Sáýleń bolsa keýdeńde, jaqsy sózge qulaq sal
Taqyryby: Sáýleń bolsa keýdeńde, jaqsy sózge qulaq sal.
Maqsaty: Oqýshylardyń sóıleý mánerin, oılaý qabiletin damytý, olardyń boılaryna izgilik negizderin darytý, sabyrlylyqqa, parasattylyqqa, aqyl men
bilimdarlyqqa, sheshendikke tárbıeleý. Alǵys, bata sózder, maqalalardy paıdalana otyryp, sózdiń tórkinin túsiný, ár sózge mán bere qarap, oryndy sóıleýge, zerektikke úıretý.
Kórnekiligi: plakattar, syzbalar, konfetter
Barysy:
Kúlli adamzat ataýlynyń asyǵa kútip otyrǵan bir toıy bar. Ol – Ulystyń Uly kúni naýryz merekesi. Bizdiń aýylymyzda bul toı bastalyp ta ketti.
Kóńil sýy tasysyn
Shashý qaıda, shashylsyn?!
Ulystyń Uly kúninde.
Baqyttan shýaq ashylsyn. (shashý shashylady) Bul árıne, jaı shashý emes, konfetterdiń ishinde sózder bar, sol sózderden sóılem qurastyrý kerek.
Uly Abaıdyń «Sáýleń bolsa keýdeńde, Jaqsy sózge qulaq sal» - demekshi jaqsy sózderdi biz úlkenderden, atalardan estımiz. Ataly sóz kimge kerek?
Árıne, ataly sóz bárine kerek. Esterińde bolsyn, aqyldyǵa ataly sóz dana bolý úshin kerek. Berekeli sóz besiktegi balaǵa da áser etedi. Ómirde jaqsy, ataly sózdi taýyp aıtý qıyn. Jaqsy, ataly sóz aqyldan shyǵady. Esekti aqyrǵan daýsynan tanıdy, aqymaqty aıqaıynan tanıdy. Aqymaqqa aqyl aıtsań mazaq qylady, aqyldyny mazaq qylsań jasyq bolady. Jaqsy sóz, ataly sóz ósetin jasqa, ónerli janǵa kerek. Óner talantty ósiredi, ósek talantty óshiredi. Ónerli ósekke ermeıdi, ósıetti sózge kúlmeıdi. Ómirde jaqsy sóz, ataly sóz bárine kerek. Ata aqıqatty aıtady, áke adaldyqty aıtady, ana jaqsylyqty aıtady.
Úntaspadan Bazar jyraýdyń termesi tyńdalady.
- Balalar, úıde úlkenderden estigen qandaı jaqsy sózderdi bilesińder?
Mıras: Arman degen ne? – dep surapty qarıa jigitten.
Jigit: - Ata, arman degenimiz – aqyl - oıdyń shyndyǵy. Qus ushsam deıdi, qyz kórikti bolsam deıdi, jigit baqytty bolsam deıdi, qart júzge jetsem deıdi, ustaz shákirtine úlgi bolsam deıdi.
Ata: - Armanyna adaspaǵan jetedi, adasqan jete almaıdy. Armanyna aqyldy jetedi, aqymaq bul ómirden túńilip ótedi, - depti qart.
Nurdáýlet: - Baqytty bolý ońaı ma? – depti qart.
- Ata, jary jaqsy bolsa, baqyty janynda, - depti jigit.
- Joq balam, aqyl basynda bolsa, baqyt janynda bolady. Aqyl adamdy azaptan da, mazaqtan da qutqarady. Ómirde shyn baqytty bolam deseń, aqyldylyqty úıren.
Aqdana: - Dos tabý ońaı ma? – depti qart.
- Ata, dos tabý aqyldyǵa ońaı, aqymaqqa qıyn, - deıdi jigit.
- Joq balam, ómirde dos tabý aqyldyǵa qıyn, aqymaqqa ońaı. Jaqsylyǵy joq dostyń qastyǵy aıaq astynda jatady. Esińde bolsyn, dosyń aqyldy bolsa, dana bolasyń, dosyń bala bolsa, óziń shala bolasyń.
