Saǵynady Muqańdy syzdap júrek
Kókshetaý qalasynyń №6 orta mektebi
joǵary sanatty qazaq tili men ádebıet páni muǵalimi.
«Saǵynady Muqańdy syzdap júrek» atty aqynnyń 80 jyldyǵyna arnalǵan ádebı - sazdy synyptan tys sabaq.
Bilimdilik maqsaty: M. Maqataev ómirimen, shyǵarmashylyǵymen tanystyrý. Aqyn óleńderi men aqynnyń sózine jazylǵan ánderdi kópshilik nazaryna usyný
Damytýshylyq: Oqýshylardyń óleńge degen yntasyn arttyrý, kórkem oqý sheberligin, izdenimpazdyq qasıetterin qalyptastyrý
Tárbıelik: Otandy súıýge, tabıǵatty aıalaýǵa, adamgershilikke, kishipeıildikke, qarapaıymdylyqqa, ónerdi, óleńdi, sezimdi baǵalaýǵa tárbıeleý
Túri: Ádebı - sazdy sabaq
Sabaq kórnekiligi: Aqyn portreti, qanatty sózder, slaıd, ánderi...
Sahna Muqaǵalı Maqataevtyń 80 jasqa tolýyna saı etip bezendirilgen. Aqyn portreti. Proektor. Slaıdtar. Qanatty sózder ilingen.
1. «Muqaǵalıdaı aqyny bar halyq - baqytty halyq»
F. Ońǵarsynova
2. «Uly adamdar óz eskertkishteriniń tuǵyryn ózi ornatady, al músinin bolashaq soǵady» (V. Gúgo)
3. «Ǵajaıyp danalyqtyń bir kózi - Muqaǵalı poezıa - synyń dáýiri bastaldy» (Á. Tájibaev)
4. Óleń úshin týǵan aqyn tulpar bop, Óleń úshin janyp ketti sener me eń? (Á. Ábdiqalıev)
5. Jumyr jerdiń qaı túkpirine barsaq ta, Muqaǵalı aldymyzdan shyǵatyn bolady (O. Asqar)
6. Ólse óler Muqaǵalı Maqataev,
Óltire almas alaıda óleńdi eshkim (M. Maqataev)
7. Seniń jyryń jaralǵan Gımalaıdyń
Tóbesinde oınaǵan naızaǵaıdaı (T. Moldaǵalıev)
8. Muqaǵalı móldirlikten, tazalyqtan, bıik adamgershilikten turatyn edi (L. Ázimjanqyzy)
Sahna syrtynda S. Turysbekovtyń «Kóńil tolqyny» kúıi oınap turady. Kúı áýenimen jaılap Muqaǵalıdyń «Aryz jazyp keteıin» óleńi oqylady. Taqtada Muqaǵalı sýreti. Sabaq taqyryby shyǵyp turady.
Oqýshy: «Aryz jazyp keteıin» óleńi oqylady.
Óleń aıaqtalysymen sahnaǵa júrgizýshi shyǵady
Júrgizýshi: Álem - darhan, saıalańdar, bárińe de oryn bar,
Qorǵan emes, saltanatty sándi saraı soǵyńdar
Eı, adamdar, sender tatý, sender tatý, bolyńdar!- dep jyrlap ótken Muqaǵalı Maqataev 1931j Almaty oblysynyń Narynqol aýdanynda dúnıege kelgen. Týma daryn Muqaǵalıdyń ómir mektebi Qarasazda bastalyp, ózi súıgen Almatyda aıaqtalǵan edi. Qysqa ǵumyrynda urpaqtarǵa ulan - ǵaıyr mura qaldyryp ketken uly aqyn. Dara daryn, halqynyń qara óleńin qudiretke aınaldyrǵan M.Maqataevtyń shyǵarmashylyǵy men 80 jasqa tolyp otyrǵan mereıtoıyna arnalǵan «Saǵynady Muqandy syzdap júrek» atty ádebı - sazdy sabaǵyna qosh kelipsizder!
