InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Qulqaıyrgúldiler tuqymdastary

Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik maqsaty.
Qosjarnaqtylar klasyna jatatyn qulqaıyrgúldiler tuqymdasy ósimdikteriniń sanalýandyǵyn, sıpattamasyn jáne qurylysyn túsindire otyryp, bilim berý.
2. Tárbıelik maqsaty.
Jańa sabaqty túsindire otyryp, oqýshylardy ádemilikke, izdenimpazdyqqa, jaýapkershilikke tárbıeleý.
3. Damytýshylyq maqsaty.
Qulqaıyrgúl tuqymdas ósimdikterdiń sándik úshin, malazyqtyq jáne medısınada dári retinde qoldanylatyn túrlerine keńinen toqtalý arqyly bilimmen jetildirý.

Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Túsindirmeli — ıllústratıvti, ınteraktıvti.
Sabaqtyń kórnekiligi: Interaktıvti taqta, keste, syzbanusqa, karta, býklet, referat, keppeshóp, maqta talshyqtarynyń jınaqtamasy, bólme ósimdigi «Qytaı raýshan gúli».
Pánaralyq baılanys: Geografıa, medısına, hımıa, beıneleý.

Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi.
II. Úı tapsyrmasyn suraý.
III. Jańa sabaqty túsindirý.
İÚ. Sabaqty bekitý.
Ú. Qorytyndylaý.
Úİ. Baǵalaý.
Úİİ. Úıge tapsyrma.

I. Synyppen amandasý, túgendeý, sabaqqa nazarlaryn aýdarý.
II. Úı tapsyrmasy kartochkalary arqyly aýyzsha suraý:
• Baqsha ósimdikteriniń negizgi qandaı erekshelikteri bar?
• Asqabaq tuqymdastarynyń jemisi qalaı atalady?
• Murtsha degen ne, ol qandaı qyzmet atqarady?
• Oramjapyraqtar tuqymdasy nege sharshygúldiler dep te atalady?
• Oramjapyraq gúldilerdiń gúlshoǵyry qandaı?
Oqýshylar ózderiniń daıyndaǵan referattary men qosymsha ádebıetterden daıyndaǵan málimetterin baıandady.
III. Muǵalim: Jańa sabaqty keste jáne syzbanusqalar arqyly túsindiremin.
Qosjarnaqtyla
↓
Tuqym jarnaǵy ekeý
Japyraǵy tor júıkeli
Tamyry kindik tamyr

Japyraǵy tor júıkeli
↓
Qulqaıyrgúldiler tuqymdasy
Maqta týysy → Shóptekti maqta túri, Imek maqta túri
Jalbyztiken týysy→ Dárilik jalbyztiken túri
Bıkýs týysy→ Qytaı raýshany túri

Qulqaıyrgúldiler tuqymdasynyń sıpattamasy jáne qurylysy.
Qulqaıyrgúldiler tuqymdasyna jatatyn ósimdikter tabıǵatta aǵash, buta, shóptekti bolyp keledi

Gúlderi - qosjynysty, qosarlanǵan gúlserikti Atalyqtary óte kóp, olar kóbinese tútikshege aınalyp, analyqty qorshaıdy. Bir nemese birneshe tutasqan analyqtary bar. Jemisi qurǵaq - qaýashaq nemese bir tuqymdy jańǵaqshalar.

Qulqaıyrgúldiler tuqymdasynyń eń mańyzdysy — maqta
Maqta
↓
Maqta maıy taǵamǵa paıdalanady
Jylý, jaryq súıgish
Kıim - keshek toqylady
Maqta talshyǵynan jip ıiredi
Maqta maıy sýdan jeńil, sýda erimeıdi

