InfoHub Logo

Zertteý jumysynyń taqyryby: Rýhshyl jyr bastaýyndaǵy kórkem ıirimder (M. Jumabaev «Ot» óleńi)

Kirispe
Zertteý jumysynyń ózektiligi. Qazaq ádebıetiniń XX ǵasyr basyndaǵy jarqyn juldyzdarynyń biri – Maǵjan Jumabaev, qazaq óleńiniń Abaıdan keıingi alyptarynyń biri ǵana emes, biregeıi de. Abaıdan sońǵy ádebıetke jańa túr kirgizip, sońyna shákirt ertken, mektep ashqan kúshti aqyn.
Maǵjan – túrikshil, sanashyl, darashyl, ýaıymshyl, ózimshil aqyn.

Maǵjan Abaı úlgisimen óziniń shyǵarmashylyq ortasynda aqyndyq sheberligin shyńdady. Aqyndyq ónerin de, azamattyq ómirin de tek qana týǵan halqynyń azattyq týynyń astyna órbitip, erkindik-teńdik jolyna baǵyshtaıdy. Munyń ózi Maǵjannyń talǵamaı talpyný, oqý, úırený arqyly jetken bilim deńgeıi, keńigen oı-órisi, sezim, syr qalyptastyrǵan kózqaras kókjıegi bolatyn. Onyń óz ortasynan oza shabýy da osyndaı bilimdarlyǵyna baılanysty. Sóz óneri arqyly rýhanı mol mura qaldyrǵan M. Jumabaevtyń shyǵarmashylyq murasyn zertteý, zerdeleý, búgingi kún turǵysynan baǵa berý qazirgi ádebıettaný ǵylymynyń ózekti máseleleriniń biri bolyp tabylady.

Zertteý jumysynyń nysany: adam boıyndaǵy sezimderdi erkin tynyspen syrtqa shyǵaryp, sulý da syrly jyrǵa aınaldyrǵan syrshyl aqyn qazaq lırıkasyna taǵy da bir jan tebirenterlik jańa, taza aǵys ákep qosqandaı. Maǵjannyń ár túrli býyndy ólshemmen órilgen óleńi qazaq poezıasynyń tosyn órnek kestesin alyp keldi. Sol sıaqty uıqas túrlerine engizgen jańalyqtary – óz aldyna bir tóbe. Aqyn poezıasynyń basqa da komponentteri sıaqty óleń uıqastarynyń da ózinen burynǵy poetıkalyq formalyq dástúrmen jazylǵan jáne jańashyldyq jaqtary da bar. Maǵjan Jumabaev HH ǵasyrdaǵy basqa qalamdastardan osylarymen erekshelenedi.

Zertteý jumysynyń maqsaty men mindetteri.
Zertteý jumysynyń negizgi maqsaty – M. Jumabaevtyń «Ot»óleńin taldaý
Zertteý jumysynyń osy maqsatynan týyndaıtyn mynadaı negizgi mindetter júıeli túrde qarastyrylady:
• Aqyn shyǵarmashylyǵyn júıeleý, saralaý;
• Maǵjan poezıasynyń kórkemdik qýatyn anyqtaý;
Zertteý ádisteri. Zertteý jumysyn jazý barysynda júıelilik, jınaqtaý, tujyrym jasaý ádisteri paıdalanyldy..
Zertteýdiń teorıalyq jáne praktıkalyq máni. Zertteý jumysynda jasalynǵan tujyrymdar men nátıjelerdi joǵary oqý oryndarynyń «Maǵjantaný» kýrsynan júrgiziletin semınarlyq sabaqtar barysynda, orta bilim beretin mektepterde qazaq ádebıeti sabaǵynda muǵalim úshin de, oqýshy úshin de tıimdi paıdalanýǵa bolady.
Zertteý jumysynyń qurylymy.
Zertteý jumysy kirispeden, negizgi bólimnen, qorytyndydan turady. Zertteý barysynda artyna óshpes rýhanı mol mura, ózine ólmes máńgilik eskertkish qaldyryp ketken uly aqyn Maǵjan Jumabaevtyń «Ot» óleńine taldaý jasalynǵan.

İ. Maǵjan Jumabaevtyń «Ot» óleńiniń taqyryptyq-ıdeıalyq negizi
Keńes ókimetiniń jetpis jyldyq bıligi tusynda qazaq ádebıetiniń tarıhynan jazyqsyz syzylyp tastalǵan tulǵalardyń biri – Maǵjan Jumabaev. Talantty aqynnyń esimi de, marjan jyrlary da bul kezeńde ıdeologıalyq qýdalaýǵa ushyrady. Azat ómirdi, halqynyń táýelsiz el bolǵan qalpyn kórýge umtylǵan, sol jolda bilegindegi kúshimen de, júregindegi jyrymen de kúresip ótken qaıratker aqynnyń taǵdyry asa kúrdeli belesterdi bastan keshirdi.

