InfoHub Logo

9 synyp
Taqyryby: §51. Rentgendik sáýleler
Sabaq maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylarǵa rentgendik sáýlelerdiń shyǵý tarıhyn jáne onyń qazirgi tańdaǵy qoldanys aıasy týraly tolyq málimet berý.
Damytýshylyq: teorıalyq bilimderin tolyqtyrý, qabiletin damytý, pánge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Tárbıelik: oqýshylardy izdenimpazdyqqa, basqa oqýshynyń pikirin tyńdaı bilýge, toppen jumys jasaı bilýge tárbıeleý.
Sabaq túri: Ashyq sabaq
Sabaqtyń tıp: Jańa bilimdi meńgertý
Sabaqty ótý ádisi: suraq - jaýap, túsindirmeli - ıllústratıvti, refleksıa.
Sabaqta qoldanylatyn tehnologıa: yntymaqtastyq tehnologıasy
Sabaqtyń kórnekiligi: plakattar, dıdaktıkalyq tapsyrma, baǵalaý jetondary, qosymsha materıaldar, slaıd, vıdeo.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
a/ oqýshylardyń sabaqqa zeıinin jınaqtap, olardyń sabaqqa ázirligin tekserý.
á/ sabaqqa qajetti qural - jabdyqtardy túgendeý.
b/ «Mıǵa shabýyl» klasty 3 topqa bólý.
(«Jarqyn túster» ádisi arqyly)

İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
«Sýretter sóıleıdi» (Stefan - Bolsman tájirıbesi, Elektromagnıttik tolqyndar shkalasy, Absolút qara deneniń modeli)

III. Úı tapsyrmasyn bekitý
«Sózjumbaq»
1 R
2 E
3 N
4 T
5 G
6 E
7 N

1. Kózge kórinbeıtin sáýlelerdiń biri
2. Denelerdiń sáýle shyǵarǵyshtyq qabiletin zerttegen ǵalym?
3. h = 6, 63*10 - 34 Dj*s
4. Túsken jaryqtyń áserinen zattan (metaldan jáne suıyqtardan) elektrondardyń ushyp shyǵý qubylysy
5.
6. Fotoeffekt qubylysyn túsindirýdiń jolyn tapqan ǵalym?
7. Tynyshtyq massasy nólge teń elementar bólshek

IV. Jańa bilimdi meńgertý
1895 jyly nemis ǵalymy V. Rentgen aýasy sorylǵan tútikterdegi elektr togyn zertteý ústinde erekshe sáýlelerdiń paıda bolatynyn baıqaǵan. Bul sáýleler kózge kórinbeıdi, biraq keıbir zattarda jarqyl týǵyzady jáne jabyq fotografıa plasınkasyn qaraıtady. Osy eki qasıetine qaraı bul erekshe sáýlelerdi Rentgen X sáýleler dep ataǵan. Bul sáýleler keıinirek ony ashqan ǵalymnyń qurmetine rentgendik sáýleler dep atalatyn boldy.
Rentgendik sáýleler de elektromagnıttik sáýlelerge jatady. Jıiligi boıynsha rentgendik últrakúlgin sáýleler men gamma - sáýlelerdiń aralyǵynda ornalasqan.
Rentgendik sáýleler jyldam elektrondardy zatpen tejegende elektronnyń kınetıkalyq energıasynyń sáýle shyǵarý energıasyna aınalýy nátıjesinde paıda bolady.
∆E=hυ_mn Tejelý barysynda jyldam elektrondar biraz mólsherde kınetıkalyq energıalarynan aıyrylady: ∆E=E_(1 - ) E_2
Bul energıa rentgendik sáýleler fotonynyń energıasyna túrlenedi: ∆E=hυ
Jyldam elektrondardyń tejelýi kezinde týyndaıtyn sáýlelenýdi tejeýlik rentgendik sáýleler dep ataıdy.
Rentgendik sáleler rentgendik tútiksheler dep atalatyn arnaýly qondyrǵyda alynady.

Zarádtalǵan bólshekterdi bir núkteden ekinshi bir núktege deıin qozǵaltý úshin elektr órisi jumys atqarady: A=qU.
Óristiń isteıtin jumysy esebinen elektronnyń kınetıkalyq energıasy ósedi, ıaǵnı jyldamdyǵy artady: A=eU=mv/2
Rentgen sáýleleri de jaqyn jáne alys ǵalamdarda júrip jatqan prosester týraly mol aqparat jetkizedi. Sondyqtan sońǵy jyldarda rentgendik astronomıa damı bastady.

V. Jańa sabaqty bekitý
«Dıdaktıkalyq tapsyrma»
VI. Qorytyndylaý, baǵalaý
«Rentgen sáýleleri vıdeo»
VII. Refleksıa «Bilim qorjyny»
VSh. Úı tapsyrmasyn berý
(40 - jattyǵý, rentgen sáýleleri izdenis jumystary)

Rentgendik sáýleler. júkteý