Shoqan Ýálıhanov - tuńǵysh ǵalym
Sabaqtyń taqyryby: Sh. Ýálıhanov – tuńǵysh ǵalym
Sabaqtyń maqsaty: 1. Oqýshylardyń qazaqtyń tuńǵysh áskerı ǵalymy, belgili qaıratkeri Sh. Ýálıhanov týraly bilimderin tolyqtyrý, onyń ómiri men shyǵarmashylyq jolyna, ǵylymı eńbekteri men zertteý jumystaryna sholý jasaý.
2. Oqýshylardyń aýyzeki sóıleý daǵdysyn damytý, sózdik qoıýyn molaıtý, oı - órisin keńeıtý, shyǵarmashylyq qabiletterin jetildirý, oılaryn erkin jetkize bilýge qalyptastyrý.
3. Pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, ǵalymnyń ónegesi men eńbekteri arqyly oqýshylardy bilimdi, daryndy, ónegeli bolýǵa tárbıeleý, otansúıgishtik sezimderin arttyrý. Memlekettik tilge degen qurmet sezimderin qalyptastyrý.
Sabaqtyń túri: toptyq jumys.
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, túsindirý, oılandyrý, salystyrý, izdendirý, pikir almasý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Sh. Ýálıhanovtyń portreti, ǵalymnyń ómir joly men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan býklet, ınteraktıvti taqta, slaıdtar, test, kartochkalar, sóz jumbaq.
Pánaralyq baılanys: orys tili, ádebıet, tarıh.
Sabaqtyń barysy
1. Uıymdastyrý kezeńi.
Synypty sabaqqa daıarlaý.
2. Úı jumysyn tekserý.
Oqýshylar eki topqa bólinedi, ınteraktıvti taqtany paıdalana otyryp, ǵalymnyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna sholý jasaıdy.
3. Muǵalimniń kirispe sózi.
- Balalar, qaı zamanda, qaı ǵasyrda bolmasyn máńgi ólmes tulǵalar bolady. 19 ǵasyrdyń 2 - jartysynda ómir súrgen, qazaqtyń dana da dara tulǵasy, artyna óshpes mura qaldyrǵan uly ǵalymy – Shoqan Ýálıhanov. Olaı bolsa, Sh. Ýálıhanov Kim? Degen suraqqa jaýap jazaıyq. Berilgen dıagramny toltyrý.
Shoqan (tuńǵysh áskerı ǵalymy, uly saıahatshy, sýretshi, arheolog, tarıhshy, pýblısıs, ádebıetshi, zertteýshi, geograf, oıshyl, aǵartýshy – demokrat, Evropaǵa qazaq ádebıeti men mádenıetin alǵash tanytýshy.)
4. «Bir – birińdi tekser» oıyny.(Test jaýaptaryn belgilegen soń, taqtadaǵy durys jaýaptar boıynsha eki top músheleri bir – birin tekseredi)
Test suraqtary.
1. Shoqannyń shyn aty kim?
a) Ibrahım
á) Muhammedhanafıa
b) Sadýaqas
2. Shoqan qaı jyly dúnıege keldi?
a) 1835
á) 1845
b) 1865
3. Shoqannyń týǵan jeri.
a) Qostanaı oblysy, Qyzyltý aýdany
á) Almaty oblysy, Aqsý aýdany
b) Qostanaı oblysy, Qusmuryn beketi
4. «Jalpy joldastarynyń, sonyń ishinde maǵan, ol «Eýropaǵa ashqan tereze ispettes», - dep kim aıtty?
