Sińir sozylǵanda, býyn shyqqanda, súıek synǵanda kórsetiletin alǵashqy járdem
Sińir sozylǵanda, býyn shyqqanda, súıek synǵanda kórsetiletin alǵashqy járdem (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
1) Bilimdilik: ár túrli jaraqat túrleri, olardyń aldyn alý, dárigerge deıingi kómek berý sharalary týraly bilim berý
2) Damytýshylyq: ár túrli ádister, ómirmen baılanystyrý arqyly óz densaýlyǵyn saqtaýǵa kóńil bólýi men jaýapkershiligin damytý
3) Tárbıelik: jeke basynyń ǵana emes, ózgeniń de densaýlyǵyn saqtaýǵa óz úlesin qosýy, adamgershilik sapasyn qalyptastyrý
Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli, ınteraktıvti, pikir - talas
Sabaqtyń kórnektiligi: Interaktıvti taqta, súıekterdiń túrleri, syzbanusqa, dáke, qatty qaǵaz, juqa taqtashalar.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaqty túsindirý
IV. Sabaqty bekitý
V. Qorytyndylaý
VI. Úıge tapsyrma
1. Synyppen amandasý, túgendeý, sabaqqa nazarlaryn aýdarý.
2. Úı tapsyrmasyn suraq - jaýap arqyly tekserý.
1) Súıek qandaı ulpadan túzilgen? (dáneker)
2) Qańqanyń tolyq súıektenýi neshe jasqa deıin qalyptasady?(20 - 25 jas)
3) Súıektiń quramyndaǵy aǵzalyq zattar súıekke qandaı qasıet beredi? (serpimdilik, ıilgish)
4) Súıektiń baılanysy atqaratyn qyzmetine qaraı neshege bólinedi (3 top)
5) Býyn degenimiz ne? Adam denesinde qansha býyn bar? (súıektiń qozǵalyspen baılanysatyn jeri; 230 býyn bar)
6) Býyn qapshyǵy degen ne? (býynnyń syrtqy qabyǵy)
7) Súıektiń jýandap ósýi nege baılanysty? (súıekqap)
8) Súıektiń uzaryp ósýin túsindir? (shemirshekti qabattaǵy jasýshanyń bólinýi)
9) Súıekke qorektik zattar qalaı jetkiziledi? (qantamyr)
10) Súıektiń quramynda qandaı zattar bolady? (aǵzalyq, beıaǵzalyq)
11) Qart adamnyń súıegi nege tez synady? (mıneraldy zattardyń kóbeıýinen)
12) Súıekte osseınniń qyzmeti qandaı? (ıilgishtik)
13) Súıekterdiń shetinde bolatyn shemirshektiń qandaı paıdasy bar? (jasýshalary bólinip, uzaryp ósedi)
Jańa sabaqty túsindirý.
«Oı qozǵaý»
Oqýshylar alǵashqy járdem týraly óz oılaryn ortaǵy saldy. Ári qaraı jańa sabaqty keste jáne syzbanusqa arqyly túsindiremin.
ALǴASHQY JÁRDEM
↓
Sińirdiń sozylýy
Súıektiń synýy
Býynyń shyǵýy
1) Sińirdiń sozylýy - adam abaısyzda oıly - shuqyrly jerden aıaǵyn yńǵaısyz basýdan bolady. Aıaqtyń ushy buralyp, sińiri sozylady.
Sozylýdyń belgileri: syzdap aýrady, isinedi, býynnyń qozǵalysyn tejeıdi. Alǵashqy kórsetiletin járdem: zaqymdanǵan jerdi bıntpen nemese jumsaq matadan jasalǵan tańǵyshpen qatty qysyp baılaıdy, munyń ózi ishki qan quıylýynyń toqtalýyna kómektesedi jáne býynnyń qımyldamaýyn qamtamasyz etedi. Tańylǵan jerge muz nemese qar salynǵan túıinshek basady
2) Súıektiń synýy - adam qatty qulaǵanda nemese basqa oqys jaǵdaıda súıektiń synýy múmkin. Súıektiń synýy 2 túrli: mort syný, shytynap syný.