Oqýshy: «Meniń anketam» óleńi oqylady
Slaıd: Shyǵarmashylyǵyna arnalǵan
Júrgizýshi: Orta mektepti aıaqtaǵan soń komsomol qyzmetinde, 1954 - 1962jyldar aralyǵynda qazaq radıosynda dıktor, 1962 - 1974jyldarda «Sosıalısik Qazaqstan»,«Qazaq ádebıeti», «Juldyz» jýrnaldarynda, 1972 - 1973 jyldary Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynda ádebı keńesshi. Ol Abaıdyń, Pýshkınniń shyǵarmalaryn súıip oqydy.
Tuńǵysh óleńi 1948j Narynqol aýdanynda «Sovettik shekara» gazetinde basyldy. Ákesi Súleımen 1941j maıdanǵa attanyp sodan oralmady.
Muqaǵalıdi aqyn etken de, mártebesin bıiktetken de, aqyndyq ǵaryshqa samǵatqan da qazaqtyń qara óleńi. Aqyn osy qara óleńdi baǵalaıdy, bas ıedi, taǵzym jasaıdy.
Oqýshy: «Qara óleń» óleńi oqylady
Júrgizýshi: Iá, osynaý qarapaıym qara óleńde qansha qundylyqtar, qansha ulylyq jatyr deseńshi! Sirá, Muqań «Elim maǵan ne beredi dep emes, men elime ne beremin» dep ómir súrgen sıaqty.
Oqýshy: «Úsh baqytym» óleńi oqylady
Slaıd: (qanatty sózder jiberiledi), «Jazylar estelikter men týraly» slaıdy qosylady.
Oqýshy: «Jazylar estelikter men týraly» óleńi oqylady
Júrgizýshi: «Jazylar estelikter men týraly» deıdi Muqaǵalı. Jaryq dúnıedegi az ǵumyrynyń máńgilikpen jalǵasatynyn aqynnyń sezimtal júregi sezgen sıaqty. Ol týraly estelikter jazylyp jatyr. Ańyz ben aqıqat jarysyp qatar júr. Ýaqyt ótken saıyn Muqaǵalı aqynnyń tulǵasy daralanyp, bıiktep bara jatqany anyq.
Onyń poezıasy – ulttyq baılyq, qazaq halqynyń rýhanı salaýaty. Ol halqymen birge bıiktep, birge jasaıtyn aqyn
Oqýshy: «Poezıa» óleńi oqylady
Júrgizýshi: Óleń óner, óleń dert, ony týa bitken daryn ıesi, shyn talant qana dúnıege ákeledi, júrek pen sezimniń otyna orap aq qaǵazǵa túsiredi. Sol aq qaǵazda ıesin tapqan árbir sóz júrekterge án bolyp, áýen bolyp jetip jatady. Talantty aqyn Muqaǵalıdyń kóptegen óleńderine án jazylyp, sahna tórinde shyrqalyp júr.
Án: «Seniń kóziń» áni oryndalady
Júrgizýshi: Ǵashyqpyn!
Shyn ǵashyqpyn sol adamǵa!
Men bolmasam, bolmaıyn. Sol aman ba?
O, Táńirim! Netken jan ediń qaırylmaıtyn,
Júregi etten be, álde qoladan ba?!- degen syrshyl aqynnyń jastyq alaý shaǵynda jazǵan mahabbat, ǵashyqtyq jaıyndaǵy óleńder toptamasy bir arna.
Mahabbat pa, álde basqa sezim be?
Sezinbedim sol bir sátte ózimde
Qysqa ómirdiń qyzǵylyqty sátiniń
Negatıvi áli meniń kózimde
Kórinis: «Mahabbat dıalogy»
Qus bop ushyp joǵalsam, ne eter ediń?
Seni izdeýmen máńgilik óter edim
Otqa túsip órtensem, ne eter ediń?
Kúl bop birge sońynan keter edim
Buldyrasam saǵymdaı ne eter ediń?