a) G. I. Potanın
á) V. V. Grıgorev
b) N. I: Ilmınskıı
5. Shoqannyń balalyq shaǵy qaı jerde ótken?
a) Syrymbet
á) Sandyqtas
b) Shyńǵystaý
6. Shoqannyń ájesiniń aty.
a) Uljan
á) Zeınep
b) Aıǵanym
Shoqannyń arǵy atasy
a) Abylaı
á) Shyńǵys
b) Ýálı
8. Sh. Ýálıhanovtyń kadet korpýsyna oqýǵa túsken jyly.
a) 1852
á) 1847
b) 1858
9. Shoqannyń kadet korpýsyn bitirgen jyly.
A) 1852
á) 1853
b) 1854
10. Semeıde Shoqanmen onyń orys dosy... eskertkish ornatylǵan.
a) I. I. Berezınge
á) F. Dostoevskııge
b) M. Homentovskııge
11. Shoqan Qashqarıaǵa qashan saıahat jasady?
a) 1858 - 1859
á) 1854 - 1857
b) 1847 - 1853
12. Shoqan qaı jyrdy qaǵazǵa túsirdi?
a) «Alpamys»
á) «Qobylandy»
b) «Manas»
13. Shoqan qaı jyly Orys Geografıa músheligine saılandy?
a) 1861
á) 1858
b) 1857
5. Sóz jumbaq sheshý.
6. Aýdarma jumysy.
Úlestirmeli kartochkalar boıynsha jumys.
Sh. Ýalıhanov rodılsá v 1835 godý v nyneshneı Kokshetaýskoı oblastı. On ros ýmnym, ponátlıvym malchıkom.
Nastoıashee ego ımá – Mýhammedhanafıa. Shokan – eto laskatelnoe ımá, dannoe emý rodıtelámı. On obýchalsá arabskoı gramote, znal chagataıskıı ı drýgıe túrkskıe ıazykı..
V 12 let on postýpıl v Omskı» kadetskıı korpýs. On ýchılsá ochen horosho. On pobyval vo mnogıh mestah, sobıral obrazsy ýstnogo narodnogo tvorchestva ı materıaly, svázannye s ıstorıeı ı etnografıeı ne tolko kazahskogo naroda, no ı ýıgýrskogo, kırgızskogo, dýnganskogo, kıtaıskogo narodov,
On vpervye zapısal epos kırgızskogo naroda «Manas» V 1857 godý on stal chlenom rýsskogo Geografıcheskogo obshestva.
7. «Durys aýdarmasyn tap»
- Balalar, senderdiń aldyǵa qoıǵan maqsattaryń, bolashaqtaǵy armandaryń ne?
Eń birinshi adamǵa ne kerek?
- Árıne, densaýlyq kerek, sondyqtan da jas kezderińnen densaýlyqtaryńdy kútip, shymyr da myqty bolyp ósý úshin salaýatty ómir saltyn ustap, jaman ádetterden aýlaq bolýlaryń kerek. Kelesi saıysymyz «Durys aýdarmasyn tap» dep atalady.
Interaktıvti taqtada densaýlyq týraly maqal – mátelder jazylǵan. Aýdarmalarynyń oryndary aýystyrylyp berilgen. Eki toptaǵy oqýshylar kezekpen shyǵyp, durys aýdarmasyn syzyqshamen kórsetedi.
8. Sabaqty bekitý.
5 joldyq tujyrymdama:
1. Kim? (Shoqan)
2. Qandaı? (Alǵyr, aqyldy, bilimdi, ónerli, zerek)
3. Ne istedi? (zerttedi, saıahat jasady, aralady)
4. Sınonım. (zertteýshi – ǵalym, alǵashqy – tuńǵysh, ataqty – belgili, tanymal – áıgili)
5. Bir sóılem. (Sh. Ýálıhanov – qazaqtyń tuńǵysh áskerı ǵalymy)
9. Refleksıa. Oı tolǵanys.
– Al, balalar, kóńil – kúıleriń qalaı? Sonymen búgingi sabaqta kim týraly aıttyq? Neni oıǵa toqyp, jadymyzǵa saqtaýǵa tıispiz?
10. Sabaqty qorytyndylaý. Bilimderin baǵalaý.
11. Úıge tapsyrma: «Eger men ǵalym bolsam...» taqyrybyna esse jazý.
Muǵalimniń qorytyndy sózi.
- Balalar, búgin barlyqtaryń sabaqta tamasha jumys istedińder. Senderge úlken rahmet! Shyǵysta «Saý dene, azat aqyl, adal kóńil – úsheýimen baqytty bolady ómir» degen naqyl sóz bar eken. Sol aıtqandaı, deni saý, qurysh bilekti, batyl júrekti, salaýatty ómir saltyn ornyqtyrýǵa daıyn turatyn urpaq bolyp ósińder! Bilimderiń shyńdala túsýine tilektespin! Sabaq aıaqtaldy.