Mort synǵandy ashyq syný dep ataıdy. Shytynap synýdy jabyq syný dep ataıdy. Mort synǵan kezde súıekterdiń ushtary qantamyrlaryna, bulshyqetterge, terige zıan keltiredi. Jaraqattanǵan jerge mıkrobtar túsýi múmkin. Synǵan jeri qatty aýyryp shydatpaıdy, sondyqtan qozǵalmaıtyndaı etip shendeýish salyp tańady. Ashyq synǵan jerdiń aldymen aqqan qanyn toqtatyp, jarany tazalap alyp, sheńdeýish salady. Ashyq synyq óte qaýipti, óıtkeni súıekter usatylyp ketedi.
Shytynap syný - bul synýdyń jaı túri. Mundaı súıektiń synǵan jerinde shytynaǵan syzat paıda bolady. Mort synýdaǵydaı súıek bólinip, úgilip terini tesip jaraqattamaıdy. Shytynap syný da aýyrady, ynǵan jeri domyǵyp isedi. Sebebi súıekte júıkeler men qantamyrlar bolǵandyqtan, aýyrǵan jeri tez bilinedi. Mundaı jaǵdaıda qatty tańyp, aýyrǵany ábden basylǵansha tynyshtyq qalypty saqtaý kerek. Synǵan súıekterdi ornyna keltirip salýshy adamdy synyqshy dep ataıdy. Synyq belgileri: jaraqat alǵannan soń qatty shanshý, synǵan aıaq - qoldy tolyq qoldana almaý, aıaq - qoldyń syrtqy pishini men uzyndyǵynyń ózgerýi, súıek synǵan jerde qozǵalýdyń paıda bolýy, qorshaǵan ortaǵa (jabyq) nemese syrtqy ortaǵa (ashyq) qannyń kóp ketýi. Súıek synǵan jerden tómen teri bozarýy, dene bóligi muzdaýy, sezimtaldyqtyń tómendeýi bolýy múmkin. Alǵashqy járdem synyqtardyń jyljyp ketýin boldyrmaý úshintolyq tynyshtyq saqtaýdan bastalady. Qol nemese aıaq synǵanda qozǵalmaıtyndaı etý úshin shına jaqtaý qoldanylady. Eger ol qolda bolmasa, taıaqty, qol shatyrdy, shybyq butasyn jáne t. b. paıdalanýǵa bolady. Tipti bolmaǵan jaǵdaıda synǵan qoldy keýdege qosyp, al synǵan aıaqty saý aıaqqa qosyp tańý kerek. İsik boldyrmaý úshin jaqtaýshalardy saýsaqtardy bastap joǵary qaraı zaqymdanǵan aıaq - qolǵa tańady. Toqpan jilik synǵanda ımmobılızasıa jasaý. Asyq jilik synǵanda ımmobılızasıa jasaý.
3) Býynnyń shyǵýy. Býyn ár túrli jaǵdaılarda shyǵady: mehanıkalyq jaraqat, sportta, transport avarıasy, t. b kezde bolýy múmkin. Býyn shyqqanda aıaq qatty aýyryp, isinip, qozǵalmaı qalady. Munda da aýyrǵan jerge sýyq shúberek basý kerek. Býyn shyǵýy belgileri: kenetten shanshý, býyn túriniń ózgerýi jáne onyń qyzmetiniń buzylýy. Birshama ýaqyt ótken soń isiný paıda bolady. Jaraqattanǵan adamdy múmkindiginshe, zaqymdanǵan aıaq - qoldaryn qozǵalmaıtyndaı orap, tez arada medısınalyq járdem kórsetý pýnktine jibergen jón. Qoldary zaqymdanǵan jaǵdaıda oramal arqyly asyp qoıady, al aıaǵy mertikken kezde zaqymdanǵan adamdy jumsaq etip tóselgen zembilge jatqyzyp, mertikken aıaǵynyń astyna jumsaq jastyq nemese kıim salady. Esh ýaqytta súıekti óz betimen salýǵa bolmaıdy, óıtkeni súıekterdi, nervterdi, tamyrlar men basqa da tkanderdi búldirip alýy múmkin.
