InfoHub Logo

Informatıka 8 synyp
Sabaqtyń taqyryby: Sanaý júıeleri (ekilik, segizdik, ondyq, onaltylyq)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdiligi: Bala boıyna búgingi taqyrypty ótý barysynda bilim bilik daǵdylaryn qalyptastyrý.
Tárbıeligi: Ár oqýshyny iskerlikke, naqtylyqqa, yntymaqtylyqqa tárbıeleý.
Damytýshylyǵy: Oqýshynyń logıkalyq oılaý qabiletin damytyp,
pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Oqytý ádisteri: sózdik, kórneki, baıandaý arqyly túsindirý
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdtar, j/dápter, oqýlyq.

Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi:
- oqýshylarmen sálemdesý
- oqýshylardy túgeldeý
- sabaqqa daıyndyqtaryn tekserý
- zeıinderin sabaqqa aýdaryp, sabaqqa muqıat qatysýyn baqylaý.

II. Úı tapsyrmasyn tekserý:
Aýyzsha, suraq – jaýap arqyly qaýipsizdik tehnıka erejelerin suraý.

III. Jańa sabaq:
«San» túsinigi matematıka úshin de, ınformatıka úshin de mańyzdy bolyp tabylady.
San qandaı da bir alfavıttiń sımvolymen nemese sımvoldar tizbegimen órnekteledi. Mundaı sımvoldardy sıfr dep ataıdy. San túsinigimen sanaý júıeleri týraly túsinik baılanysty.
Sanaý júıeleri – sandardy órnekteýdiń qandaı da bir tásili jáne oǵan sáıkes sandarmen áreket jasaý erejeleri.
Burynǵy jáne qazirgi qoldanylyp júrgen barlyq sanaý júıeleri pozısıalyq jáne pozısıalyq emes sanaý júıeleri bolyp eki úlken topqa bólinedi. Pozısıalyq sanaý júıelerinde sıfrdyń máni ornalasý ornyna táýeldi, al pozısıalyq emes sanaý júıelerinde táýeldi emes. Pozısıalyq emes sanaý júıelerinde ár sıfrdyń máni onyń turǵan ornyna táýeldi emes. Pozısıalyq emes sanaý júıeleriniń ishinde eń kóp taraǵany – rımdik sanaý júıesi.

Pozısıalyq sanaý júıeleri
Pozısıalyq sanaý júıelerinde árbir sıfrdyń máni, osy sannyń jazylýynda turǵan ornyna táýeldi. Qazirgi kezde keń taraǵan pozısıalyq sanaý júıelerine ondyq, ekilik, segizdik jáne on altylyq júıeler jatady. Árbir pozısıalyq júıeniń naqty anyqtalǵan sıfrlar alfavıti men negizi bar.
Pozısıalyq sanaý júıesiniń negizi sıfrlar sanyna teń jáne kórshi pozısıada turǵan birdeı sıfrlardyń mánderi neshe esege erekshelenetinin anyqtaıdy.
Sandardyń bizge úırenshikti jazylý júıesi ondyq júıe dep atalady, ol on arab sıfrlarynan turady. Kez kelgen sandy jazý úshin 0 - den 10 - ǵa deıingi 10 sıfr qoldanylady, onyń negizi 10 - ǵa teń; ekilik júıede tek 0 jáne 1 sıfrlaryn qoldanýǵa bolady, negizi - 2; segizdik júıe segiz sıfrdan turady, negizi – 8; on altylyq júıede ondyq sanaý júıesiniń on sıfry jáne qalǵan 6 sıfrdyń ornyna latyn alfavıtiniń áripteri qoldanylatyn, barlyǵy on alty sıfr bar, negizi – 16.

Ondyq sanaý júıesi
Bul júıede sandardy jazý úshin on sıfr qoldanylady: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.
Ondyq júıe pozısıalyq bolyp tabylady, óıtkeni ondyq sannyń jazylýynda sıfrdiń máni onyń pozısıasyna nemese sandaǵy ornyna baılanysty.
Mysaly, 777 sany jeti júzdiktiń, jeti ondyqtyń jáne jeti birliktiń qosyndysyn bildiredi.
777= 7*102+7*101+7*100
Sannyń sıfryna bólinetin pozısıany razrád dep ataıdy.

