InfoHub Logo

«Shámshi ánderi» ádebı - mýzykalyq salon
Maqsaty: Shámshi Qaldaıaqovtyń ánderin keńinen tanytyp damytý, ánderin nasıhattap, qazaq óner - mádenıetine patrıottyq sezim qalyptastyrý.

1- júrgizýshi: 2 - júrgizýshi:-(birge) – Salamatsyzdar ma qurmetti oqýshylar, ata - analar, ustazdar.
1- júrgizýshi:- Eń bir kóshpeli tarıh - án tarıhy. Keshegi Káribaevtyń Jambyl válsimen qanaǵattanǵan lektiń rýhanı kóshi nebir aımańdaı daryndarmen daralanyp, sán saltanaty asqan keleshektiń kórkem kelbetin kóz aldymyzǵa keltire bilgen nurly kóshi edi. Kósh jýan ortasynan oıyp oryn alǵan kompozıtordyń biri ári biregeıi de Shámshi Qaldaıaqov bolatyn.
2 - júrgizýshi:- Qurmetti ándi qadir tutatyn qaýym, búgingi kúni mýzykalyq keshimizdi Shámshi aǵamyzdyń ánderin eske alý keshine qosh keldińizder!.
1 - júrgizýshi:Quıryqty juldyz sekildi
Týdy da kóp turmady
Kórgen bilgen ókindi
Min taǵar jan bolmady
Ǵ. Qurmanǵalıev - aıtqandaı
2-júrgizýshi: - Qazaq dalasyn ánmen terbetken Sh. Qaldaıaqovtyń taǵdyry men ǵumyryna osy tórt jol óleń túgelimen arnalǵandaı. Onyń ánderinsiz eshbir mereke de, eshbir toı - dýman da ótpeıdi. Onyń ánderin eńbektegen baladan bastap, eńkeıgen kárige deıin shyrqaıdy. Al «Shámshi aǵa» degen sóz «Án aǵa» degen sózben tutasyp, sınonım bolyp ketti.

1- júrgizýshi:.- Ol Shymkent oblysy Otyrar aýdanynda 193O jyly 15 tamyzda dúnıege kelgen. Onyń ánderi respýblıkamyzdyń qaı óńiri bolmasyn jıi aıtylyp, án súıer qaýym arasyna barynsha keń taraǵan. Bala kezinen boıyndaǵy bar talantyn alqaly jıyn, alaman báıgelerde kórsete bildi. Ákesi on saýsaǵynan óner tamǵan usta, zerger bolǵanymen ánshilikpen áýestigi joq adam. Tabıǵı daryndylyǵy, qasıeti anasynan, naǵashylarynan daryǵan. Shámshi ánderi ǵajaıyp sazdylyǵymen, syldyrap aqqan bulaq sýyndaı tap - taza syńǵyrymen, lırıkalyq nazdylyǵymen erekshelenedi.

2 - júrgizýshi: Qazaq bar jerde Shámshi bar,
Jasaıdy bizben máńgilik.
Shyrqalsa, Shámshi ánderi
Atqandaı edi tań kúlip.
Sulý Arys sýlary,
Erkelep aǵar terbelip.
Ǵashyqtar júrdi jaǵada
Júrekke ánmen dem berip.

1- júrgizýshi: - Konservatorıa qabyrǵasynda júrgende jaryqqa shyqqan «Júrek syry», «Qyz saǵynyshy», «Qaraqóz», «Arman», «Qaıyqta», « Aq bantık», ánderi jatady. Obkomnyń úshinshi hatshysy úılenetin bolyp, úılenetin qyzy mektepti jańa bitirgen jaz qyz eken. Solarǵa arnalyp «Aq bantık» áni dúnıege kelgen. Shámshi, Muhtar aǵa ekeýi aqyldasyp «Bizdiń tartýymyz» dep «Aq bantık» ánin oryndap bergen.
1) - 8a synyp oqýshysy --------- ájesi ekeýiniń oryndaýynda «Aq bantık» áni