Maqta - bıiktigi 1, 5 - 2 metrge deıin jetetin, shóptekti ósimdik nemese shala buta.
Tamyry: kindik tamyrly
«Shıt» - maqtanyń uryq shashatyn tuqymy.
Butaǵy: ósetin jáne jemis beretin butaǵy
Jemis beretiń butaǵy - qysqarǵan órken. Jemis beretin butaqtyń ushynda gúl ósedi. Birinshi gúlden tómenirek ornalasqan janama búrshikten ekinshi gúl damıdy.
Maqtanyń gúli aqsary nemese sary tústi. Maýsym aıynda maqta butaqtarynda jeke - jeke iri gúlder paıda bolady, ıaǵnı gúldeıdi.
Tostaǵansha japyraqshasy: 5 tostaǵansha, birikpegen 3 japyraqsha
Kúltejapyraqshasy: birikpegen 5, birikken kóp atalyqtary, kóp analyqtary bolady.
Gúl formýlasy: T3+(5) K5A (∞) J(∞). Jemisi - qaýashaq.
Kósek — maqtanyń ashylmaı qalǵan nemese shala ashylǵan qaýashaǵy.
Qaýashaq 3 - 5 jaqtaýǵa ashylady. Qaýashaq ishindegi uzyn talshyqtary (túkteri) bar óte kóp tuqymdar shashylady.
Maqta - jylý, jaryq súıetin ósimdik. Maqtadan mol túsim alý úshin 15 - 17°S temperatýra qajet. Kóleńke túspeıtin, topyraǵy tyńaıtylǵan jerde ósken qoza qaýashaqtarynyń árqaısysynan 7 gramǵa deıin taza maqta alýǵa bolady. Maqtany bir úleskide jylma - jyl ekpeı, jońyshqa egistigimen almastyrýdyń mańyzy zor
Maqta tuqymynyń 24 - 26%- y maıdan turady. Maqta maıy taǵamǵa, sondaı - aq tehnıkalyq maqsatta qoldanylady. Maqta sharýashylyǵy óte erteden damyp keledi. Bizdiń zamanymyzdan buryn 3 000 jyldan beri maqta sharýashylyǵymen Úndistan shuǵyldanyp keledi. Shıtti maqta bizdiń respýblıkadan basqa Ózbekstanda, Túrkmenstanda ósirilýde.
Qulqaıyr túkymdastarǵa jatatyn ósimdikterdiń 1 000 - ǵa jýyq týrleri bar. Qazakstanda 18 túrden quralǵap 7 týysy ósedi.

Qulqaıyrgúldiler qatarynyń qulqaıyrgúldiler tuqymdasynan ózge 9 tuqymdasy bar. Solardyń biri - baobab tuqymdastar.
Qoldanylýy:
Shıtti maqtadan taza maqta óndiriledi.
Maqta tuqymynan maqta maıy, kúnjara, maqta mamyǵy, basqa da qundy ónimder alynady. Maqta maıy taǵamǵa, sondaı - aq tehnıkalyq maqsatta qoldanylady.
Qulqaıyr tuqymdas ósimdikter quramynda nárýyz mol. Sondyqtan mal azyǵyna paıdalanylady.
Medısınada dári retinde de qoldanylatyn túrleri (jalbyztiken) bar.
Aıdarsha (shtokroza) jáne qulqaıyrdyń basqa túrleri (bólmedegi qytaı raýshany) sándik úshin ósiriledi.
Qulqaıyr tuqymdastardyń talshyqtary arqan esip, mata, qap toqýǵa (buıdakendir, kenep, maqta) qoldanylady.
2. Maqtanyń árbir kúltejapyraqshasyna suraq qoıyp, jaýap berý arqyly gúlin qurastyrý.

1. Qulqaıyrgúldiler tuqymdasqa qandaı ósimdikter jatady?
2. Maqta ósimdigi týraly ne bilesiń?
3. Medısınada qandaı ósimdik dári retinde qoldanylady?
4. Baobab qandaı ósimdik?
5. Qulqaıyrgúldiler tuqymdas ósimdik qaıda qoldanylady?
6. Maqta gúliniń formýlasyn jaz!

Syzyqtyq baǵalaý:
3. Maqta gúliniń dıagramsyn syzý:
...................
5. Qorytyndy.
6. Sabaq sońynda oqýshylar baǵalandy.
7. Úıge tapsyrma: