Bala - bizdiń bolashaǵymyz
Bala - bizdiń bolashaǵymyz
Ómirdiń eń bir qyzyǵy, ol - tálim - tárbıe berý
Ál - Farabı
Bala tárbıesi qaı zamannyń, qaı qoǵamnyń bolsyn, oıshyldary men zıalylaryn tolassyz tolǵanysqa, úzdiksiz izdeniske túsirgeni kúmán týǵyzbaıdy. Shyǵystyń ǵulama ǵalymy Ál - Farabı: «Jas jetkinshekterińizdi kórsetińiz, men sizderdiń bolashaqtaryńyzdy aıtyp bereıin, - dese, Bolashaq urpaq jaıynda Elbasymyz N. Á. Nazarbaev óz Joldaýynda: « Qazirgi zamanda kez - kelgen memlekettiń tynys tirshiligin qalypty ustap turýdyń asa mańyzdy sharty - adamdardyń ózderi, olardyń erik - jigeri, qajyry, bilimi bolyp tabylady. Ata - analar óz balalaryn ómirge daıarlaýǵa erekshe kóńil bólýi tıis. Olar qazirgi balalar eldiń bolashaǵyn anyqtaıtyn HHl ǵasyrdyń eresek adamdary ekenin túsinýi qajet»- dep kórsetti. Al tárbıe degenge M. Jumabaev: «Tárbıe - adam balasyn kámil jasqa tolyp, ózine - ózi qoja bolǵansha tıisti azyq berip ósirý»- degen eken. Sonda bala tárbıesi ana sútinen bastalyp, bireýdiń bireýge yqpaly arqyly qalyptasatyn kúrdeli is. Bala qamyn oılaǵan babalarymyzdyń aıtqandarynan túıgenimiz - qaı qoǵamnyń bolsyn kótergen máselesi – bala janyna izgilik dánin egý. Sebebi bala - ómirdiń jalǵasy, máni men sáni. Sondyqtan da halyq balany kóńildiń gúli, kózdiń nury dep uqqan. Kezinde urpaq tárbıesi, el taǵdyry jóninde eleýli eńbekter jazyp, atalyq aqyl aıtqan ǵalym - profesor B. Kenjebaev: «Bala – bizdiń bolashaǵymyz. Bolashaǵyna nemquraıly halyqtan eshteńe kútýge bolmas edi. Qazaqta «Uıada ne kórse ushqanda sony iler» - degen mátel bar.
Balapan qyran bolý úshin ony samǵatyp ushyratyn ata da qyran bolý kerek»- dep otbasy tárbıesine erekshe toqtalǵan. Sebebi otbasy bala úshin - altyn besik. Bala tárbıesi men barlyq adamgershilik qasıetteriniń qalyptasýy negizinen otbasynda júzege asady. Olaı bolsa balaǵa óz shańyraǵynda, óz tabaldyryǵynda durys tárbıe berilýi - tárbıeniń eń basty sharty. Ata men ájeniń, áke men shesheniń balaǵa beretin úlgisiniń qudirettiligin moıyndap, óz ultynyń erteńin eljireı oılap, ulttyq tárbıe taǵlymyn baıyptaı da batyl aıtqan batyr babamyz Baýyrjan Momyshulynyń «... Keıde meniń ónege alǵan, tálim úırengen, dáris oqyǵan ustazdarymdy eske túsirip, oıǵa batatynym bar. Sondaı shyryn shaqtarda eń aldymen ata - analarymnyń beınesi elesteıdi. Óıtkeni ózimniń ájemdeı, áke - sheshem men aýyldyń aqsaqaldaryndaı ósıet aıdynyna júzdire alǵan eshkim joq.» dep balalyq shaǵyn tebirene eske alýy tegin emes.