Jel bop qýyp, aqyry jeter edim
Qaıǵy ákelsem basyńa ne eter ediń?
Qoıshy, sáýlem, bárin de kóteremin
Júrgizýshi: Tirshilikte kórinemiz ólmesteı,
Tura almaımyz eregispeı, beldespeı,
Óteıikshi birimizdi – birimiz
Óliktirmeı, ókpeletpeı, sen despeı - dep ótken aqynymyzdyń kúndelikteri syr shertedi.
Kúndelikterge kóz jiberý:
1 - Daýys: «Eger bir kezderde meniń ómirim, tvorchestvom áldekimniń kóńilin aýdarsa, olarǵa bylaı der edim:
- Meniń qymbatty dostarym! Meni óz óleńderimnen bólip qaramaýlaryńyzdy ótinemin. Esterińde bolsyn, meniń óleńim jeke turǵanynda túk te emes. Biriktirip qaraǵanda ol poema. Eger nanbasańdar, barlyq óleńimdi jınap, bir jınaqqa toptastyryp kórińdershi.
Esterińde bolsyn, árbir óleńim óz ornynda tursyn. Iaǵnı jylyna jáne boıyna qaraı, sonan soń kóz almaı oqyńdar. Sújetine kóńil aýdarmaı - aq qoıyńdar, al kompozısıasy men arhıtektonıkasyna zer salyńdarshy. Eger meni sodan tappasańdar, onda meniń aqyn bolmaǵanym»
2 - Daýys: «12 aqpan. 1976 jyl. Eski aýrý. Aýrýhana. Emdeý. Qatty júdedim. Kóńil kúıim nashar. Men óleńdi úzip - julyp, oraıy kelgen jerde jazýǵa árekettenbegem. Joq. Poezıa - jan bulqynysy, bulqynys paıda bolǵanda qalamnan qol úzbeı otyrý kerek. Kimniń qaıtetinin qaıdan bileıin, men ózim shabyttyń búkil sólin syǵyp alyp, qur súlderin qaldyrǵansha ornymnan turmaımyn. Keıde ol tvorchestvo meni búkil syrqattan saýyqtyryp jiberedi»
Oqýshy: «Ókinbeımin» óleńi oqylady
Oqýshy: «Jyldarym meniń jyldarym» óleńi oqylady
Kórinis: «Aqqýlar uıyqtaǵanda»(arasynda «Aqqýlar bıi», Jetim kól retinde «Qyz Jibek» fılminen aqqýlar tyraýlaryn kórsetýi)
Júrgizýshi: Qarasaz, qara shalǵyn óleńde óstim
Jyr jazsam, oǵan jurtym eleńdestiń
Ólse óler Muqaǵalı Maqataev
Óltire almas alaıda óleńdi eshkim - dep aqyn ózi aıtqandaı Muqaǵalı muralary eshqashan da ólmek emes!
Oqýshy: «Men bir jaqqa asyǵamyn» óleńi oqylady
Júrgizýshi: Sáken salǵan án qosyp jyrǵa ekpin,
Solar meniń jyrymda júrmek búgin
Tirilerin qurmettep, ólilerin
Tiriltýge óleńmen mindettimin
Án: «Esińe meni alǵaısyń» áni oryndalady
Slaıd: «Qumartyp qaıran sátterim» (Muqaǵalı sýretteri)
Án: «Mahabbatym meniń» áni oryndalady
Júrgizýshi: Óltire almas alaıda óleńdi eshkim - dep aqyn aıtyp ketkendeı Muqaǵalıdyń óleńderi de, ózi de eshqashan ólmek emes! Jyldar tizilip ótken saıyn Muqaǵalı aqynnyń beınesi tulǵalana, bıikteı túsedi. Taý bıiktegenmen, teńiz tereńdegenimen, dala mańǵaz keńdigimen kórikti desek, Muqaǵalı janǵa jaqyn jarlarymen súıikti, óleńderimen kórikti.
joǵary sanatty qazaq tili men ádebıet páni muǵalimi.