Ekilik sanaý júıesi
Ekilik júıede ádette ondyq emes, pozısıalyq ekilik sanaý júıesi, ıaǵnı negizi «2» sanaý júıesi qoldanylady.
Ekilik júıede kez kelgen san 0 men 1 sıfrlarynyń kómegimen jazylady da, ekilik san dep atalady.
Ekilik sannyń árbir razrádyn (sıfryn) bıt dep ataıdy.
Segizdik sanaý júıesi
Segizdik sanaý júıesiniń negizi 8 - ge teń, al 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 sandary alfavıttik sandar bolyp tabylady.

Onaltylyq sanaý júıesi
Ekilik sandardy jazýdy qysqartý úshin negizi 16 sanaý júıesin ıaǵnı onaltylyq sanaý júıesin qoldanamyz.
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 A, B, C, D, E, F
Sandardy bir sanaý júıesinen basqa sanaý júıesine aýystyrý.
Sandardy bir sanaý júıesinen basqa sanaý júıesine aýystyrý jıi kezdesedi. Sandy ekilik, segizdik nemese onaltylyq júıelerden ondyq júıege aýystyrýdy qarastyrdyq.
Bútin ondyq sandardy ekilik sanaý júıesine aýystyrý.
89110=11011110112

Ondyq bólshekterdi ekilik sanaý júıesine aýystyrý.
Aýystyrý erejesi: Ondyq oń bólshekti ekilik sanaý júıesine aýystyrý úshin bólshekti 2 - ge kóbeıtý kerek. Kóbeıtindiniń bútin bóligin ekilik bólshektiń útirden keıingi birinshi sıfry retinde alyp, bólshek biligin qaıtadan 2 - ge kóbeıtý kerek.

Ondyq sandardy segizdik sanaý júıesine aýystyrý.
Sandardy ondyq júıeden segizdik júıege aýystyrý úshin ekilik júıege aýystyrý ádisin qoldanýǵa bolady. Túrlendiretin sandy ondyq júıeniń erejesi boıynsha 7 - den aspaıtyn qaldyǵyn eske saqtaı otyryp, 8 - ge bóledi.

Ondyq sandardy onaltylyq sanaý júıesine aýystyrý.
Ondyq sandardy onaltylyq júıege joǵarydaǵy uqsas aýystyrady. Aıyrmashylyǵy – berilgen san 8 - diń ornyna 16 - ǵa bólinedi.

IV. Jańa sabaqty bekitý: Ol úshin balalarǵa jańa sabaqtan birneshe suraqtar qoıa otyryp sabaqty aıaqtaımyn.
1. Sanaý júıesi dep neni aıtady?
2. Pozısıalyq sanaý júıesiniń pozısıalyq emes sanaý júıesinen aıyrmashylyǵy nede?
3. Pozısıalyq sanaý júıesiniń negizi dep neni aıtady?
4. Sandy ekilik júıeden ondyq sanaý júıesine qalaı aýystyrady?
5. On altylyq sanaý júıesinde sandy jazý úshin qandaı sıfrlar qoldanylady?
6. Bútin ondyq sandardy ekilik sanaý júıesine aýystyrý úshin qandaı ereje qoldanamyz?
7. Ondyq bólshekti ekilik sanaý júıesine aýystyrý erejesi qandaı?
8. Qandaı jaǵdaıda perıodty bólshek alynýy múmkin?
9. Ondyq sandardy segizdik, onaltylyq sanaý júıesine aýystyrý úshin qandaı amaldar oryndaımyz?
10. Sandardy ekilik júıeden segizdik, onaltylyq sanaý júıesine aýystyrý úshin ne isteımiz?

V. Sabaqty qorytyndylaý:
Sabaqty qorytyndylaý barysynda sabaqqa belsene qatysqan oqýshylardy madaqtap, qalys qalyp otyrǵan oqýshylarǵa eskertpeler berý arqyly bilimderin baǵalaý.

VI. Úıge tapsyrma:
1. Sandy negizgi dárejesiniń qosyndysy túrinde kórsetińiz:
a) 1001, 0112;
b) 0, 0001012;
v) 1, 100012;
g) 1000, 00012

2. Sandardy ekilik sanaý júıesinen ondyq sanaý júıesine aýystyryńyz:
a) 101000112;
b) 110110012;
v) 10010012;
g) 11010112;
d) 111012;
j) 11101112.

3. Sandardy on altylyq sanaý júıesinen ondyq sanaý júıesine aýystyryńyz:
a) 9116;
b) 4016;
v) 5A16;
g) 23516;
d) 7S3116;
j) Ǵ5416;

4. Sandardy segizdik sanaý júıesinen ondyq sanaý júıesine aýystyryńyz:
a) 5558;
b) 6368;
v) 2378;
g) 2358;
d) 7318;
j) 3548.