Sáken Seıfýllınge 129 jyl «Qazaq ádebıetiniń aqsuńqary» ádebı kesh
Sáken Seıfýllınge 129 jyl «Qazaq ádebıetiniń aqsuńqary» ádebı kesh
Keshtiń maqsaty: Jas urpaqty elimizdiń táýelsizdigi men egemendigi úshin kúresken, Alashtyń ardaqtysy Sáken Seıfýllınniń ómiri men shyǵarmalaryn oqyp bilýge baýlý, aqynnyń óz zamanyndaǵy saıası - qoǵamdyq kózqarasyn tanytý, ultjandy urpaq tárbıeleý.
Kórnekiligi: S. Seıfýllınniń sýreti, slaıd, plakattar, sharlar.
Shashý bıi
1 - júrgizýshi:
- Qurmetti ustazdar, oqýshylar! Qazaqstannyń qoǵamdyq tarıhynda abyroıly oryn alatyn, revolúsıoner - komýnıs, qazaqtyń belgili jazýshysy, aqyn, kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeri, qazaq ádebıetiniń negizin salýshylardyń biri Sáken Seıfýllınniń 129 jyl tolýyna oraı «Qazaq ádebıetiniń aqsuńqary atty» ádebı keshimizge qosh keldińizder.
2 - júrgizýshi:
Tarıhta qalǵan tarlandar ómiri biz úshin úlgi. Qazaqtyń qazynaly tiliniń bir pushpaǵyn ılegen talaı aqyn - jazýshylarymyz sóz marjanynyń qandaı bolatynyn qarǵa tamyrly qazaqqa dáleldep aıtyp ketti. Ómir atty teńizde qoldaryna qalam alyp dúnıe syryna toımaı tamsana jazǵan talaı dana adamdar boldy. Ómirge juldyz bolyp keletin, halyqtyń erkesi, halyq júgin kóteretin dara adamdar, daryndy jandar az - aq. Biraq qazaq ádebıeti poezıa áleminde álemdik deńgeımen salystyrǵanda 20 - synshy ǵasyrda kenje qalǵan emes. Kerisinshe ózinshe jańa qyrymen damı bastady. Qandaı marǵasqa, jany jaısań adamdar ómir súrdi sol kezeńde. Ár adamnyń óz kelbeti, óz jan - dúnıesi bolady.
1 - júrgizýshi:
Eger aqynǵa sezim men sulýlyqty, qosyp bergen jaǵdaıda odan naǵyz shedevr dúnıelerdi kútýge bolady. Qazaqtyń mańdaıyna bitken Sáken Seıfýllın dál sondaı seri adam bolatyn. Qazaq halqy kelbetti er adamdardy kórgende seri degen. Dál sol seri Sáken aqynnyń sulý janynan órilip, talaı dúnıeler dúnıege keldi. Soǵystyń da ashshy dámin tatyp, bala oqytýdy da meńgergen iri ustaz ómiriniń sońǵy kezine deıin qudiretti aqyndyq ónerdiń júrekte jatqan shyraǵyn sóndirgen emes. Jańalyqqa toly qym - qýyt jıyrmasynshy ǵasyr ómir maıdanyna, ómir jaǵalaýyna tańdaýlylardy ózi shyǵaryp tastap otyrdy. Jazýshy týraly qansha aıtsa da jarasady. Dál osy ýaqytta bizdiń aramyzda júrmese de, mektebimizdiń Sáken esimimen atalýynyń ózi, shyǵarmalary, óleńderi bizben birge.
1 - júrgizýshi: Sáken – qazaq keńes ádebıetiniń qaryshtap damýynda úlken rol atqarǵan jańashyl aqyn. Óziniń bar ónerin halyq maqsatyna, týǵan eliniń jarqyn bolashaǵyna arnap, jańa zamannyń daýylpazy boldy. Abaıdan keıin qazaq poezıasyna jańalyq qosqandardyń ishinde onyń orny bólek.
2 - júrgizýshi:
Atyńnan aınalaıyn qaıran Sáken,
Umytpan demim bar da tulǵańdy ásem.
Tý ustap, tulpar minip, qol bastaǵan,
«Tar jolda, taıǵaq keship boldyń kósem»- dep Sábıt Muqanuly jyrlaǵandaı, S. Seıfýllın urpaqtarǵa ulan - ǵaıyr mura qaldyryp ketkeni barshamyzǵa aıan.
1 - oqýshy: Sáken Seıfýllın 1894 jyly qazan aıynyń 15 - inde Aqmola ýezine qarasty Nildi bolysynda (qazirgi Jezqazǵan oblysy Aǵadyr aýdany) kóshpeli kedeı sharýasynyń semásynda týǵan. Sáken Seıfýllın – qazaq Keńes ádebıetiniń negizin salýshy, kórnekti aqyn, qoǵam qaıratkeri. Onyń esimi halyq arasyna revolúsıa jyldary jáne odan keıingi kezeńde keńinen tarady. Ol qazaq aqyndarynyń ishinde birinshi bolyp revolúsıany jyrlady, Sovet ókimeti úshin kúreske belsene qatysty.