2 - júrgizýshi:- Shámshiniń tunyp turǵan syr shyndyǵymen, shynaıylyǵymen jáne sezimge tereń boılaýymen erekshelenetin alǵashqy ánderiniń ózi kompozıtordyń atyn elge jaıyp, halyqtyń súıikti perzentine aınaldyrdy. 1950 jyldan bastap shyǵarmashylyqpen túbegeıli túrde shuǵyldandy. 1956 - 1962 jj. Qurmanǵazy atyndaǵy memlekettik konservatorıada oqydy. 40 jyldan astam shyǵarmashylyq qyzmetinde Sh. Qaldaıaqovtyń 300 - ge jýyq mýzykalyq týyndy jazdy. Olardyń deni án janrynda Sh. Qaldaıaqovtyń óziniń qaıtalanbas qol tańbasy halyqtyń boıaýy qanyq talantymen qazaq halqynyń qazirgi ánin, ónerin bıik beleske kóterdi.
1- júrgizýshi: - Qazaqtyń mýzyka ónerinde Shámshiniń orny erekshe. Sh. Qaldaıaqov keýdesin qaǵyp, men ataqty kompozıtormyn dep bir sátte maqtanǵan jan emes. Qashanda óziniń qarapaıymdylyǵymen izgiligi mol adam retinde búkil qazaq halqynyń júreginen máńgi oryn aldy.

2 - júrgizýshi: 59 - 60 jyldary jazylǵan Jamal Omarova «Qaıyqtany», «Aq mańdaılymdy» Roza Baǵlanova, «Qarakózdi» Ánýarbek Úmbetbaev birinshi ret oryndap shyqqan.
2) «Qaıyqta» ánin 3 b synyp oqýshysy ata - anasymen oryndap beredi. Qabyl alyńyzdar.

2 - júrgizýshi:- 60 - 63jyldary Shymkent qalasynda turǵan kezde dostary Shámshige «El, týǵan jer týraly án jazsańshy» dep, sony jeleý etip pıanınony syılaǵan. Sóıtip «Arys jaǵasynda» ánniń birinshi áýeni dúnıege kelip, keıin Muhtar Shahanov sózin jazdy.
1- júrgizýshi:- Ándi de kezinde ókimet qıanattyń qyspaǵyna alyp, radıoǵa, teledıdarǵa jibermeı qoıypty. Sol kezde Eskendir Hasanǵalıev pen Nurǵalı Núsipjanov stýdıaǵa kirip jasyryn túrde óleńdi radıoǵa jazyp, bıliktiń ruqsatynsyz radıodan jiberipti.
3) 7 a synyp oqýshysy Shaımardanova Ásel anasymen oryndaýynda «Arys jaǵasynda» ánimen qarsy alyńyz.

1- júrgizýshi:- Shámshi aǵamyzdyń zaıyby Jámılá apaıdyń joldasynyń eske alyp aıtqany: -«Shámshi ekeýmiz 1957 jyldyń kúzinde Almatyda tanystyq. Men 24 - te bolsam, ol 26 jasta edi, konservatorıanyń stýdenti bolatyn. Al men tigin atelesinde jumys isteıtinmin. Kınoǵa, bı alańdaryna jıi baryp júrdik. Sondaı kúnderdiń birinde ol maǵan arnap án jazatynyn aıtty. Sodan men onyń ánin kútip uzaq júrdim. Biraq qashan jazasyń dep qadalyp suraǵan joqpyn. Biz úsh - tórt jyl júrip baryp shańyraq kóterdik. Iaǵnı ekeýmizdiń de jasymyz otyzǵa taıap qalǵan - tuǵyn. Sondyqtan ol: «Jámılany ózim qoldan qartaıtyp aldym» dep ázildeıtin.

2 - júrgizýshi:– Bir kúni Jamılá apaıǵa Shámshi aǵamyz: «Saǵan arnap án shyǵaryp qoıdym, unamasa renjime. Eger kóńilińnen shyqsa rahmetti aldymen Maqsutbek Maıshekınge aıtarsyń, óıtkeni sózin jazǵan sol», – dedi. Akordeondy qolyna alyp, «Bárinen de sen sulýdy» oryndaı jóneldi. Shynyn aıtsam, sol kezde onsha mán bermedim be, áıteýir: «Sol - aq pa?» – dedim. Ol saspastan: «Unamady ǵoı bilem. Asyqpa, men saǵan basqa án arnaımyn. Bul ánimdi jaqynda İlıa Jaqanov toı jasaıyn dep jatyr, soǵan tartý etemin» – degen. Keıinnen bul án qanshalyqty tanymal bolǵanyn ózińiz de bilesiz.

(11-slaıd) 4 ) Aldaryńyzda «Bárinen de sen sulý» ánimen 10b synyp oqýshysy Ádiljanov Ábdilahat pen ákesiniń oryndaýynda.