Maǵjan Jumabaevtyń alǵashqy óleńderi aǵartýshylyq sarynda jazyldy. Ol túsinikti edi. Maǵjan ómir súrgen ýaqyt qanshalyqty kúrdeli saıası, qoǵamdyq taqyryptardy alǵa tartqanymen, onyń aldyndaǵy Shoqan, Ybyraı, Abaılar bastap ketken aǵartýshylyq oı-pıǵyl bul kezeń ádebıetinde basymdaý jatty. Maǵjan da Abaı dástúrinde jyr jazdy, uly ustaz úlgisin jalǵastyrdy. Alǵashqy óleńderiniń birin "Altyn hakim Abaıǵa" dep ataýynyń ózinen aqynnyń uly Abaıdy erekshe qurmet tutqany seziledi. Óz óleńderinde qazaq arasyndaǵy ár túrli keleńsiz minez-qulyqty, áreketsizdik pen jalqaýlyqty, saýatsyzdyqty synaıdy. Elin bilim alýǵa, óner úırenýge shaqyrady. "Jazǵy tań", "Óner-bilim qaıtse tabylar", Qazaǵym", t. b. óleńderinde aqyn osy taqyrypty kóteredi. Maǵjannyń aǵartýshylyq saryndaǵy óleńderiniń arasynda el men jer taǵdyryna alańdaýshylyq jatady. Aqyn týǵan elin súıdi, týǵan jeriniń árbir pushpaǵyn júregine jaqyn tutty. Ol:
Basqa jurt aspan-kókke asyp jatyr,
Kiltin óner-bilim ashyp jatyr,– deı kelip, qazaq arasynda mundaı umtylystyń áli de joq ekenine ózegi órtenedi. Qolynda dáýleti bar degen baı-bolystar da, azyn-aýlaq oqyǵan tóreler de óz basynyń qamyn oılaýmen júr. Halyqtyń jaıyna alańdaıtyn eshkim joq. Oqýdaǵy shákirtterge de durys bilim berilmeıdi. Qyz balalar malǵa satylýda. Ózara daý-janjal, aıtys-tartys kóp. Mine, Maǵjannyń ókinishi – osylar.

Maǵjan poezıasynyń qudirettiligi sol – ol oqyrmandaryna kóterińki kóńil – kúı, boıǵa rýh, janǵa jiger beredi. Óleńderiniń qudirettiligi sol – jastardyń qanyndaǵy ulttyq rýhty kúsheıtedi, otanshyldyq sezimin arttyrady. Olardy jaýjúrek batyrlyqqa tárbıeleıdi. Maǵjan óleńderi jastardy elin, jerin súıýge tárbıeleıdi, óleńderin jastardy tárbıeleıtin quraly retinde paıdalaný kerektigi sodan. Munyń bári Maǵjan týma daryn ekendigin ańǵartsa, ekinshiden ózine deıingi aqyndardan oqý-úırený nátıjesinde jetken. Ol tek qana qoǵamdyq saıası oılar aıtýmen shektelip qalmaǵan, qazaq ádebıetin búkil el tanıtyn álemdik dárejege shyǵarýdy da maqsat etken. Aqynnyń ol armany óz óleńderi arqyly oryndaldy. Sovetter Odaǵynyń quramynda belgisiz bolyp jatqan qazaqtyń atyn, óleńderi arqyly shet elderge áıgiledi.

Degenmen, Maǵjannyń oılary munymen shektelmeıdi. Bir ulttyń óz halqynyń múddesin oılaýmen ǵana qalyp qoımaıdy. Maǵjannyń azamattyq parasatynan týyndaǵan arman-maqsattar budan áldeqaıda bıik. Týǵan halqy týraly aıtqanda, onyń keshegi ótken jolyn eske alady, ony búgingi jaǵdaıymen salystyrady. Onymen de shektelmeı, aqyn jalpy túriktik ıdeıa kóteredi. Túrki tektes halyqtardyń báriniń bolashaǵynan úmit kútedi, jalpy Shyǵysty pir tutady. Bul qatarda aqynnyń "Paıǵambar", "Kúnshyǵys", "Túrkistan", Ot" tárizdi birsypyra óleńderinde túptiń túbinde jaqsylyq ataýlynyń bári de Shyǵystan kelmek, Batystan torlaǵan qoıý qara bultty Shyǵystyń jaryq sáýlesi ǵana talqandamaq. Bul óleńderinde aqynnyń týǵan jerge, óz topyraǵyna, Shyǵysyna degen ǵajaıyp súıispenshiligi, perzenttik patrıotızmi aıqyn kórinedi. Maǵjan óz halqynyń boıyndaǵy bıik rýhqa sengen, sol rýh qaıta bir dúr silkinse, armandaǵan azattyqqa jetkizedi, álemdik órkenıet kóshiniń aldyńǵy legine qaıta qosylýǵa bolady dep úmittengen. Maǵjan aqynnyń kez kelgen óleńderinen onyń qazaq halqyna, jalpy túrki jurtyna degen asqan súıispenshiligi baıqalyp turady.

«Ot» óleńinde órshil aqyndy ultymyzdyń, jurtymyzdyń taǵdyry, bolashaǵy qatty tolǵandyrady. Óleń taqyryby – qazaq halqynyń rýhyn oıatý.
Óleń maqsaty sol úmitti, sol tilekti óz halqyna jetkizý.
«Kúnnen týǵan balamyn,
Jarqyraımyn, janamyn.
Kúnge ǵana baǵynam.
Ózim-kúnmin, ózim – ot»,- deı kele Maǵjan Jumabaev qazaq halqy aldyna úlken mindet qoıyp otyr.