Sabaqtyń maqsaty: 1. Oqýshylardyń qazaqtyń tuńǵysh áskerı ǵalymy, belgili qaıratkeri Sh. Ýálıhanov týraly bilimderin tolyqtyrý, onyń ómiri men shyǵarmashylyq jolyna, ǵylymı eńbekteri men zertteý jumystaryna sholý jasaý.
2. Oqýshylardyń aýyzeki sóıleý daǵdysyn damytý, sózdik qoıýyn molaıtý, oı - órisin keńeıtý, shyǵarmashylyq qabiletterin jetildirý, oılaryn erkin jetkize bilýge qalyptastyrý.
3. Pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý, ǵalymnyń ónegesi men eńbekteri arqyly oqýshylardy bilimdi, daryndy, ónegeli bolýǵa tárbıeleý, otansúıgishtik sezimderin arttyrý. Memlekettik tilge degen qurmet sezimderin qalyptastyrý.
Sabaqtyń túri: toptyq jumys.
Sabaqtyń ádisi: suraq – jaýap, túsindirý, oılandyrý, salystyrý, izdendirý, pikir almasý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Sh. Ýálıhanovtyń portreti, ǵalymnyń ómir joly men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan býklet, ınteraktıvti taqta, slaıdtar, test, kartochkalar, sóz jumbaq.
Pánaralyq baılanys: orys tili, ádebıet, tarıh.
Sabaqtyń barysy
1. Uıymdastyrý kezeńi.
Synypty sabaqqa daıarlaý.
2. Úı jumysyn tekserý.
Oqýshylar eki topqa bólinedi, ınteraktıvti taqtany paıdalana otyryp, ǵalymnyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna sholý jasaıdy.
3. Muǵalimniń kirispe sózi.
- Balalar, qaı zamanda, qaı ǵasyrda bolmasyn máńgi ólmes tulǵalar bolady. 19 ǵasyrdyń 2 - jartysynda ómir súrgen, qazaqtyń dana da dara tulǵasy, artyna óshpes mura qaldyrǵan uly ǵalymy – Shoqan Ýálıhanov. Olaı bolsa, Sh. Ýálıhanov Kim? Degen suraqqa jaýap jazaıyq. Berilgen dıagramny toltyrý.
Shoqan (tuńǵysh áskerı ǵalymy, uly saıahatshy, sýretshi, arheolog, tarıhshy, pýblısıs, ádebıetshi, zertteýshi, geograf, oıshyl, aǵartýshy – demokrat, Evropaǵa qazaq ádebıeti men mádenıetin alǵash tanytýshy.)
4. «Bir – birińdi tekser» oıyny.(Test jaýaptaryn belgilegen soń, taqtadaǵy durys jaýaptar boıynsha eki top músheleri bir – birin tekseredi)
Test suraqtary.
1. Shoqannyń shyn aty kim?
a) Ibrahım
á) Muhammedhanafıa
b) Sadýaqas
2. Shoqan qaı jyly dúnıege keldi?
a) 1835
á) 1845
b) 1865
3. Shoqannyń týǵan jeri.
a) Qostanaı oblysy, Qyzyltý aýdany
á) Almaty oblysy, Aqsý aýdany
b) Qostanaı oblysy, Qusmuryn beketi
4. «Jalpy joldastarynyń, sonyń ishinde maǵan, ol «Eýropaǵa ashqan tereze ispettes», - dep kim aıtty?
a) G. I. Potanın
á) V. V. Grıgorev
b) N. I: Ilmınskıı
5. Shoqannyń balalyq shaǵy qaı jerde ótken?
a) Syrymbet
á) Sandyqtas
b) Shyńǵystaý
6. Shoqannyń ájesiniń aty.
a) Uljan
á) Zeınep
b) Aıǵanym
Shoqannyń arǵy atasy
a) Abylaı
á) Shyńǵys
b) Ýálı
8. Sh. Ýálıhanovtyń kadet korpýsyna oqýǵa túsken jyly.
a) 1852
á) 1847
b) 1858
9. Shoqannyń kadet korpýsyn bitirgen jyly.
A) 1852
á) 1853
b) 1854
10. Semeıde Shoqanmen onyń orys dosy... eskertkish ornatylǵan.
a) I. I. Berezınge
á) F. Dostoevskııge
b) M. Homentovskııge
11. Shoqan Qashqarıaǵa qashan saıahat jasady?
a) 1858 - 1859
á) 1854 - 1857
b) 1847 - 1853
12. Shoqan qaı jyrdy qaǵazǵa túsirdi?
a) «Alpamys»
á) «Qobylandy»
b) «Manas»
13. Shoqan qaı jyly Orys Geografıa músheligine saılandy?
a) 1861
á) 1858
b) 1857
5. Sóz jumbaq sheshý.
6. Aýdarma jumysy.
Úlestirmeli kartochkalar boıynsha jumys.