Sabaqty bekitý
Sáıkestendirý testi
Suraqtary
1) Adam jyǵylǵanda, yńǵaısyz qozǵalys jasaǵanda súıek basynyń taıýy
2) Mort synǵandy ne dep ataıdy?
3) Synǵan jerdi qozǵalmaıtyndaı etip nemen tanady?
4) Shytynap synýdy ne dep ataıdy?
5) Synǵan súıekti ornyna keltirip salýshy adam?
6) Býynnyń shyǵýyn emdeıtin dáriger?
7) Synyqtardyń jyljyp ketýin boldyrmaý úshin kórsetiletin alǵashqy járdem
8) Qantamyrlarǵa, bulshyqetterge, terige zıan keltiretin synyqtyń túri
9) Súıektiń bitip qaıta qalpyna kelýi nege baılanysty
10) Sińir sozylǵanda kórsetiletin alǵashqy járdem
Jaýaptary:
e) Mort syný
v) Shendeýish
z) Tynyshtyq
g) Jabyq syný
d) Synyqshy
j) Hırýrg - dáriger
b) Ashyq syný
a) Býynnyń shyǵýy
m) Tańylǵan jerge muz basý
l) Súıektiń syrtqy qaby
Jasyryn sóz
«OMYRTQA» sózine sózjumbaq qurý
1. Kóldeneń tegistikte omyrtqa jotasynyń qısaıýy.
2. Omyrtqa jotasynyń fızıkalyq aınalymdaryna baılanysty adam denesiniń túrý, júrý, otyrýdaǵy ádetti qalpy.
3. Súıekterdiń qozǵalmaly baılanysatyn jeri.
4. Bulshyqet bóligi, sonyń arqasynda ol súıekpen jalǵasady
5. Aıaq ushy súıekteriniń durys qalyptaspaýynan aýytqýdyń paıda bolýy.
6. Tómengi aıaqtyń bóligi, eki súıekten turady: asyqty jilik jáne sadaq súıek
7. Súıek synǵanda birtindep bitip, qaıta qalpyna kelýi
Bıologıalyq termın sózder
Sińir, mort syný, shytynap syný, býynnyń sozylýy, súıek basynyń taıýy, ashyq syný, shendeýish.
Oqýshylardyń súıektiń shyǵýyna, synýyna baılanysty bir - birine alǵashqy kómek kórsetýi
Zerthanalyq jumys. Adam qańqasymen tanysý
1. Súıektiń túrlerimen tanysý (uzyn, qysqa, jalpaq). Bıologıa kabınetindegi súıekterdiń jınaqtamasyn (koleksıasy) taldaý, joq bolsa kesteden qarap tanysý.
2. Qańqadan omyrtqa jotasynyń 4 ıilimderin taýyp, qalaı qaraı ıilgenderine zer salyp qarańdar.
3. Omyrtqa jotasynyń bólimderimen (moıyn, arqa, bel, segizkóz, quıymshaq). Omyrtqanyń denesin, artqy jáne kóldeneń qanattaryn jáne doǵasyn tabý. Pishini jaǵynan birinen - biri qandaı aıyrmashylyǵy bar ekenin anyqtańdar.