Aqbota: - Dostyqty nyǵaıtatyn ne? – depti qart.
- Ata, dostyq pen joldastyqty yntymaq, birlik, teńdik, baýyrmaldyq nyǵaıtady – depti jigit.
- Durys balam, seniń aıtqanyń dostyq pen joldastyqty damytady. Esińde bolsyn shyn dostyq aqyldyǵa tán. Ómirde dos bolýdy oılasań jaqsy sózdi shyn kóńilmen aıtýdy úıren. Sálemdesýdi bilgen keshire de biledi. Jaqsy sóz – kóńilińdi ósiredi, jaman sóz – úmitińdi óshiredi.
Nurıla: Bir sóz aıtsaı jaqsyǵa
Ataly sózge toqtaıdy.
Bir sóz aıtsań jamanǵa
Ómirinde uqpaıdy.
- Balalar, sáýle degen ne, ol nede bolady?
- Kúnde, aıda, juldyzdarda.
- Olaı bolsa sender aı men kúnniń sýretin tańdaısyńdar. Aıdy tańdaǵandar «Aıym» tobyna, kúndi tańdaǵandar «Kúnim» tobyna baryp otyryńdar.
Taqtada aı men kún sýreti beınelenedi. Aı jarty, al kúnniń sáýlesi joq. Saıys barysynda tapsyrmalar oryndaý arqyly aı men kún sáýlelermen tolyqtyrylyp otyrady.
- Jaqsylyq adamnyń bir - birine aıtatyn jaqsy sózinen bastalady. Sondyqtan ár ýaqytta jamandyqtan aýlaq júrip, jaqsylyqqa umtylǵanǵa ne jetsin! Sebebi jaqsy sóz shamshyraq, aýyryp jatqanda adamnyń janyna shıpa, renjigen adamǵa qýanysh syılaıdy. Ata - ájeleriń, apa - kókeleriń erkeletkende qandaı sózder aıtady?
- Mine, osy sózderdiń ishinde bireýinen basqasy ózge tilderge aýdarylady. Tek «Aınalaıyn» degen sóz ǵana ózge tilderge aýdarylmaıdy. Demek, ol – qazaq halqyna ǵana tán aıryqsha mándi sóz.
Saıysymyz mynadaı bólimderden turady.
1. «Aıtys»
2. «Kókpar tartys»
3. «Báıge»
4. «Bata aıtý»
1. Aıtys
Toı oıyn - saýyqsyz ótpeıdi. Sonyń biri – aıtys. Jaqsy sózdi úırengimiz kelse, maqal - máteldi jaqsy bilý kerek.
a) tapsyrma: Maqal - máteldiń jalǵasyn tap.
İ - top
1. Jaqsy baıqap sóıleıdi,...
2. Jaqsynyń sózi nazaly,...
3. Jaqsy sóılegen as jer,...
4. Jaqsy sóz jubatady,...
İİ - top
1. Jaqsy sóılese aýzynan gúl tógiledi,...
2. Jaqsy sóz – súıindiredi,...
3. Jaqsy sóz - janǵa rahat,...
4. Jaqsynyń sózi ólshep - pishkendeı,...
b) tapsyrma: İ top Sózdiń zıanyn aıtyńdar.
(Sóz jandy jaraqattaıdy, aıyqpas dert salady, jylytady, aldaıdy, namysyna tıedi, súıekten ótedi, alaýyzdyq týǵyzady, jaman habar ákeledi, áýrege salady)
İİ top Sózdiń paıdasyn aıtyńdar.
(Sóz qýantady, janyńdy jadyratady, jubatady, janyńa qanat bitiredi, dos qylady, aqylǵa keltiredi, adamdardy tabystyrady, bolashaǵyna sendiredi, mereıińdi kóteredi)
2. Kókpar tartys
İ - top. Dastarhany jıylmaıtyn, keńpeıil úı, qonaq kelgende qýanyp, jyly sózben qarsy alady. Ol qandaı sózder?
(Qosh keldińiz, tórletińiz, aýyl - elińiz aman ba? Joldan sharshaǵan bolarsyz, tynyǵyp, qonaq bolyp ketińiz)
İİ - top. Qonaq kelgende jaqtyrmaıtyn, sarań úı, qonaqty renjińkirep qarsy alady. Ol qandaı sózder?
(Jeti túnde ne izdep júrgen adamsyń, aýlaq júr! Ury - qary bolarsyń, kóringen qańǵybasqa berer asym joq, joǵal!)
3. Báıge saıysy
Myna beınelengen kitapta jaqsy sózder jazylǵan. Ol matematıkadan sandardy paıdalana otyryp tabylady.
4. Bata aıtý saıysy
Eı tákappar dúnıe,
Maǵan da bir qarashy.
Tanımysyń sen meni,
Men Qazaqtyń balasy!
Sáýleli sóz sóne me?!
Orny bólek batanyń
Bizge tálim, ónege
Aq tileýi atanyń.
Jaqsy sóz kez kelgen jerde aıtyla bermeıdi. Jaqsy sózdiń eń kóp kezdesetini – tilek. Tapsyrma: «Tilek jazý».
Ár top bir - birine tilek jazady.
Aı men kúnniń sáýlesin ashyp, shyqqan sózderdi oqıdy. Aı sáýlesinde: «Jelsiz túnde jaryq aı». Kún sáýlesinde: «Árqashan kún sónbesin».
Ár top ándi oryndaıdy.
«Júrekten júrekke» balalar qoldaryn júregine qoıyp, kózderin jumyp, ishterinen tilek tileıdi. Ol tilekterin apaılarǵa syılaıdy.
Qorytyndy
Sonymen, kún men aı jer betine jaryq pen jylylyqty, sáýlesin qalaı sepse, jaqsy sóz de adamǵa jylýyn beredi. Sondyqtan ár ýaqytta bir - birimizge jaqsy sóz aıtýdan sharshamaıyq. Aldaǵy naýryz toıynda ár otbasyna úlken qýanysh, shattyq ákelsin! Denderiń saý, Baı - qýatty bolyńdar!
Maqsaty: Oqýshylardyń sóıleý mánerin, oılaý qabiletin damytý, olardyń boılaryna izgilik negizderin darytý, sabyrlylyqqa, parasattylyqqa, aqyl men
bilimdarlyqqa, sheshendikke tárbıeleý. Alǵys, bata sózder, maqalalardy paıdalana otyryp, sózdiń tórkinin túsiný, ár sózge mán bere qarap, oryndy sóıleýge, zerektikke úıretý.
Kórnekiligi: plakattar, syzbalar, konfetter
Barysy:
Kúlli adamzat ataýlynyń asyǵa kútip otyrǵan bir toıy bar. Ol – Ulystyń Uly kúni naýryz merekesi. Bizdiń aýylymyzda bul toı bastalyp ta ketti.
Kóńil sýy tasysyn
Shashý qaıda, shashylsyn?!
Ulystyń Uly kúninde.
Baqyttan shýaq ashylsyn. (shashý shashylady) Bul árıne, jaı shashý emes, konfetterdiń ishinde sózder bar, sol sózderden sóılem qurastyrý kerek.
Uly Abaıdyń «Sáýleń bolsa keýdeńde, Jaqsy sózge qulaq sal» - demekshi jaqsy sózderdi biz úlkenderden, atalardan estımiz. Ataly sóz kimge kerek?
Árıne, ataly sóz bárine kerek. Esterińde bolsyn, aqyldyǵa ataly sóz dana bolý úshin kerek. Berekeli sóz besiktegi balaǵa da áser etedi. Ómirde jaqsy, ataly sózdi taýyp aıtý qıyn. Jaqsy, ataly sóz aqyldan shyǵady. Esekti aqyrǵan daýsynan tanıdy, aqymaqty aıqaıynan tanıdy. Aqymaqqa aqyl aıtsań mazaq qylady, aqyldyny mazaq qylsań jasyq bolady. Jaqsy sóz, ataly sóz ósetin jasqa, ónerli janǵa kerek. Óner talantty ósiredi, ósek talantty óshiredi. Ónerli ósekke ermeıdi, ósıetti sózge kúlmeıdi. Ómirde jaqsy sóz, ataly sóz bárine kerek. Ata aqıqatty aıtady, áke adaldyqty aıtady, ana jaqsylyqty aıtady.
Úntaspadan Bazar jyraýdyń termesi tyńdalady.
- Balalar, úıde úlkenderden estigen qandaı jaqsy sózderdi bilesińder?
Mıras: Arman degen ne? – dep surapty qarıa jigitten.
Jigit: - Ata, arman degenimiz – aqyl - oıdyń shyndyǵy. Qus ushsam deıdi, qyz kórikti bolsam deıdi, jigit baqytty bolsam deıdi, qart júzge jetsem deıdi, ustaz shákirtine úlgi bolsam deıdi.
Ata: - Armanyna adaspaǵan jetedi, adasqan jete almaıdy. Armanyna aqyldy jetedi, aqymaq bul ómirden túńilip ótedi, - depti qart.
Nurdáýlet: - Baqytty bolý ońaı ma? – depti qart.
- Ata, jary jaqsy bolsa, baqyty janynda, - depti jigit.
- Joq balam, aqyl basynda bolsa, baqyt janynda bolady. Aqyl adamdy azaptan da, mazaqtan da qutqarady. Ómirde shyn baqytty bolam deseń, aqyldylyqty úıren.
Aqdana: - Dos tabý ońaı ma? – depti qart.
- Ata, dos tabý aqyldyǵa ońaı, aqymaqqa qıyn, - deıdi jigit.
- Joq balam, ómirde dos tabý aqyldyǵa qıyn, aqymaqqa ońaı. Jaqsylyǵy joq dostyń qastyǵy aıaq astynda jatady. Esińde bolsyn, dosyń aqyldy bolsa, dana bolasyń, dosyń bala bolsa, óziń shala bolasyń.
Aqbota: - Dostyqty nyǵaıtatyn ne? – depti qart.
- Ata, dostyq pen joldastyqty yntymaq, birlik, teńdik, baýyrmaldyq nyǵaıtady – depti jigit.
- Durys balam, seniń aıtqanyń dostyq pen joldastyqty damytady. Esińde bolsyn shyn dostyq aqyldyǵa tán. Ómirde dos bolýdy oılasań jaqsy sózdi shyn kóńilmen aıtýdy úıren. Sálemdesýdi bilgen keshire de biledi. Jaqsy sóz – kóńilińdi ósiredi, jaman sóz – úmitińdi óshiredi.
Nurıla: Bir sóz aıtsaı jaqsyǵa
Ataly sózge toqtaıdy.
Bir sóz aıtsań jamanǵa
Ómirinde uqpaıdy.
- Balalar, sáýle degen ne, ol nede bolady?
- Kúnde, aıda, juldyzdarda.
- Olaı bolsa sender aı men kúnniń sýretin tańdaısyńdar. Aıdy tańdaǵandar «Aıym» tobyna, kúndi tańdaǵandar «Kúnim» tobyna baryp otyryńdar.
Taqtada aı men kún sýreti beınelenedi. Aı jarty, al kúnniń sáýlesi joq. Saıys barysynda tapsyrmalar oryndaý arqyly aı men kún sáýlelermen tolyqtyrylyp otyrady.
- Jaqsylyq adamnyń bir - birine aıtatyn jaqsy sózinen bastalady. Sondyqtan ár ýaqytta jamandyqtan aýlaq júrip, jaqsylyqqa umtylǵanǵa ne jetsin! Sebebi jaqsy sóz shamshyraq, aýyryp jatqanda adamnyń janyna shıpa, renjigen adamǵa qýanysh syılaıdy. Ata - ájeleriń, apa - kókeleriń erkeletkende qandaı sózder aıtady?
- Mine, osy sózderdiń ishinde bireýinen basqasy ózge tilderge aýdarylady. Tek «Aınalaıyn» degen sóz ǵana ózge tilderge aýdarylmaıdy. Demek, ol – qazaq halqyna ǵana tán aıryqsha mándi sóz.
Saıysymyz mynadaı bólimderden turady.
1. «Aıtys»
2. «Kókpar tartys»
3. «Báıge»
4. «Bata aıtý»
1. Aıtys
Toı oıyn - saýyqsyz ótpeıdi. Sonyń biri – aıtys. Jaqsy sózdi úırengimiz kelse, maqal - máteldi jaqsy bilý kerek.
a) tapsyrma: Maqal - máteldiń jalǵasyn tap.
İ - top
1. Jaqsy baıqap sóıleıdi,...
2. Jaqsynyń sózi nazaly,...
3. Jaqsy sóılegen as jer,...
4. Jaqsy sóz jubatady,...
İİ - top
1. Jaqsy sóılese aýzynan gúl tógiledi,...
2. Jaqsy sóz – súıindiredi,...
3. Jaqsy sóz - janǵa rahat,...
4. Jaqsynyń sózi ólshep - pishkendeı,...
b) tapsyrma: İ top Sózdiń zıanyn aıtyńdar.
(Sóz jandy jaraqattaıdy, aıyqpas dert salady, jylytady, aldaıdy, namysyna tıedi, súıekten ótedi, alaýyzdyq týǵyzady, jaman habar ákeledi, áýrege salady)
İİ top Sózdiń paıdasyn aıtyńdar.
(Sóz qýantady, janyńdy jadyratady, jubatady, janyńa qanat bitiredi, dos qylady, aqylǵa keltiredi, adamdardy tabystyrady, bolashaǵyna sendiredi, mereıińdi kóteredi)
2. Kókpar tartys
İ - top. Dastarhany jıylmaıtyn, keńpeıil úı, qonaq kelgende qýanyp, jyly sózben qarsy alady. Ol qandaı sózder?
(Qosh keldińiz, tórletińiz, aýyl - elińiz aman ba? Joldan sharshaǵan bolarsyz, tynyǵyp, qonaq bolyp ketińiz)
İİ - top. Qonaq kelgende jaqtyrmaıtyn, sarań úı, qonaqty renjińkirep qarsy alady. Ol qandaı sózder?
(Jeti túnde ne izdep júrgen adamsyń, aýlaq júr! Ury - qary bolarsyń, kóringen qańǵybasqa berer asym joq, joǵal!)
3. Báıge saıysy
Myna beınelengen kitapta jaqsy sózder jazylǵan. Ol matematıkadan sandardy paıdalana otyryp tabylady.
4. Bata aıtý saıysy
Eı tákappar dúnıe,
Maǵan da bir qarashy.
Tanımysyń sen meni,
Men Qazaqtyń balasy!
Sáýleli sóz sóne me?!
Orny bólek batanyń
Bizge tálim, ónege
Aq tileýi atanyń.
Jaqsy sóz kez kelgen jerde aıtyla bermeıdi. Jaqsy sózdiń eń kóp kezdesetini – tilek. Tapsyrma: «Tilek jazý».
Ár top bir - birine tilek jazady.
Aı men kúnniń sáýlesin ashyp, shyqqan sózderdi oqıdy. Aı sáýlesinde: «Jelsiz túnde jaryq aı». Kún sáýlesinde: «Árqashan kún sónbesin».
Ár top ándi oryndaıdy.
«Júrekten júrekke» balalar qoldaryn júregine qoıyp, kózderin jumyp, ishterinen tilek tileıdi. Ol tilekterin apaılarǵa syılaıdy.
Qorytyndy
Sonymen, kún men aı jer betine jaryq pen jylylyqty, sáýlesin qalaı sepse, jaqsy sóz de adamǵa jylýyn beredi. Sondyqtan ár ýaqytta bir - birimizge jaqsy sóz aıtýdan sharshamaıyq. Aldaǵy naýryz toıynda ár otbasyna úlken qýanysh, shattyq ákelsin! Denderiń saý, Baı - qýatty bolyńdar!
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Men qazaqtyń qyzdaryna qaıran qalam...