2 - oqýshy: Tabıǵattyń daryndy jaratylǵan móldir qara kóz, tolqyndy shashty, qyr muryndy, qaıratty uldaryn Seıfolla men Jamal azan aıtyp qoıǵan Sádýaqas degen esiminiń ornyna, erkeletip Sáken atap ketken.
3 - oqýshy: 1937 - 1938 jyldarda qara daýyldaı soǵyp turǵan stalındik repressıa qazaq halqynyń eń bilimdi, eń sanaly zıalylaryn baýdaı túsirdi: qazaq ádebıetiniń negizin qalaýǵa at salysqan S. Seıfýllın naqaq jalanyń qurbany boldy. Jalǵan aıyp taǵylyp, ólim jazasyna ushyraǵan kórnekti aqyn, jazýshylardyń qyrqylyp ketýi qazaq mádenıetin orny tolmas shyǵynǵa dýshar etti.
4 - oqýshy: Dál osy kezde de óz basyna qaýip - qater tónip turǵanyna qaramastan, azamattyq kelbetin joǵaltpaı, adal baǵytynan taımaǵandardyń biri - osy Sáken Seıfýllın edi. Seıfýllındi NKVD 1937 jylǵy qyrkúıektiń 24 - inde tutqynǵa alyp, 1938 jylǵy aqpannyń 25 - inde atyp tastady.
Kórinis:
Sákenniń monology
1 - Júrgizýshi:
Taýdaǵy tasqyndaǵan aǵyn sýdaı,
Óleńim bastalady taýdan udaı,
Ásemin áńgimeniń kóp taratqan,
Aıtylmaı qalǵan eken taý mynadaı:
2 - júrgizýshi:
Kók orman, kórkem toǵaı maýjyraǵan,
Sulýdyń kózindeı kól jaýdyraǵan.
Malta tas, marjan, aqyq, merýert tas
Tógilip kók jıekke saýdyraǵan, - dep Sáken jyrlaǵandaı, kelesi kezekte tabıǵat, týǵan jer jaıly jazylǵan óleńderinen jyr shýmaqtaryn tyńdaıyq.
(Oqýshylar sahnaǵa shyǵyp, jyr shýmaqtaryn oqıdy.)
Jambyl oblysy, Shý qalasy,
Sáken Seıfýllın atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Ilásova Rahıla Imangalıevna
Tolyq nusqasyn júkteý
Keshtiń maqsaty: Jas urpaqty elimizdiń táýelsizdigi men egemendigi úshin kúresken, Alashtyń ardaqtysy Sáken Seıfýllınniń ómiri men shyǵarmalaryn oqyp bilýge baýlý, aqynnyń óz zamanyndaǵy saıası - qoǵamdyq kózqarasyn tanytý, ultjandy urpaq tárbıeleý.
Kórnekiligi: S. Seıfýllınniń sýreti, slaıd, plakattar, sharlar.
Shashý bıi
1 - júrgizýshi:
- Qurmetti ustazdar, oqýshylar! Qazaqstannyń qoǵamdyq tarıhynda abyroıly oryn alatyn, revolúsıoner - komýnıs, qazaqtyń belgili jazýshysy, aqyn, kórnekti memleket jáne qoǵam qaıratkeri, qazaq ádebıetiniń negizin salýshylardyń biri Sáken Seıfýllınniń 129 jyl tolýyna oraı «Qazaq ádebıetiniń aqsuńqary atty» ádebı keshimizge qosh keldińizder.
2 - júrgizýshi:
Tarıhta qalǵan tarlandar ómiri biz úshin úlgi. Qazaqtyń qazynaly tiliniń bir pushpaǵyn ılegen talaı aqyn - jazýshylarymyz sóz marjanynyń qandaı bolatynyn qarǵa tamyrly qazaqqa dáleldep aıtyp ketti. Ómir atty teńizde qoldaryna qalam alyp dúnıe syryna toımaı tamsana jazǵan talaı dana adamdar boldy. Ómirge juldyz bolyp keletin, halyqtyń erkesi, halyq júgin kóteretin dara adamdar, daryndy jandar az - aq. Biraq qazaq ádebıeti poezıa áleminde álemdik deńgeımen salystyrǵanda 20 - synshy ǵasyrda kenje qalǵan emes. Kerisinshe ózinshe jańa qyrymen damı bastady. Qandaı marǵasqa, jany jaısań adamdar ómir súrdi sol kezeńde. Ár adamnyń óz kelbeti, óz jan - dúnıesi bolady.