Tárbıeniń alǵashqy bastamasyn bala januıada alady. Bala januıa aıasynda túlep ósedi, oń - solyn tanıdy. Ol alǵashqy adamgershilik qasıetterdi de, eńbek álippesiniń alǵashqy betterin de óz úıinde ashady. Ulttyq pedagogıkada «Tárbıe otbasynan bastalady»dep tegin aıtylmaǵan. Balanyń tálim – tárbıesine erekshe mán bergen halqymyz «balany jastan»dep máteldegen. Ómirdiń bazaryn bala dep bilgen halqymyz «Jasta bergen tárbıe jas qaıyńdy ıgendeı.»- demeı me? Iá, qazaq halqynda sonaý ejelgi zamannan beri ózindik tárbıe mektebi, qalyptasqan dástúri bolǵan. Al sol dástúr otbasynda bastalyp, mektepte beriletin tárbıemen qalaı qabysady. Endi soǵan keleıik.
Altyn besik - otbasy bolsa, altyn uıa – mektep. Ekeýi de qasıetti, ári qasterli. Óıtkeni otbasy Adamdy dúnıege ákelip, qalyptastyryp, damytyp, jetildirip jatsa, mektep aqyly men bilimi tolysqan, jan - jaqty jetilgen, óz betimen ómir súrýge beıim, tolyqqandy adam etip tárbıelep shyǵarady. Bul eki ortanyń da maqsat - múddesi ortaq, mindeti - bireý. Demek qasıetti jerde jumys isteýdiń ózi bizge úlken jaýapkershilik júkteıdi.
Pedagogıkalyq is – óte názik, qasıetti is. Ol tárbıeshiden óte sezimtaldyqty, balaǵa degen sheksiz súıispenshilikti talap etedi. Tuńǵysh aǵartýshy pedagog Y. Altynsarın «Kúnániń eń úlkeni - bala janynyń názik pernelerin durys seze almaıtyndarda»dep bala tárbıesindegi basty tulǵa ustazdardy óz isine úlken jaýapkershilikpen qaraýǵa shaqyrǵan. Balaǵa tán azyǵy – tamaq qandaı qajet bolsa, jan azyǵy - jylýlyq, súıispenshilik sondaı qajet. Al onyń qajetin qanaǵattandyrmaı túpki maqsat eshqashan oryndalmaıdy.
Ár kásiptiń óz jemisi bar. Bizdiń jemisimiz – aldymyzdaǵy shákirtter. Olar – bizdiń búkil ustazdyq ómirimizdiń gúli, máni men sáni desek artyq aıtpaǵandyq bolar. Qazaqta «Ana meıiri men ustaz meıiri egiz»degen tamasha mátel bar. Halyq aıtsa qalt aıtpaıdy. Meıirimin ana meıirimen teńestirgen ustazdyń boıynda qandaı qasıetter bolý kerek.
Birinshiden, biz meıirban adamdar bolyp, balalardy qaz - qalpynda súıýge tıispiz, sholjańdy da, til alǵyshty da, aqyldyny da, jalqaýdy da birdeı jaqsy kórýimiz qajet. Ózimizdiń jan - shýaǵymyzdy balalarǵa alalamaı teń úlestirýimiz kerek. Balaǵa degen meırimdiligimiz ben mahabbatymyz pedagogıkalyq qyzmetimizdiń eń basty dáleli bolýy tıis. Balalarǵa degen súıispenshilik pen meıirim olarmen dóreki sóılesýge, olardyń jeke basymen namysyna tıýge, ursyp, qorqytýǵa jol bermeıdi.
Ekinshiden, biz balany túsine bilýimiz kerek. Balalar ózderine árdaıym kómekke keletin, tabystaryna qýanatyn, sátsizdikke ushyraǵan sátte kóńilderin kóteretin muǵalimmen qarym - qatynas jasaý sonshalyqty qyzyqty ekenin sezinýi tıis. «Balalardy túsiný - munyń ózi «olardyń keıpin kıý»olarmen birge qýanyp, birge kúıinip, olardyń ómirin keshý»- degen bolatyn N. K. Krýpskaıa. Balalardy túsiný degenimiz - olarǵa óktemdik kórsetpeı, olardyń búgingi tirshiligin tirek ete otyryp, erteńgi tirshiliginiń órkenin jaıý degen sóz. Balanyń kóńil qubylysyn, júrek tebirenisin, onyń sezimi men talpynysyn túsine otyryp, pedagog baıandy tárbıege qol jetkize alady.