1- júrgizýshi: - Shámshi Almatyda úısiz, kúısiz jumyssyz qınalyp júrgen kezinde aýyldan anasy Saqypjamaldyń qaıtys bolǵany týraly habar alady. Bul 1958j edi. Sonda Shámshi úıine jetetin aqsha taba almaı qatty qınalypty. «Ana týraly jyr» áni sol kezde týǵan án edi. Ony Shámshi aǵamyz parktiń ishinde qaıǵyryp otyryp shyǵarǵan eken.
5)- Ǵafý Qaıyrbekovtyń sózine jazǵan «Ana týraly jyr» ánin 6 b synyp oqýshysy ------ men ájesi oryndap beredi.

2 - júrgizýshi: 1965 jyldary Shymkent qalasynda turǵan kezi. Osy kezde Nursultan Álimqulov Saryaǵash shıpa jaıynda demalýda, Shámshi aǵa úıinde ekeýi kezdesip «Qaıdasyń» ánin ómirge ákelgen. Osyǵan kúáger bolǵan Shámshi aǵanyń inisi Qadyr Qaldaıaqov. Sol kezderge «Ánim sen ediń», «Keshikpeı kelem dep eń» ánderi jatady.
1- júrgizýshi: - Shámshiniń ánin shyrqasań atar tań kúlip,
Júrekte qalar áýenderi máńgilik.
Jyly nur seýip janyńa lázzat beretin
Ánderi - aı shirkin, Shámshiniń ketti jańǵyryp!

6) 9a synyp oqýshysy Erımbaeva Jansaıa ákesimen oryndaýynda «Ánim sen ediń» áni

2 - júrgizýshi: - Óziniń shyǵarǵan óleńiniń biri «Tamdy arýy». «Tamdy arýy» degen áni Almaty - Bishkek tas jolynda týǵan. Shámshi aǵanyń qalyń jurtqa mahabatty jyrlaǵan kompozıtor retinde belgili. Tamdy arýy mahabbat jaıly bolǵanymen ol mahabbat bostandyǵyn ańsap jazylǵan án. Iaǵnı, jas jigittiń basynan ótken qaıǵyly oqıǵaǵa sebep bolǵan. Bul mahabbat bostandyǵyn ańsaǵan ándi Shámshi aǵamyz óziniń sheberligimen dúnıege ákeldi. Al, «Saǵynyshym meniń», «Keshikpeı kelem dep eń» ánderinde erekshe ańsaý, tereń tolǵaý bar.
7) 4 b synyp oqýshysy ------------------- ájesimen oryndaýynda «Keshikpeı kelem dep eń» áni
(16-slaıd) 1- júrgizýshi:.-“Syǵan serenadasy” oıdan shyǵarylǵan dúnıe emes. Jalt etpe jastyq dáýreniniń eń bir eleýli de, qalaýly tusy bolar bálkim… Az kún bolsa da armandaı azat álemniń ishine enip úlgergen elgezek jigittiń ǵajaıyp tús kórgendeı osynaý bir qas qaǵym sáttik alaı - dúleı sezim tóńkerisin sol jigittiń ózine nege qımaımyz?

2 - júrgizýshi:- Syǵan qyzyna ǵashyq bolypty degen de osy sózderden shyqty. 1959 jyly Shámshini konservatorıadan shyǵaryp jibergen sátterde Jamılá apaı – jubaıy sán atelesinde jumys istegen. Shámshi - aǵa jumystan keıin kútip alatyn. Sol kezde kóshe boıynda syǵannyń qyz - kelinshekteri tolyp júretin. Árıne, adam bolǵan soń bir - eki aýyz sóılesip, áńgimeleskenderi bar shyǵar. Biraq ǵashyq boldy dep daýryǵýdyń jóni joq. Bul týraly dosy Qalaýbek Tursynqulovtyń esteliginde: «Shámshini syǵan qyzymen erip ketti degeni ótirik. Al teatrdaǵy qoıylym kórkem týyndy ǵana», – dep jazylǵan.

8)«Syǵan serenadasy»- 5a synyp oqýshysy ------------------ ákesimen oryndaýyn tamashalaıyq

1- júrgizýshi:. - Aýylǵa at basyn burǵan bir sátinde Arystan ári asyp, Syr anasyna barǵan Shákeń onyń jaǵasyna atshaldyra muńaıyp turyp:
“Esimnen shyqpas sirá da,
Aınalaıyn, Syr ana.
Mendegi ándi aıtsań da,
Mendegi háldi surama.
İsheıin desem tuzdaısyń,
Túseıin desem muzdaısyń.
Syńsı da syńsı jat elge
Baratqan uzap qyzdaısyń…” degen eken.