«Saǵynady Muqańdy syzdap júrek» atty aqynnyń 80 jyldyǵyna arnalǵan ádebı - sazdy synyptan tys sabaq.
Bilimdilik maqsaty: M. Maqataev ómirimen, shyǵarmashylyǵymen tanystyrý. Aqyn óleńderi men aqynnyń sózine jazylǵan ánderdi kópshilik nazaryna usyný
Damytýshylyq: Oqýshylardyń óleńge degen yntasyn arttyrý, kórkem oqý sheberligin, izdenimpazdyq qasıetterin qalyptastyrý
Tárbıelik: Otandy súıýge, tabıǵatty aıalaýǵa, adamgershilikke, kishipeıildikke, qarapaıymdylyqqa, ónerdi, óleńdi, sezimdi baǵalaýǵa tárbıeleý
Túri: Ádebı - sazdy sabaq
Sabaq kórnekiligi: Aqyn portreti, qanatty sózder, slaıd, ánderi...
Sahna Muqaǵalı Maqataevtyń 80 jasqa tolýyna saı etip bezendirilgen. Aqyn portreti. Proektor. Slaıdtar. Qanatty sózder ilingen.
1. «Muqaǵalıdaı aqyny bar halyq - baqytty halyq»
F. Ońǵarsynova
2. «Uly adamdar óz eskertkishteriniń tuǵyryn ózi ornatady, al músinin bolashaq soǵady» (V. Gúgo)
3. «Ǵajaıyp danalyqtyń bir kózi - Muqaǵalı poezıa - synyń dáýiri bastaldy» (Á. Tájibaev)
4. Óleń úshin týǵan aqyn tulpar bop, Óleń úshin janyp ketti sener me eń? (Á. Ábdiqalıev)
5. Jumyr jerdiń qaı túkpirine barsaq ta, Muqaǵalı aldymyzdan shyǵatyn bolady (O. Asqar)
6. Ólse óler Muqaǵalı Maqataev,
Óltire almas alaıda óleńdi eshkim (M. Maqataev)
7. Seniń jyryń jaralǵan Gımalaıdyń
Tóbesinde oınaǵan naızaǵaıdaı (T. Moldaǵalıev)
8. Muqaǵalı móldirlikten, tazalyqtan, bıik adamgershilikten turatyn edi (L. Ázimjanqyzy)
Sahna syrtynda S. Turysbekovtyń «Kóńil tolqyny» kúıi oınap turady. Kúı áýenimen jaılap Muqaǵalıdyń «Aryz jazyp keteıin» óleńi oqylady. Taqtada Muqaǵalı sýreti. Sabaq taqyryby shyǵyp turady.
Oqýshy: «Aryz jazyp keteıin» óleńi oqylady.
Óleń aıaqtalysymen sahnaǵa júrgizýshi shyǵady
Júrgizýshi: Álem - darhan, saıalańdar, bárińe de oryn bar,
Qorǵan emes, saltanatty sándi saraı soǵyńdar
Eı, adamdar, sender tatý, sender tatý, bolyńdar!- dep jyrlap ótken Muqaǵalı Maqataev 1931j Almaty oblysynyń Narynqol aýdanynda dúnıege kelgen. Týma daryn Muqaǵalıdyń ómir mektebi Qarasazda bastalyp, ózi súıgen Almatyda aıaqtalǵan edi. Qysqa ǵumyrynda urpaqtarǵa ulan - ǵaıyr mura qaldyryp ketken uly aqyn. Dara daryn, halqynyń qara óleńin qudiretke aınaldyrǵan M.Maqataevtyń shyǵarmashylyǵy men 80 jasqa tolyp otyrǵan mereıtoıyna arnalǵan «Saǵynady Muqandy syzdap júrek» atty ádebı - sazdy sabaǵyna qosh kelipsizder!
Oqýshy: «Meniń anketam» óleńi oqylady
Slaıd: Shyǵarmashylyǵyna arnalǵan
Júrgizýshi: Orta mektepti aıaqtaǵan soń komsomol qyzmetinde, 1954 - 1962jyldar aralyǵynda qazaq radıosynda dıktor, 1962 - 1974jyldarda «Sosıalısik Qazaqstan»,«Qazaq ádebıeti», «Juldyz» jýrnaldarynda, 1972 - 1973 jyldary Qazaqstan Jazýshylar Odaǵynda ádebı keńesshi. Ol Abaıdyń, Pýshkınniń shyǵarmalaryn súıip oqydy.
Tuńǵysh óleńi 1948j Narynqol aýdanynda «Sovettik shekara» gazetinde basyldy. Ákesi Súleımen 1941j maıdanǵa attanyp sodan oralmady.
Muqaǵalıdi aqyn etken de, mártebesin bıiktetken de, aqyndyq ǵaryshqa samǵatqan da qazaqtyń qara óleńi. Aqyn osy qara óleńdi baǵalaıdy, bas ıedi, taǵzym jasaıdy.
Oqýshy: «Qara óleń» óleńi oqylady
Júrgizýshi: Iá, osynaý qarapaıym qara óleńde qansha qundylyqtar, qansha ulylyq jatyr deseńshi! Sirá, Muqań «Elim maǵan ne beredi dep emes, men elime ne beremin» dep ómir súrgen sıaqty.
Oqýshy: «Úsh baqytym» óleńi oqylady
Slaıd: (qanatty sózder jiberiledi), «Jazylar estelikter men týraly» slaıdy qosylady.
Oqýshy: «Jazylar estelikter men týraly» óleńi oqylady
Júrgizýshi: «Jazylar estelikter men týraly» deıdi Muqaǵalı. Jaryq dúnıedegi az ǵumyrynyń máńgilikpen jalǵasatynyn aqynnyń sezimtal júregi sezgen sıaqty. Ol týraly estelikter jazylyp jatyr. Ańyz ben aqıqat jarysyp qatar júr. Ýaqyt ótken saıyn Muqaǵalı aqynnyń tulǵasy daralanyp, bıiktep bara jatqany anyq.
Onyń poezıasy – ulttyq baılyq, qazaq halqynyń rýhanı salaýaty. Ol halqymen birge bıiktep, birge jasaıtyn aqyn
Oqýshy: «Poezıa» óleńi oqylady
Júrgizýshi: Óleń óner, óleń dert, ony týa bitken daryn ıesi, shyn talant qana dúnıege ákeledi, júrek pen sezimniń otyna orap aq qaǵazǵa túsiredi. Sol aq qaǵazda ıesin tapqan árbir sóz júrekterge án bolyp, áýen bolyp jetip jatady. Talantty aqyn Muqaǵalıdyń kóptegen óleńderine án jazylyp, sahna tórinde shyrqalyp júr.
Án: «Seniń kóziń» áni oryndalady
Júrgizýshi: Ǵashyqpyn!
Shyn ǵashyqpyn sol adamǵa!
Men bolmasam, bolmaıyn. Sol aman ba?
O, Táńirim! Netken jan ediń qaırylmaıtyn,
Júregi etten be, álde qoladan ba?!- degen syrshyl aqynnyń jastyq alaý shaǵynda jazǵan mahabbat, ǵashyqtyq jaıyndaǵy óleńder toptamasy bir arna.
Mahabbat pa, álde basqa sezim be?
Sezinbedim sol bir sátte ózimde
Qysqa ómirdiń qyzǵylyqty sátiniń
Negatıvi áli meniń kózimde
Kórinis: «Mahabbat dıalogy»
Qus bop ushyp joǵalsam, ne eter ediń?
Seni izdeýmen máńgilik óter edim
Otqa túsip órtensem, ne eter ediń?
Kúl bop birge sońynan keter edim
Buldyrasam saǵymdaı ne eter ediń?