Úshinshiden, biz ózimizdiń pedagogıkamyzǵa, tárbıeniń jasampazdyq kúshine senýimiz kerek. Qaısybir pedagogtyń jekelegen balalardyń qyńyr minezi aldynda qol qýsyryp «budan túk shyqpaıdy»deýi olardyń jarqyn bolashaǵyn jerleýmen birdeı.
Tórtinshiden, biz ult bolashaǵyn, elimizdiń keleshegi - jas urpaqty tárbıelep otyrǵanymyzdy áste umytpaǵan jón. Ustaz – jas urpaqtyń rýhanı sáýletkeri, qoǵam, halyq óziniń úmiti mol bolashaǵyn tapsyratyn senimdi ókili. Biz sol senimdi aqtaı otyryp, zerdeli de zerek, parasatty, ulttyq jáne azamattyq qundylyqtardy boıyna darytqan tulǵalardy tárbıeleýimiz qajet.
Qazaq mektebiniń bolashaǵy týraly Maǵjan Jumabaev «Árbir eldiń keleshegi – mektebine baılanysty...»deýi, Uly jazýshy, ári ǵulama M. Áýezovtyń «El bolam deseń, besigińdi túze»degen naqyly elimizdiń erteńi - jas urpaǵyńdy jaqsylap ósir degen sóz. Jas urpaq tárbıesi - ult bolashaǵy, el erteńi. «Balam deıtin jurt bolmasa, jurtym deıtin bala qaıdan bolady»dep A. Baıtursynov aıtqandaı memleketimiz de urpaq tárbıesine barynsha nazar aýdaryp keledi. Sebebi bala - elimizdiń erteńi, tiregi men tilegi. Elimizdiń - ajary men bazary.
Bizdiń jastar elimizdi, jerimizdi, tilimizdi búkil álemge pash etsin desek, jańa zamanǵa laıyq etip tárbıeleıik. Shákirtterimiz kózge ǵana emes, kóńilge de qýanysh syılap, ómirimizdiń gúline, máni men sánine aınalsyn. Biz tárbıelegen urpaq tárbıeli de tártipti, aqyldy da ónegeli, rýhanı adamgershiligi mol Qazaqstannyń bedeldi azamaty bolady dep senemin.
Ómirdiń eń bir qyzyǵy, ol - tálim - tárbıe berý
Ál - Farabı
Bala tárbıesi qaı zamannyń, qaı qoǵamnyń bolsyn, oıshyldary men zıalylaryn tolassyz tolǵanysqa, úzdiksiz izdeniske túsirgeni kúmán týǵyzbaıdy. Shyǵystyń ǵulama ǵalymy Ál - Farabı: «Jas jetkinshekterińizdi kórsetińiz, men sizderdiń bolashaqtaryńyzdy aıtyp bereıin, - dese, Bolashaq urpaq jaıynda Elbasymyz N. Á. Nazarbaev óz Joldaýynda: « Qazirgi zamanda kez - kelgen memlekettiń tynys tirshiligin qalypty ustap turýdyń asa mańyzdy sharty - adamdardyń ózderi, olardyń erik - jigeri, qajyry, bilimi bolyp tabylady. Ata - analar óz balalaryn ómirge daıarlaýǵa erekshe kóńil bólýi tıis. Olar qazirgi balalar eldiń bolashaǵyn anyqtaıtyn HHl ǵasyrdyń eresek adamdary ekenin túsinýi qajet»- dep kórsetti. Al tárbıe degenge M. Jumabaev: «Tárbıe - adam balasyn kámil jasqa tolyp, ózine - ózi qoja bolǵansha tıisti azyq berip ósirý»- degen eken. Sonda bala tárbıesi ana sútinen bastalyp, bireýdiń bireýge yqpaly arqyly qalyptasatyn kúrdeli is. Bala qamyn oılaǵan babalarymyzdyń aıtqandarynan túıgenimiz - qaı qoǵamnyń bolsyn kótergen máselesi – bala janyna izgilik dánin egý. Sebebi bala - ómirdiń jalǵasy, máni men sáni. Sondyqtan da halyq balany kóńildiń gúli, kózdiń nury dep uqqan. Kezinde urpaq tárbıesi, el taǵdyry jóninde eleýli eńbekter jazyp, atalyq aqyl aıtqan ǵalym - profesor B. Kenjebaev: «Bala – bizdiń bolashaǵymyz. Bolashaǵyna nemquraıly halyqtan eshteńe kútýge bolmas edi. Qazaqta «Uıada ne kórse ushqanda sony iler» - degen mátel bar.
