InfoHub Logo

Rezerford tájirıbesi. Atomnyń modeli
MAQSATY:
Rezerford tájirıbesin jáne atom ıadrosynyń quramyna kiretin bólshekterdiń fızıkalyq maǵynasyn túsinedi
Teorıalyq bilimderin praktıkamen ushtastyrý, logıkalyq oılaý qabiletterin damytady
Oı qozǵaý. «Siz kelisesiz be?»
1) radıoaktıvtilik qubylysy bir ǵalymnyń qate qoıylǵan tájirıbesi negizinde ashyldy degenge siz senesiz be?
2) radıoaktıvti elementterdiń “ ózdiginen “ sáýle shyǵarady degen tujyrymǵa siz senesiz be?
3) radıoaktıvti sáýlelerdi adamdy emdeýde qoldanylady degenge kelisesiz be?
4) radıoaktıvti sáýleler adam densaýlyǵyna zıandy degenge siz kelisesiz be?
5) Álfa sáýle 1 bet qaǵazdan óte almaıdy, jutylady degenge siz senesiz be?
6) Beta sáýle degenimiz ártúrli energıadaǵy elektrondar aǵyny degenge siz senesiz be?
7) Gamma sáýle 30 - 40 sm qalyńdyqtaǵy alúmınıden ótip ketedi degen sózge siz kelisesiz be?
8) radıoaktıvti elementterdiń barlyq ýaqytta úzdiksiz sáýle shyǵaratynyna siz senesiz be?
9) radıoaktıvti elementterdiń adamzatqa paıdasy kóp degenge siz kelisesiz be?
10). α - bólsheginiń tabıǵatyn 1908 jyly Djon Tomson eksperımenttik zertteýler arqyly anyqtady, kelisesiz be?

Zertteý tarıhynan
Bizdi qorshaǵan ortada sansyz mol ár túrli tabıǵı zattar men deneler bar. Qoldan jasalǵan kóptegen jasandy buıymdar da jeterlik. Álemdegi ár túrli deneler, jer betindegi, muhıttar men teńizderdegi san alýan ósimdikter men jan - janýarlar qanshama?! Mine osyndaı «tiri tabıǵat» pen «óli» tabıǵattaǵy san jetpes ár túrli zattar men deneler neden turady degen suraq týady. Endi osy suraqqa jaýapty izdep kóreıik.

Sózderden logıkalyq tizbek qurastyryńdar:

Ejelgi grek fılosofy
Demokrıt (460 - 370 gg. do n. e.)
«Atom» - grektiń «bólinbeıtin»sózin engizgen. Onyń fılosofıalyq boljaýy mynadaı: kez - kelgen materıaldyq zatty óte ótkir pyshaqpen ekige bóleıik, sonan soń bóliktiń bireýin taǵy da bóleıik. t. s. s. Erte me kesh pe, áıteýir biz odan ary bólýge kelmeıtin bólshekti alamyz. Ol materıanyń bólinbeıtin atomy bolady dep tujyrymdady.

Demokrıttiń tujyrymy
Barlyq deneler atomnan turady.
Atomdardyń formasy kópjaqty bolady.
Atom bólinbeıdi.
OL MATERIANYŃ BÓLİNBEITİN ATOMY BOLADY DEP TUJYRYMDADY.

Bekerel Antýan Anrı (1852 - 1908 g. g.)
Fransýz ǵalymy, radıoaktıvti sáýle shyǵarý qubylysyn ashqan.
Álfa sáýlesi - gelıa atomynyń ıadrosy.
Beta sáýlesi - shapshań qozǵalatyn elektrondar aǵyny.
Gamma sáýlesi – tolqyn uzyndyǵy 10‾¹⁰ m den kem emes elektromagnıttik tolqyndar.

Djozef Djon Tomson (1856 - 1940 g. g.)
Aǵylshyn ǵalymy,
Tomsonnyń atomdyq modeli
(«İSHİNDE MEIİZDERİ BAR TOQASH NAN»)
Atom – «núktedeı» elektrondar osy oń zarádtalǵan ortada qalqyp júredi.
Atomdar dıametri birneshe angstrem (1=10‾¹⁰) oń zarádtalǵan.

Rezerford tájirıbesi

Ernest Rezerford (1871 - 1937 g. g.)
Aǵylshyn fızıgi, atomnyń ıadrolyq modelin usyndy.
Otkryl ı obásnıl radıoaktıvnoe prevrashenıe hımıcheskıh elementov
álfa ı beta - sáýlesin ashty
Sdelal vyvod o sýshestvovanıı v atome massıvnogo ıadra
Atomnyń planetarlyq modeli

Talǵar qalasy,
№9 jalpy bilim beretin orta mekteptiń
fızıka pániniń muǵalimi Marána Tursynbaıqyzy Serikbaeva