4. Bassúıek bólimderin, ornalasýyn, atyn birimen - biri (qozǵalmaly ma, qozǵalmaıtyn ba) janasqan jerlerin tabyńdar.
5. Jup súıekterdiń ornalasýyn, atalýyn bilińder. Bet bólimindegi súıekterge kóńil aýdaryńdar.
Úıge tapsyrma: Zerthanalyq jumysty oryndaý
Sabaqtyń maqsaty:
1) Bilimdilik: ár túrli jaraqat túrleri, olardyń aldyn alý, dárigerge deıingi kómek berý sharalary týraly bilim berý
2) Damytýshylyq: ár túrli ádister, ómirmen baılanystyrý arqyly óz densaýlyǵyn saqtaýǵa kóńil bólýi men jaýapkershiligin damytý
3) Tárbıelik: jeke basynyń ǵana emes, ózgeniń de densaýlyǵyn saqtaýǵa óz úlesin qosýy, adamgershilik sapasyn qalyptastyrý
Sabaqtyń tıpi: Aralas sabaq
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli, ınteraktıvti, pikir - talas
Sabaqtyń kórnektiligi: Interaktıvti taqta, súıekterdiń túrleri, syzbanusqa, dáke, qatty qaǵaz, juqa taqtashalar.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaqty túsindirý
IV. Sabaqty bekitý
V. Qorytyndylaý
VI. Úıge tapsyrma
1. Synyppen amandasý, túgendeý, sabaqqa nazarlaryn aýdarý.
2. Úı tapsyrmasyn suraq - jaýap arqyly tekserý.
1) Súıek qandaı ulpadan túzilgen? (dáneker)
2) Qańqanyń tolyq súıektenýi neshe jasqa deıin qalyptasady?(20 - 25 jas)
3) Súıektiń quramyndaǵy aǵzalyq zattar súıekke qandaı qasıet beredi? (serpimdilik, ıilgish)
4) Súıektiń baılanysy atqaratyn qyzmetine qaraı neshege bólinedi (3 top)
5) Býyn degenimiz ne? Adam denesinde qansha býyn bar? (súıektiń qozǵalyspen baılanysatyn jeri; 230 býyn bar)
6) Býyn qapshyǵy degen ne? (býynnyń syrtqy qabyǵy)
7) Súıektiń jýandap ósýi nege baılanysty? (súıekqap)
8) Súıektiń uzaryp ósýin túsindir? (shemirshekti qabattaǵy jasýshanyń bólinýi)
9) Súıekke qorektik zattar qalaı jetkiziledi? (qantamyr)
10) Súıektiń quramynda qandaı zattar bolady? (aǵzalyq, beıaǵzalyq)
11) Qart adamnyń súıegi nege tez synady? (mıneraldy zattardyń kóbeıýinen)
12) Súıekte osseınniń qyzmeti qandaı? (ıilgishtik)
13) Súıekterdiń shetinde bolatyn shemirshektiń qandaı paıdasy bar? (jasýshalary bólinip, uzaryp ósedi)
Jańa sabaqty túsindirý.
«Oı qozǵaý»
Oqýshylar alǵashqy járdem týraly óz oılaryn ortaǵy saldy. Ári qaraı jańa sabaqty keste jáne syzbanusqa arqyly túsindiremin.
ALǴASHQY JÁRDEM
↓
Sińirdiń sozylýy
Súıektiń synýy
Býynyń shyǵýy
1) Sińirdiń sozylýy - adam abaısyzda oıly - shuqyrly jerden aıaǵyn yńǵaısyz basýdan bolady. Aıaqtyń ushy buralyp, sińiri sozylady.
Sozylýdyń belgileri: syzdap aýrady, isinedi, býynnyń qozǵalysyn tejeıdi. Alǵashqy kórsetiletin járdem: zaqymdanǵan jerdi bıntpen nemese jumsaq matadan jasalǵan tańǵyshpen qatty qysyp baılaıdy, munyń ózi ishki qan quıylýynyń toqtalýyna kómektesedi jáne býynnyń qımyldamaýyn qamtamasyz etedi. Tańylǵan jerge muz nemese qar salynǵan túıinshek basady
2) Súıektiń synýy - adam qatty qulaǵanda nemese basqa oqys jaǵdaıda súıektiń synýy múmkin. Súıektiń synýy 2 túrli: mort syný, shytynap syný.