Balapan qyran bolý úshin ony samǵatyp ushyratyn ata da qyran bolý kerek»- dep otbasy tárbıesine erekshe toqtalǵan. Sebebi otbasy bala úshin - altyn besik. Bala tárbıesi men barlyq adamgershilik qasıetteriniń qalyptasýy negizinen otbasynda júzege asady. Olaı bolsa balaǵa óz shańyraǵynda, óz tabaldyryǵynda durys tárbıe berilýi - tárbıeniń eń basty sharty. Ata men ájeniń, áke men shesheniń balaǵa beretin úlgisiniń qudirettiligin moıyndap, óz ultynyń erteńin eljireı oılap, ulttyq tárbıe taǵlymyn baıyptaı da batyl aıtqan batyr babamyz Baýyrjan Momyshulynyń «... Keıde meniń ónege alǵan, tálim úırengen, dáris oqyǵan ustazdarymdy eske túsirip, oıǵa batatynym bar. Sondaı shyryn shaqtarda eń aldymen ata - analarymnyń beınesi elesteıdi. Óıtkeni ózimniń ájemdeı, áke - sheshem men aýyldyń aqsaqaldaryndaı ósıet aıdynyna júzdire alǵan eshkim joq.» dep balalyq shaǵyn tebirene eske alýy tegin emes.
Tárbıeniń alǵashqy bastamasyn bala januıada alady. Bala januıa aıasynda túlep ósedi, oń - solyn tanıdy. Ol alǵashqy adamgershilik qasıetterdi de, eńbek álippesiniń alǵashqy betterin de óz úıinde ashady. Ulttyq pedagogıkada «Tárbıe otbasynan bastalady»dep tegin aıtylmaǵan. Balanyń tálim – tárbıesine erekshe mán bergen halqymyz «balany jastan»dep máteldegen. Ómirdiń bazaryn bala dep bilgen halqymyz «Jasta bergen tárbıe jas qaıyńdy ıgendeı.»- demeı me? Iá, qazaq halqynda sonaý ejelgi zamannan beri ózindik tárbıe mektebi, qalyptasqan dástúri bolǵan. Al sol dástúr otbasynda bastalyp, mektepte beriletin tárbıemen qalaı qabysady. Endi soǵan keleıik.
Altyn besik - otbasy bolsa, altyn uıa – mektep. Ekeýi de qasıetti, ári qasterli. Óıtkeni otbasy Adamdy dúnıege ákelip, qalyptastyryp, damytyp, jetildirip jatsa, mektep aqyly men bilimi tolysqan, jan - jaqty jetilgen, óz betimen ómir súrýge beıim, tolyqqandy adam etip tárbıelep shyǵarady. Bul eki ortanyń da maqsat - múddesi ortaq, mindeti - bireý. Demek qasıetti jerde jumys isteýdiń ózi bizge úlken jaýapkershilik júkteıdi.
Pedagogıkalyq is – óte názik, qasıetti is. Ol tárbıeshiden óte sezimtaldyqty, balaǵa degen sheksiz súıispenshilikti talap etedi. Tuńǵysh aǵartýshy pedagog Y. Altynsarın «Kúnániń eń úlkeni - bala janynyń názik pernelerin durys seze almaıtyndarda»dep bala tárbıesindegi basty tulǵa ustazdardy óz isine úlken jaýapkershilikpen qaraýǵa shaqyrǵan. Balaǵa tán azyǵy – tamaq qandaı qajet bolsa, jan azyǵy - jylýlyq, súıispenshilik sondaı qajet. Al onyń qajetin qanaǵattandyrmaı túpki maqsat eshqashan oryndalmaıdy.
Ár kásiptiń óz jemisi bar. Bizdiń jemisimiz – aldymyzdaǵy shákirtter. Olar – bizdiń búkil ustazdyq ómirimizdiń gúli, máni men sáni desek artyq aıtpaǵandyq bolar. Qazaqta «Ana meıiri men ustaz meıiri egiz»degen tamasha mátel bar. Halyq aıtsa qalt aıtpaıdy. Meıirimin ana meıirimen teńestirgen ustazdyń boıynda qandaı qasıetter bolý kerek.