Sh. Ýalıhanov rodılsá v 1835 godý v nyneshneı Kokshetaýskoı oblastı. On ros ýmnym, ponátlıvym malchıkom.
Nastoıashee ego ımá – Mýhammedhanafıa. Shokan – eto laskatelnoe ımá, dannoe emý rodıtelámı. On obýchalsá arabskoı gramote, znal chagataıskıı ı drýgıe túrkskıe ıazykı..
V 12 let on postýpıl v Omskı» kadetskıı korpýs. On ýchılsá ochen horosho. On pobyval vo mnogıh mestah, sobıral obrazsy ýstnogo narodnogo tvorchestva ı materıaly, svázannye s ıstorıeı ı etnografıeı ne tolko kazahskogo naroda, no ı ýıgýrskogo, kırgızskogo, dýnganskogo, kıtaıskogo narodov,
On vpervye zapısal epos kırgızskogo naroda «Manas» V 1857 godý on stal chlenom rýsskogo Geografıcheskogo obshestva.
7. «Durys aýdarmasyn tap»
- Balalar, senderdiń aldyǵa qoıǵan maqsattaryń, bolashaqtaǵy armandaryń ne?
Eń birinshi adamǵa ne kerek?
- Árıne, densaýlyq kerek, sondyqtan da jas kezderińnen densaýlyqtaryńdy kútip, shymyr da myqty bolyp ósý úshin salaýatty ómir saltyn ustap, jaman ádetterden aýlaq bolýlaryń kerek. Kelesi saıysymyz «Durys aýdarmasyn tap» dep atalady.
Interaktıvti taqtada densaýlyq týraly maqal – mátelder jazylǵan. Aýdarmalarynyń oryndary aýystyrylyp berilgen. Eki toptaǵy oqýshylar kezekpen shyǵyp, durys aýdarmasyn syzyqshamen kórsetedi.
8. Sabaqty bekitý.
5 joldyq tujyrymdama:
1. Kim? (Shoqan)
2. Qandaı? (Alǵyr, aqyldy, bilimdi, ónerli, zerek)
3. Ne istedi? (zerttedi, saıahat jasady, aralady)
4. Sınonım. (zertteýshi – ǵalym, alǵashqy – tuńǵysh, ataqty – belgili, tanymal – áıgili)
5. Bir sóılem. (Sh. Ýálıhanov – qazaqtyń tuńǵysh áskerı ǵalymy)
9. Refleksıa. Oı tolǵanys.
– Al, balalar, kóńil – kúıleriń qalaı? Sonymen búgingi sabaqta kim týraly aıttyq? Neni oıǵa toqyp, jadymyzǵa saqtaýǵa tıispiz?
10. Sabaqty qorytyndylaý. Bilimderin baǵalaý.
11. Úıge tapsyrma: «Eger men ǵalym bolsam...» taqyrybyna esse jazý.
Muǵalimniń qorytyndy sózi.
- Balalar, búgin barlyqtaryń sabaqta tamasha jumys istedińder. Senderge úlken rahmet! Shyǵysta «Saý dene, azat aqyl, adal kóńil – úsheýimen baqytty bolady ómir» degen naqyl sóz bar eken. Sol aıtqandaı, deni saý, qurysh bilekti, batyl júrekti, salaýatty ómir saltyn ornyqtyrýǵa daıyn turatyn urpaq bolyp ósińder! Bilimderiń shyńdala túsýine tilektespin! Sabaq aıaqtaldy.
You Might Also Like
-
Word Pad qoldanbasynda qujat qurý bilý, bilimin júıeleý, óz betinshe eńbektenýge baýlý. Ýaqytty tıimdi paıdalanýǵa, ózin-ózi baǵalaýǵa, júıeli oılaýǵa, uqyptylyqqa, shapshańdyqqa, kompúterlik saýatty...