2 - júrgizýshi:- Sol 70 jyldarǵa «Jubaılar jyry», «Syr sulý» ánderi jatady. Negizinde «Syr sulý» áni Qyzylordanyń Syrdarıasyna arnalǵan án.
1- júrgizýshi:.- Shámshi aǵanyń «Baqyt qushaǵynda» áni uly Ábilqasym bir jarym jasqa tolǵanda jazylǵan. Ánniń týýyna oraı sol kúni otbasynda kishigirim toı boldy. Shámshi erekshe shattanyp júrgen sebebi – balasynyń ómirge kelgennen beri, ıaǵnı bir jarym jyldan beri tolǵaǵy jetpeı júrgen dúnıe eken. Sózin jazýǵa Nutfolla Shákenovke tapsyrma berdi. Ol kisiniń jazǵan óleńi ánmen úılespedi meken, keıinnen Tumanbaı Moldaǵalıevke basqa sóz jazdyrdy. Ándi alǵash bolyp Rashıd Abdýllın oryndady. Endeshe búgingi keshimizde osy ándi qarsy alyńyzdar.

9) 10a synyp ata - anasy Nysanov Tilektiń oryndaýynda «Baqyt qushaǵynda»
2 - júrgizýshi:- Tanymal ánder jazýdaǵy tabysy úshin kompozıtor 1965 jyly Qazaqstan Komsomol syılyǵyn aldy. Al, 1991 jyly oǵan Qazaqstan Respýblıkasynyń Halyq ártisi qurmetti ataǵy berildi. Halyqtyń súıikti kompozıtory Sh. Qaldaıaqovtyń jarqyn beıne tyńdaýshylar júreginde árdaıym saqtalady.
Shámshi – qazaq ónerin úlken jańalyq jáne ulttyq boıaýy qanyq ólmeıtin týyndylar oljalaǵan asa daryndy sazger ekendigin dáleldegen ónerpaz.
1- júrgizýshi:.- Shámshi Batys ónerindegi válsti qazaq topyraǵyna, qazaq tabıǵatyna jaqyndatyp, ultymyzdyń tól óneri sanatyna qosyp jibergen kompozıtor. Sodan ony qazaq halqy asa qurmettep «qazaq válsiniń koroli» - dep oryndy maqtan etedi.
(24-slaıd) 10) «Aq erke - Aqjaıyq» ánin 3a synyp oqýshysy Aımýratov Aısultan ájesimen oryndap beredi

2 -júrgizýshi: - Kóp adamdar «Shámshi ánderin mandolınmen shyǵaratyn edi» deıdi. Shámshi kóshede yńyldap kele jatyp ta, fortepánoda oınap ta shyǵaratyn. Án jazyp bolǵannan keıin kóńili jadyrap, balasha shattanatyn. «Jámıla, tyńdashy, mynadaı án shyǵardym», – dep birneshe márte oryndap beretin bolǵan. Áseri sonsha, ol ánderdi men de lezde jattap alatynmyn. Bir qyzyǵy, Shámshi óz ánderiniń óleńin durys bilmeıtin. Qonaqtar kelgende «sen aıt, men aıtpen» aqyry ánin fortepánoda oryndap beretin. Búginde el aýzynda júrgen ánderdiń birinshi tyńdaýshysy bolǵanymdy ózimshe mártebe sanaımyn. Sol úshin de baqyttymyn.» degen Jamılá apaı

1- júrgizýshi:.-- Dostyqqa adal, adamgershiligi mol, aqkóńil edi minezi. Ózine erekshe tartyp turatyn, sóılesken adamyn eriksiz baýrap alatyn qasıeti bar bolatyn. Sol úshin onyń janynda júrýge qumartatyndar kóp edi. Sózi mánerli, áńgimesi áserli bolatyn. Etten jasalǵan taǵamdardy súısinip jeıtin. Bireýdi jamandaý degen oǵan jat nárse edi. Balalaryna meıirimdi boldy. Eki ulynyń atyn da ózi qoıdy. Ábilqasymdy – Ábilqa - sym Fırdoýsıge, Muhtardy – Muhtar Áýezovke uqsasyn dep nıet etken. Ekeýi de ónerden alys ketken joq. Úlkeni – pıanıs. Ekinshisi qazir Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda dırıjer bolyp jumys isteıdi. Shámshiniń eki uly da kásibı mýzykant. Demek, ákesiniń jolyn qýǵan azamattar. Ekeýinen tórt nemereleri bar.

