri bar. Olardy meken etetin oryndaryna qaraı orman, ashyq dala, batpaqty - shalshyqty jáne sý qustary dep bóledi. Alǵashqy qustardyń dene turqy 1, 8 m - ge deıin jetken, tisteri jaqsy jetilgen, usha almaǵan. Tissiz, jaqsy ushatyn ıhtıornıster qazirgi qustarǵa óte jaqyn bolǵan. Qustardyń basqa omyrtqaly janýarlardan aıyrmashylyǵy – olardyń aýada usha alatyndyǵy. Atap aıtqanda, aldyńǵy aıaǵy qanatqa aınalǵan, tós, san jáne moıyn bulshyq etteri jaqsy jetilgen, súıekteri juqa, kóbiniń ishi aýaǵa toly qýys bolǵandyqtan jáne bir - birimen jiksiz tutasatyndyqtan, qańqasy jeńil ári berik. Qustarda tek quıymshaq bezi ǵana bolady (ol sý qustarynda jaqsy jetilgen). Júregi 4 kameraly. Zat almasý prosesiniń tez jáne qarqyndy júrýi – olardyń ushýyna qajetti energıa bólinýin jáne dene temperatýrasynyń turaqty ári joǵary bolýyn (38 – 41°S) qamtamasyz etedi. Qus qanaty, qaýyrsyny ushý, qozǵalý quraly ǵana emes, denedegi jylylyqtyń birqalypty bolýyn qamtamasyz etedi jáne shamadan tys salqyndaýdan nemese qyzyp ketýden saqtaıdy. As qorytý organdary qorekti kóp mólsherde qabyldap, tez qorytýǵa beıimdelgen. Ushý kezinde qustardan kóp energıa bólinetindikten, joǵary kalorıaly qorekti qajet etedi. Tynys alý júıesi ushýǵa baılanysty erekshe ózgeriske ushyraǵan. Qustardyń ishki organdary men bulshyq etteri arasynda jáne teri astynda jalpy kólemi ókpeden edáýir úlken 9 – 10 aýa qapshyqtary bolady. Olar ókpemen keńirdek arqyly baılanysqan. Sondyqtan qustar ushý kezinde qanatyn jaıǵanda keýde qýysy keńeıip, ókpege engen aýa osy aýa qapshyqtaryna ótedi. Al qanatyn qomdaǵanda keýde qýysy kishireıip, aýa qapshyǵyndaǵy aýa ókpe arqyly syrtqa shyǵady. Qustardyń ókpesinde qan ottegimen eki ret (dem alǵan kezde jáne dem shyǵarǵan kezde de) totyǵady. Ony qosarly tynys alý dep ataıdy. Bul tek qustarǵa ǵana tán qasıet. Qustardyń júıke júıesi jaqsy damyǵan, mıy úlken, mı syńarlary, kórý ortalyǵy, mıshyǵy jaqsy jetilgen. Qustardyń sezim organdarynyń damýy ár túrli. Tez ushatyn úki, japalaq, basqa da jyrtqysh qustardyń kózi jaqsy jetilgen. Iis sezý kóp qustarda jetilmegen, al dybys estý qabilettiligi jaqsy damyǵan. Qustardyń kórý jáne estý organdarynyń jaqsy damýy, olardyń alys jáne jaqyn keńistikterdi ıgerýine, mezgilimen qonys aýdaryp, túrishilik jáne túraralyq qatynas jasaýyna áser etip, qus tirshiliginde mańyzdy ról atqarady. Qustar 1 - den 20 – 25 - ke deıin jumyrtqa salady. Ony 12 kúnnen 80 kúnge deıin basady. Qustar ósimdikterdi tozańdandyryp, olardyń tuqymdaryn taratady, zıandy jándikter men kemirýshilerdi qurtyp, olardyń tabıǵattaǵy sanyn retteýge qatysady. Keıbir túrleri baý - baqshaǵa, egistikke zıanyn tıgizip, ár túrli juqpaly, parazıttik aýrýlardyń qozdyrǵyshtaryn taratady.
1868 j. Vena qalasynda (Avstrıa) alǵash ret qustardy qorǵaý týraly resmı sheshim qabyldanǵan. 1922 j. Qustardy qorǵaýdyń Halyqaralyq keńesi quryldy. Halyqaralyq tabıǵat qorǵaý odaǵynyń “Qyzyl kitabyna” qustardyń 209 túri men 83 túr tarmaǵy, al Qazaqstannyń “Qyzyl kitabyna” 56 túri engizilgen.
2 tapsyrma. Barlaý strategıasy.
1 top.
Qustarǵa jalpy sıpattama. Onyń erekshelikteri.. (áńgimeleý nemese poster arqyly qorǵaý)
2 - top.
Qustardyń tynys alý júıesi men ushýǵa beıimdelgen belgileri jáne qan aınalym júıesi.
3 - top.
Qus qanaty jáne qaýyrsyndarynyń túrleri men atqaratyn qyzmetteri.
Sergitý sáti «Qańqalar bıi»
3 tapsyrma. «Bıologıalyq dıktant»
Qustardy zertteıtin ǵylym salasy - *** (ornıtologıa). Olardyń denesi ***,*** jáne*** bólimderine bólingen.
(bas, moıyn, tulǵa). Qustardyń jaq súıekteri tutas múıizdi taqtashalarmen qaptalǵan. Ony qustardyń *** dep ataıdy. (tumsyǵy). Qustumsyǵy ***,*** bólimderden quralady. (tumsyqústi, tumsyqasty). Óneshtiń keńeıgen bóligi*** dep atalady.(jemsaý)
4 tapsyrma. «Shyǵarmashylyq strategıasy» Toptaǵy ár top músheleri taqyrypqa baılanysty túıindeme, óleń, sózjumbaq, rebýs, jumbaq qurap top bolyp qorǵaıdy.
1 - top. Qustar jáne biz.
2 - top. Qustar jáne tabıǵat.
3 - top. Qustarǵa qamqor bolaıyq..
5 tapsyrma. «Lıderdi anyqta» Berilgen birneshe áripterden taqyrypqa saı sóılem quraý.
Toptar ózderi top arasynan lıderlerin anyqtap, synyptan sabaq lıderin shyǵarady..
1 - top lıderine – A - Y - N - D - Sh - Z - Ý
2 - top lıderine - S - R - N - D - L - B - Ý - I
3 - top lıderine – D - P - E - N - G - R - A - Ý
Baǵalaý. Oqytý úshin baǵalaý jáne oqý úshin baǵalaý.
Keıingi tapsyrmalar: Úıge taqyryp sońyndaǵy tapsyrmalardy oryndaý jáne ınternetten málimetter jınaqtaý.
Keri baılanys: INSERT kestesi.
Ne bilemin? Ne bildim? Ne bilgim keledi? Oqýshylar kestege sabaqtan alǵan áserlerin suraqtarǵa jaýap berý arqyly keri baılanys jasaıdy.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Sańyraýqulaqtardyń jalpy sıpattamasy. Qorektenýi, tynysalýy, spora arqyly kóbeıýi.