Mort synǵandy ashyq syný dep ataıdy. Shytynap synýdy jabyq syný dep ataıdy. Mort synǵan kezde súıekterdiń ushtary qantamyrlaryna, bulshyqetterge, terige zıan keltiredi. Jaraqattanǵan jerge mıkrobtar túsýi múmkin. Synǵan jeri qatty aýyryp shydatpaıdy, sondyqtan qozǵalmaıtyndaı etip shendeýish salyp tańady. Ashyq synǵan jerdiń aldymen aqqan qanyn toqtatyp, jarany tazalap alyp, sheńdeýish salady. Ashyq synyq óte qaýipti, óıtkeni súıekter usatylyp ketedi.
Shytynap syný - bul synýdyń jaı túri. Mundaı súıektiń synǵan jerinde shytynaǵan syzat paıda bolady. Mort synýdaǵydaı súıek bólinip, úgilip terini tesip jaraqattamaıdy. Shytynap syný da aýyrady, ynǵan jeri domyǵyp isedi. Sebebi súıekte júıkeler men qantamyrlar bolǵandyqtan, aýyrǵan jeri tez bilinedi. Mundaı jaǵdaıda qatty tańyp, aýyrǵany ábden basylǵansha tynyshtyq qalypty saqtaý kerek. Synǵan súıekterdi ornyna keltirip salýshy adamdy synyqshy dep ataıdy. Synyq belgileri: jaraqat alǵannan soń qatty shanshý, synǵan aıaq - qoldy tolyq qoldana almaý, aıaq - qoldyń syrtqy pishini men uzyndyǵynyń ózgerýi, súıek synǵan jerde qozǵalýdyń paıda bolýy, qorshaǵan ortaǵa (jabyq) nemese syrtqy ortaǵa (ashyq) qannyń kóp ketýi. Súıek synǵan jerden tómen teri bozarýy, dene bóligi muzdaýy, sezimtaldyqtyń tómendeýi bolýy múmkin. Alǵashqy járdem synyqtardyń jyljyp ketýin boldyrmaý úshintolyq tynyshtyq saqtaýdan bastalady. Qol nemese aıaq synǵanda qozǵalmaıtyndaı etý úshin shına jaqtaý qoldanylady. Eger ol qolda bolmasa, taıaqty, qol shatyrdy, shybyq butasyn jáne t. b. paıdalanýǵa bolady. Tipti bolmaǵan jaǵdaıda synǵan qoldy keýdege qosyp, al synǵan aıaqty saý aıaqqa qosyp tańý kerek. İsik boldyrmaý úshin jaqtaýshalardy saýsaqtardy bastap joǵary qaraı zaqymdanǵan aıaq - qolǵa tańady. Toqpan jilik synǵanda ımmobılızasıa jasaý. Asyq jilik synǵanda ımmobılızasıa jasaý.
3) Býynnyń shyǵýy. Býyn ár túrli jaǵdaılarda shyǵady: mehanıkalyq jaraqat, sportta, transport avarıasy, t. b kezde bolýy múmkin. Býyn shyqqanda aıaq qatty aýyryp, isinip, qozǵalmaı qalady. Munda da aýyrǵan jerge sýyq shúberek basý kerek. Býyn shyǵýy belgileri: kenetten shanshý, býyn túriniń ózgerýi jáne onyń qyzmetiniń buzylýy. Birshama ýaqyt ótken soń isiný paıda bolady. Jaraqattanǵan adamdy múmkindiginshe, zaqymdanǵan aıaq - qoldaryn qozǵalmaıtyndaı orap, tez arada medısınalyq járdem kórsetý pýnktine jibergen jón. Qoldary zaqymdanǵan jaǵdaıda oramal arqyly asyp qoıady, al aıaǵy mertikken kezde zaqymdanǵan adamdy jumsaq etip tóselgen zembilge jatqyzyp, mertikken aıaǵynyń astyna jumsaq jastyq nemese kıim salady. Esh ýaqytta súıekti óz betimen salýǵa bolmaıdy, óıtkeni súıekterdi, nervterdi, tamyrlar men basqa da tkanderdi búldirip alýy múmkin.