2 - júrgizýshi:-- 1992 jyldan beri elimizde sazgerler men ánshilerdiń Qaldaıaqov atyndaǵy halyqaralyq baıqaý - festıválderi ótkizilip jatyr. Sh. Qaldaıaqov týraly qanshama estelikter jazylyp, kitaptar shyǵarylyp jatyr, eskertkish ornatylyp, kósheler men oqý oryndarynyń aty berildi, derekti telefılm túsirildi. Shámshi ánderiniń ánder jınaqtary shyqty. “Shámshi” jýrnaly shyǵyp jatyr. Jyl saıyn Almatyda eki ret, Astanada eki ret Shámshi ánderine arnalǵan dástúrli konsertter ótkizilip júr. Qaldybek Qurmanáli «Shámshi» jýrnalynyń bas redaktory, kompozıtor Shámshige arnap án shyǵardy

11) Qaldybek Qurmanáliniń «Án aǵa nemese Shámshimen syrlasý» áni - oryndaıtyn 7b synyp ata - anasy Ataýova G. Q.

1- júrgizýshi:.- Án ónerimizde jaryq juldyzdaı sáýle shashyp, aıyryqsha iz qaldyrǵan Sh. Qaldaıaqov kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshy sazgerdiń serisi. Biz es bilgeli beri elimizdiń keń baıtaq dalasymen aspanynda qalyqtaǵan, mahabbat pen saǵynysh sezimine tolyq qaıtalanbas Shámshi áýenderi endi HHİ ǵasyr álemine bet alyp áýeleı beretini aqıqat. «Dúngen qyzy», «Fosforly Jambyl» “Teriskeı”, “Ómir ózen”, “Otyrardaǵy toı”, Týǵan jermen qoshtasý”“Saǵynyshym meniń” «Moıynqumda aýylym», t. b. sekildi ataqty ánderi osynda dúnıe esigin ashyp, tórtkúl dúnıege tarady.

2 - júrgizýshi: Qazaq óneri orny tolmas qazaǵa dýshar boldy. 1992 jyly 29 aqpanda jasy 62-ge qaraǵan shaǵynda uzaqqa sozylǵan aýyr naýqastan, kórnekti halyq ártisi Sh. Qaldaıaqov kóz jumdy. Shámshi Qaldaıaqovtyń ózi ómirden ótse de, áni eshqashan da qazaq halqynyń jadynda saqtalady. “Ulyq bolsań, kishik boldyń” qarapaıym ǵana bir úlgisindeı Shámshi Qaldaıaqov ǵumyry bireýge ańyz, bireýge án, bireýge aqıqat…

1- júrgizýshi:.- 1956 jyly Aqmola qalasy «Selınograd» atap, sol jaqtaǵy bes oblysty bir ólke etip, ony Reseı jaqqa bermekshi bolyp júrgen kezi eken. Qazaq jeri osylaısha bólshektengeli jatqanda, onyń asqaqtaǵan jyrlaıtyn ánuran qajettiligin sezip 25 qazanda «Meniń qazaqstanym» áni týdy.

2 - júrgizýshi:- Sol kezdegi ókimet basyndaǵylar Sh. Qaldaıaqovqa komýnıstik partıany maqtap án jaz dep tapsyrma beredi. Sonda Shámshi aǵamyz Jumeken Nájimedenov ekeýi birigip «Meniń Qazaqstanymdy» jazyp aparyp beredi. Ándi daıyndap aparǵan kezde «mynaý óleńińniń ishinde partıa týraly bir de bir sóz joq qoı, mynany qabyldamaımyz, keıbir sózderin ózgertip partıany kirgiz» dep óleńin laqtyryp jiberedi. Sonda Shámshi aǵamyz «meniń ánderim halqyma unasa boldy, partıaǵa unamasa qoısyn» depti de bir sózin de ózgertpesten qaldyrypty. Tipti ol óte kóregendikpen «Bul án qazaqtyń ánurany bolady» dep aıtypty.

1- júrgizýshi:- Al, 2006 jyldyń qańtar aıynda halyq qalaýy bolǵan «Meniń Qazaqstanymnyń» keıbir sózderine túzetýler engizilip Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik Ánurany bolyp qabyldandy. Ánurannyń sózin jazǵandar Jumeken Nájimedenov pen Nursultan Nazarbaev, ánin jazǵan qazaqtyń uly sazgeri, án padıshasy, Qazaqstannyń halyq artısi Shámshi Qaldaıaqov.

Meniń Qazaqstanym» oryndalady. Sahnaǵa oryndaýshylardyń bárin shaqyramyz.(Ánuran aıtylady).

2 - júrgizýshi:- Biz, búgingi urpaq Shámshi rýhynyń aldynda áli kóp - kóp qaryzdarmyz. Osymen «Shámshi ánderi» atty keshimiz óz máresine jetti. Saý salamatty bolyńyzdar!