1 - júrgizýshi:
Eger aqynǵa sezim men sulýlyqty, qosyp bergen jaǵdaıda odan naǵyz shedevr dúnıelerdi kútýge bolady. Qazaqtyń mańdaıyna bitken Sáken Seıfýllın dál sondaı seri adam bolatyn. Qazaq halqy kelbetti er adamdardy kórgende seri degen. Dál sol seri Sáken aqynnyń sulý janynan órilip, talaı dúnıeler dúnıege keldi. Soǵystyń da ashshy dámin tatyp, bala oqytýdy da meńgergen iri ustaz ómiriniń sońǵy kezine deıin qudiretti aqyndyq ónerdiń júrekte jatqan shyraǵyn sóndirgen emes. Jańalyqqa toly qym - qýyt jıyrmasynshy ǵasyr ómir maıdanyna, ómir jaǵalaýyna tańdaýlylardy ózi shyǵaryp tastap otyrdy. Jazýshy týraly qansha aıtsa da jarasady. Dál osy ýaqytta bizdiń aramyzda júrmese de, mektebimizdiń Sáken esimimen atalýynyń ózi, shyǵarmalary, óleńderi bizben birge.
1 - júrgizýshi: Sáken – qazaq keńes ádebıetiniń qaryshtap damýynda úlken rol atqarǵan jańashyl aqyn. Óziniń bar ónerin halyq maqsatyna, týǵan eliniń jarqyn bolashaǵyna arnap, jańa zamannyń daýylpazy boldy. Abaıdan keıin qazaq poezıasyna jańalyq qosqandardyń ishinde onyń orny bólek.
2 - júrgizýshi:
Atyńnan aınalaıyn qaıran Sáken,
Umytpan demim bar da tulǵańdy ásem.
Tý ustap, tulpar minip, qol bastaǵan,
«Tar jolda, taıǵaq keship boldyń kósem»- dep Sábıt Muqanuly jyrlaǵandaı, S. Seıfýllın urpaqtarǵa ulan - ǵaıyr mura qaldyryp ketkeni barshamyzǵa aıan.
1 - oqýshy: Sáken Seıfýllın 1894 jyly qazan aıynyń 15 - inde Aqmola ýezine qarasty Nildi bolysynda (qazirgi Jezqazǵan oblysy Aǵadyr aýdany) kóshpeli kedeı sharýasynyń semásynda týǵan. Sáken Seıfýllın – qazaq Keńes ádebıetiniń negizin salýshy, kórnekti aqyn, qoǵam qaıratkeri. Onyń esimi halyq arasyna revolúsıa jyldary jáne odan keıingi kezeńde keńinen tarady. Ol qazaq aqyndarynyń ishinde birinshi bolyp revolúsıany jyrlady, Sovet ókimeti úshin kúreske belsene qatysty.
2 - oqýshy: Tabıǵattyń daryndy jaratylǵan móldir qara kóz, tolqyndy shashty, qyr muryndy, qaıratty uldaryn Seıfolla men Jamal azan aıtyp qoıǵan Sádýaqas degen esiminiń ornyna, erkeletip Sáken atap ketken.
3 - oqýshy: 1937 - 1938 jyldarda qara daýyldaı soǵyp turǵan stalındik repressıa qazaq halqynyń eń bilimdi, eń sanaly zıalylaryn baýdaı túsirdi: qazaq ádebıetiniń negizin qalaýǵa at salysqan S. Seıfýllın naqaq jalanyń qurbany boldy. Jalǵan aıyp taǵylyp, ólim jazasyna ushyraǵan kórnekti aqyn, jazýshylardyń qyrqylyp ketýi qazaq mádenıetin orny tolmas shyǵynǵa dýshar etti.
4 - oqýshy: Dál osy kezde de óz basyna qaýip - qater tónip turǵanyna qaramastan, azamattyq kelbetin joǵaltpaı, adal baǵytynan taımaǵandardyń biri - osy Sáken Seıfýllın edi. Seıfýllındi NKVD 1937 jylǵy qyrkúıektiń 24 - inde tutqynǵa alyp, 1938 jylǵy aqpannyń 25 - inde atyp tastady.
Kórinis:
Sákenniń monology
1 - Júrgizýshi:
Taýdaǵy tasqyndaǵan aǵyn sýdaı,
Óleńim bastalady taýdan udaı,
Ásemin áńgimeniń kóp taratqan,
Aıtylmaı qalǵan eken taý mynadaı:
2 - júrgizýshi:
Kók orman, kórkem toǵaı maýjyraǵan,
Sulýdyń kózindeı kól jaýdyraǵan.
Malta tas, marjan, aqyq, merýert tas
Tógilip kók jıekke saýdyraǵan, - dep Sáken jyrlaǵandaı, kelesi kezekte tabıǵat, týǵan jer jaıly jazylǵan óleńderinen jyr shýmaqtaryn tyńdaıyq.
(Oqýshylar sahnaǵa shyǵyp, jyr shýmaqtaryn oqıdy.)
Jambyl oblysy, Shý qalasy,
Sáken Seıfýllın atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Ilásova Rahıla Imangalıevna
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