Birinshiden, biz meıirban adamdar bolyp, balalardy qaz - qalpynda súıýge tıispiz, sholjańdy da, til alǵyshty da, aqyldyny da, jalqaýdy da birdeı jaqsy kórýimiz qajet. Ózimizdiń jan - shýaǵymyzdy balalarǵa alalamaı teń úlestirýimiz kerek. Balaǵa degen meırimdiligimiz ben mahabbatymyz pedagogıkalyq qyzmetimizdiń eń basty dáleli bolýy tıis. Balalarǵa degen súıispenshilik pen meıirim olarmen dóreki sóılesýge, olardyń jeke basymen namysyna tıýge, ursyp, qorqytýǵa jol bermeıdi.
Ekinshiden, biz balany túsine bilýimiz kerek. Balalar ózderine árdaıym kómekke keletin, tabystaryna qýanatyn, sátsizdikke ushyraǵan sátte kóńilderin kóteretin muǵalimmen qarym - qatynas jasaý sonshalyqty qyzyqty ekenin sezinýi tıis. «Balalardy túsiný - munyń ózi «olardyń keıpin kıý»olarmen birge qýanyp, birge kúıinip, olardyń ómirin keshý»- degen bolatyn N. K. Krýpskaıa. Balalardy túsiný degenimiz - olarǵa óktemdik kórsetpeı, olardyń búgingi tirshiligin tirek ete otyryp, erteńgi tirshiliginiń órkenin jaıý degen sóz. Balanyń kóńil qubylysyn, júrek tebirenisin, onyń sezimi men talpynysyn túsine otyryp, pedagog baıandy tárbıege qol jetkize alady.
Úshinshiden, biz ózimizdiń pedagogıkamyzǵa, tárbıeniń jasampazdyq kúshine senýimiz kerek. Qaısybir pedagogtyń jekelegen balalardyń qyńyr minezi aldynda qol qýsyryp «budan túk shyqpaıdy»deýi olardyń jarqyn bolashaǵyn jerleýmen birdeı.
Tórtinshiden, biz ult bolashaǵyn, elimizdiń keleshegi - jas urpaqty tárbıelep otyrǵanymyzdy áste umytpaǵan jón. Ustaz – jas urpaqtyń rýhanı sáýletkeri, qoǵam, halyq óziniń úmiti mol bolashaǵyn tapsyratyn senimdi ókili. Biz sol senimdi aqtaı otyryp, zerdeli de zerek, parasatty, ulttyq jáne azamattyq qundylyqtardy boıyna darytqan tulǵalardy tárbıeleýimiz qajet.
Qazaq mektebiniń bolashaǵy týraly Maǵjan Jumabaev «Árbir eldiń keleshegi – mektebine baılanysty...»deýi, Uly jazýshy, ári ǵulama M. Áýezovtyń «El bolam deseń, besigińdi túze»degen naqyly elimizdiń erteńi - jas urpaǵyńdy jaqsylap ósir degen sóz. Jas urpaq tárbıesi - ult bolashaǵy, el erteńi. «Balam deıtin jurt bolmasa, jurtym deıtin bala qaıdan bolady»dep A. Baıtursynov aıtqandaı memleketimiz de urpaq tárbıesine barynsha nazar aýdaryp keledi. Sebebi bala - elimizdiń erteńi, tiregi men tilegi. Elimizdiń - ajary men bazary.
Bizdiń jastar elimizdi, jerimizdi, tilimizdi búkil álemge pash etsin desek, jańa zamanǵa laıyq etip tárbıeleıik. Shákirtterimiz kózge ǵana emes, kóńilge de qýanysh syılap, ómirimizdiń gúline, máni men sánine aınalsyn. Biz tárbıelegen urpaq tárbıeli de tártipti, aqyldy da ónegeli, rýhanı adamgershiligi mol Qazaqstannyń bedeldi azamaty bolady dep senemin.
You Might Also Like
-
Taqyryby: Sáýleń bolsa keýdeńde, jaqsy sózge qulaq sal.