Sabaqty bekitý
Sáıkestendirý testi
Suraqtary
1) Adam jyǵylǵanda, yńǵaısyz qozǵalys jasaǵanda súıek basynyń taıýy
2) Mort synǵandy ne dep ataıdy?
3) Synǵan jerdi qozǵalmaıtyndaı etip nemen tanady?
4) Shytynap synýdy ne dep ataıdy?
5) Synǵan súıekti ornyna keltirip salýshy adam?
6) Býynnyń shyǵýyn emdeıtin dáriger?
7) Synyqtardyń jyljyp ketýin boldyrmaý úshin kórsetiletin alǵashqy járdem
8) Qantamyrlarǵa, bulshyqetterge, terige zıan keltiretin synyqtyń túri
9) Súıektiń bitip qaıta qalpyna kelýi nege baılanysty
10) Sińir sozylǵanda kórsetiletin alǵashqy járdem
Jaýaptary:
e) Mort syný
v) Shendeýish
z) Tynyshtyq
g) Jabyq syný
d) Synyqshy
j) Hırýrg - dáriger
b) Ashyq syný
a) Býynnyń shyǵýy
m) Tańylǵan jerge muz basý
l) Súıektiń syrtqy qaby
Jasyryn sóz
«OMYRTQA» sózine sózjumbaq qurý
1. Kóldeneń tegistikte omyrtqa jotasynyń qısaıýy.
2. Omyrtqa jotasynyń fızıkalyq aınalymdaryna baılanysty adam denesiniń túrý, júrý, otyrýdaǵy ádetti qalpy.
3. Súıekterdiń qozǵalmaly baılanysatyn jeri.
4. Bulshyqet bóligi, sonyń arqasynda ol súıekpen jalǵasady
5. Aıaq ushy súıekteriniń durys qalyptaspaýynan aýytqýdyń paıda bolýy.
6. Tómengi aıaqtyń bóligi, eki súıekten turady: asyqty jilik jáne sadaq súıek
7. Súıek synǵanda birtindep bitip, qaıta qalpyna kelýi
Bıologıalyq termın sózder
Sińir, mort syný, shytynap syný, býynnyń sozylýy, súıek basynyń taıýy, ashyq syný, shendeýish.
Oqýshylardyń súıektiń shyǵýyna, synýyna baılanysty bir - birine alǵashqy kómek kórsetýi
Zerthanalyq jumys. Adam qańqasymen tanysý
1. Súıektiń túrlerimen tanysý (uzyn, qysqa, jalpaq). Bıologıa kabınetindegi súıekterdiń jınaqtamasyn (koleksıasy) taldaý, joq bolsa kesteden qarap tanysý.
2. Qańqadan omyrtqa jotasynyń 4 ıilimderin taýyp, qalaı qaraı ıilgenderine zer salyp qarańdar.
3. Omyrtqa jotasynyń bólimderimen (moıyn, arqa, bel, segizkóz, quıymshaq). Omyrtqanyń denesin, artqy jáne kóldeneń qanattaryn jáne doǵasyn tabý. Pishini jaǵynan birinen - biri qandaı aıyrmashylyǵy bar ekenin anyqtańdar.
4. Bassúıek bólimderin, ornalasýyn, atyn birimen - biri (qozǵalmaly ma, qozǵalmaıtyn ba) janasqan jerlerin tabyńdar.
5. Jup súıekterdiń ornalasýyn, atalýyn bilińder. Bet bólimindegi súıekterge kóńil aýdaryńdar.
Úıge tapsyrma: Zerthanalyq jumysty oryndaý
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