Jel bop qýyp, aqyry jeter edim
Qaıǵy ákelsem basyńa ne eter ediń?
Qoıshy, sáýlem, bárin de kóteremin
Júrgizýshi: Tirshilikte kórinemiz ólmesteı,
Tura almaımyz eregispeı, beldespeı,
Óteıikshi birimizdi – birimiz
Óliktirmeı, ókpeletpeı, sen despeı - dep ótken aqynymyzdyń kúndelikteri syr shertedi.
Kúndelikterge kóz jiberý:
1 - Daýys: «Eger bir kezderde meniń ómirim, tvorchestvom áldekimniń kóńilin aýdarsa, olarǵa bylaı der edim:
- Meniń qymbatty dostarym! Meni óz óleńderimnen bólip qaramaýlaryńyzdy ótinemin. Esterińde bolsyn, meniń óleńim jeke turǵanynda túk te emes. Biriktirip qaraǵanda ol poema. Eger nanbasańdar, barlyq óleńimdi jınap, bir jınaqqa toptastyryp kórińdershi.
Esterińde bolsyn, árbir óleńim óz ornynda tursyn. Iaǵnı jylyna jáne boıyna qaraı, sonan soń kóz almaı oqyńdar. Sújetine kóńil aýdarmaı - aq qoıyńdar, al kompozısıasy men arhıtektonıkasyna zer salyńdarshy. Eger meni sodan tappasańdar, onda meniń aqyn bolmaǵanym»
2 - Daýys: «12 aqpan. 1976 jyl. Eski aýrý. Aýrýhana. Emdeý. Qatty júdedim. Kóńil kúıim nashar. Men óleńdi úzip - julyp, oraıy kelgen jerde jazýǵa árekettenbegem. Joq. Poezıa - jan bulqynysy, bulqynys paıda bolǵanda qalamnan qol úzbeı otyrý kerek. Kimniń qaıtetinin qaıdan bileıin, men ózim shabyttyń búkil sólin syǵyp alyp, qur súlderin qaldyrǵansha ornymnan turmaımyn. Keıde ol tvorchestvo meni búkil syrqattan saýyqtyryp jiberedi»
Oqýshy: «Ókinbeımin» óleńi oqylady
Oqýshy: «Jyldarym meniń jyldarym» óleńi oqylady
Kórinis: «Aqqýlar uıyqtaǵanda»(arasynda «Aqqýlar bıi», Jetim kól retinde «Qyz Jibek» fılminen aqqýlar tyraýlaryn kórsetýi)
Júrgizýshi: Qarasaz, qara shalǵyn óleńde óstim
Jyr jazsam, oǵan jurtym eleńdestiń
Ólse óler Muqaǵalı Maqataev
Óltire almas alaıda óleńdi eshkim - dep aqyn ózi aıtqandaı Muqaǵalı muralary eshqashan da ólmek emes!
Oqýshy: «Men bir jaqqa asyǵamyn» óleńi oqylady
Júrgizýshi: Sáken salǵan án qosyp jyrǵa ekpin,
Solar meniń jyrymda júrmek búgin
Tirilerin qurmettep, ólilerin
Tiriltýge óleńmen mindettimin
Án: «Esińe meni alǵaısyń» áni oryndalady
Slaıd: «Qumartyp qaıran sátterim» (Muqaǵalı sýretteri)
Án: «Mahabbatym meniń» áni oryndalady
Júrgizýshi: Óltire almas alaıda óleńdi eshkim - dep aqyn aıtyp ketkendeı Muqaǵalıdyń óleńderi de, ózi de eshqashan ólmek emes! Jyldar tizilip ótken saıyn Muqaǵalı aqynnyń beınesi tulǵalana, bıikteı túsedi. Taý bıiktegenmen, teńiz tereńdegenimen, dala mańǵaz keńdigimen kórikti desek, Muqaǵalı janǵa jaqyn jarlarymen súıikti, óleńderimen kórikti.
You Might Also Like
