InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Sezim músheleri - analızatorlar
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: oqýshylardyń sezim músheleri týraly bilimderin jetildirý.
Damytýshylyq: oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn damytý.
Tárbıelik: izdenimpazdyqqa, uqyptylyqqa tárbıeleý.
Qural - jabdyqtar, kórneki quraldar: kózdiń, qulaqtyń, tildiń, murynnyń sýretteri,
Sabaqtyń túri: dástúrli sabaq
Ádis - tásilder: túsindirý, sýretpen jumys, suraq - jaýap, jazbasha jumys.

Sabaqtyń barysy: I. Uıymdastyrý kezeńi
A) sálemdesý, synyp tazalyǵy
Á) oqýshylardy túgeldeý
B) oqýshy nazaryn sabaqqa aýdarý

II. Úı tapsyrmasyn suraý.
1. Mı bólimderin ata.
2. Adam mıynyń ózine tán qandaı erekshelikterin bilesińder?
3. Er adam men áıel adamnyń mıynda aıyrmashylyq bar ma? Bolsa qandaı?
4. Mıdyń sur zaty men aq zaty týraly ne bilesińder?
5. Mı qyrtysy degenimiz ne?
Úı tapsyrmasyn suraý bólimin qorytyndylaý maqsatynda mıdyń sýreti beınelengen tapsyrma taratylady. Sýrette mı bólimderi kórsetilgen, oqýshylar attaryn taýyp jazýlary tıis.

III. Jańa sabaqty túsindirý.
Aldymen oqýshylardyń sezim músheleri týraly taqyrypqa qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý maqsatynda kózderin baılap «Kim sezgish» oıynyn oınaımyz.

Aldaryna ashshy qurt, tátti konfet, erler men áıelder átirleri jáne túrli zattar beriledi. Oqýshylar qysqa ýaqyt ishinde, kózderi jabýly kúıinde ár zatty sıpap sezý, ıiskep sezý jáne dám sezý músheleri arqyly zattardyń ataýlaryn tabýlary qajet. Osylaısha kimniń sezgish ekendigin anyqtaımyz jáne sezim músheleri degenimiz ne ekendigin qysqasha túsindirip ótemin.

Sezim músheleriniń (kóz, qulaq, muryn, til) sýretterine jeke - jeke toqtalamyn, ár qaısysynyń qyzmeti týraly aıtyp ótemin. Mysaly: kóz - kórý múshesi, qulaq - estý múshesi, muryn - ıis sezý múshesi.
Analızatorlar týraly jalpy túsinik. Syrtqy jáne ishki ortalardyń áserlerin qabyldap, taldap, talqylaıtyn, olardyń jaǵdaılary týraly sezim týdyratyn músheler júıesin analızatorlar deıdi.
Organızmde jeti túrli analızatorlar bar: kórý, estý, ıis, teri, qozǵalys, dám jáne vıseraldy (lat. vıseralıs - ishki múshelerge qatysty), ıaǵnı ishki múshelerge baılanysty júıe.

Barlyq analızatorlar 3 bólimnen turady: 1) sezgish nemese perıferıalyq bólim, shetki nemese reseptorlyq bólim dep te ataıdy; 2) ótkizgish bólim, sezgish nerv dep te atalady; 3) ortalyq, nemese qyrtys bólimi, ıaǵnı mı qyrtysyndaǵy sezim ortalyqtary, sezim aımaqtary dep te atalady.
Reseptorlyq bólim sezim jáne ishki múshelerde ornalasqan sezgish reseptorlardan turady. Olar titirkendirgishtiń áserin qabyldap, qozýǵa aınaldyrady (reflektorly doǵanyń sezgish nemese perıferıalyq bólimin esińizge túsirińiz).
Ótkizgish bólim reseptorlarda paıda bolǵan qozýdy sezim múshelerinen shyǵyp, mı qyrtystaryna tasıtyn sezgish júıkelerden turady.
Analızatorlardyń q y r t y s bólimin mı syńarlarynyń qyrtysynda ornalasqan sezim ortalyqtary quraıdy. Analızatorlardyń reseptorlyq bóliminde eń alǵashqy taldaý — alǵashqy sany men sapalyq qarapaıym taldaý júrgiziledi.

IV. Jańa sabaqty bekitý.
Bıologıalyq dıktant.
I. P. Pavlov anyqtaýy boıynsha, kez kelgen --------- negizgi úsh:---------,---------- jáne ----------- býynynan turady.
------------ - kórý, estý, ıis sezý, sıpap sezý, dám sezý reseptorlary.
Jaýaptary:
I. P. Pavlov anyqtaýy boıynsha, kez kelgen analızator negizgi úsh:
reseptorlar, júıke joldary jáne mı ortalyǵy býynynan turady.
Sezimtal músheler - kórý, estý, ıis sezý, sıpap sezý, dám sezý reseptorlary.
Sezim músheleriniń (kóz, qulaq, muryn, til) sýretter
V. Úıge tapsyrma.
Analızatorlar týraly izdenip kelý.