InfoHub Logo

QR Bilim jáne Ǵylym mınıstrligi

«Jalpy bilim beretin №65 orta mektep» KMM

Taqyryby:

«Mektep sómkesiniń bala densaýlyǵyna tıgizer áseri»

Baǵyty: valeologıa

Oryndaǵan:                 

Sáýlehan Aqnur,Serıkova Asel

3á synyp

JBBOM №65 KMM

Qaraǵandy qalasy Qaraǵandy oblysy

Joba jetekshisi: Nýrbekova                                

Saltanat  Karybaevna   

Bastaýysh synyp muǵalimi            

QARAǴANDY – 2014 j.

Mazmuny

İ. Kirispe

1 Sómkeniń paıda bolý tarıhy.  

2 Mektep sómkesine qoıylatyn talaptar

3 Mektep sómkesiniń bala densaýlyǵyna tıgizer áseri.

İİİ. Negizgi, eksperımenttik bólim

3.1 Oqýshylardan saýalnama alý.

3.2 Dárigerden suhbat alý.

3.3 Mektep oqýshylarynyń sómkeleriniń salmaǵyn anyqtap, saralaý.

IV. Qorytyndy.

«Mektep sómkesin satyp alǵanda eskeriletin talaptar tizimi».

V. Qoldanylǵan áidebıetter tizimi

1.1  Zertteý jumysymnyń maqsaty:  Arqadaǵy  aýyrtpalyqty kúndelikti  baqylaý arqyly  óz densaýlyǵyn  saqtaýǵa nazar aýdarý.

Zertteý jumysymnyń mindetteri:

Zertteý taqyryby boıynsha medısınalyq ádebıetterdegi málimetterdi taldaý

1 Aýyr sómkelerdiń balanyń ósip kele jatqan organızmine áserin sıpattaý jáne qandaı zardaptarǵa ákeletiniń anyqtaý.

2 Aýyr sómkeniń densaýlyqqa zıchndyǵyn dáleledeý.

3 Máseleni sheshýdiń ózindik tásilderin usyný.

Bul zertteýde mynadaı suraqtar qarastyrylady:

1 Aýyr sómke bala densaýlyǵyna qalaı áser etedi?

2 Sómke salmaǵy qandaı bolý kerek?

3 Sómkeni qalaı durys tańdaý kerek?

Zertteý nysany: adam

Zertteý páni: oqýshylardyń omyrtqasy densaýlyq negizi.

Zertteýge qatysýshylar: oqýshy.

Zertteý boljamy:  Biz aýyr sómkeni densaýlyqqa zıandy dep esepteımiz

Zertteý ádisteri: Taldaý, saýaldaý, baıqaý, aqparat jınaý, eksperıment.

Ózektiligi:

Jańa  oqý jylyn  bastaǵanda  mektep  oqýshylary   ata-anasynyń   jańa  sómke alyp berýin   kútedi. Olar ony taza dápterlerimen, qalam  ,qaryndashtarymen  toltyrýǵa   asyǵady.Bastapqyda   olar  jańa sómkeni  muqıat  ,tıanaqty   paıdalanady.Ýaqyt óte kele ol sómke óarapaıym sómkege aınalady. Mektepte,synypta   barly balalarmen    keńese otyryp,sómkeleri   ár túrli ekenin  baıqadyq. Tipti   balalar   ol sómkeniń  ataýynda bilmeıdi.  «Ol sómke  nege  aýyr», Balalardyń  sómkelerinde  ne bar?  Degen  suraqtar týyndap   bizdiń mektep oqýshylary   qandaı  sómke  ustaıdy?  Jáne durys tańdaý  jasady ma? Osy jóninde  bilgimiz kelip, zertteý  jumysyn  júrgizgimiz keldi.

Kirispe  bólim:

16 ǵasyrdyń basynda  sómke qazirgi kezdegi sómkelerge qaraǵanda ózgeshe bolǵan. Alǵashqy sómkeler qaltashyq túrinde bolyp, ol kóılekke qadalatyn bolǵan. Bul dorbaǵa tıyn aqsha salý óte yńǵaıly bolǵanymen asa kóp zat sıa qoımaıtyn edi. Ony tómengi sýretterden baıqaýymyzǵa bolady.

Gotıkalyq dáýirdiń kelýimen áıel adamdar osy dorbalardyń bir emes birnesheýin ustaǵan. Olar kóılektiń beldemshesine bekitiletin bolǵan. Olar tek ǵana materıaldan emes sonymen qatar bylǵary teriden azirlenegen. Keıin kele osy dorbalardyń erkekterge arnalǵan túrleri de paıda bola bastady.

Al 17 ǵasyrdyń sońyna qaraı erkekterge arnalǵan shalbarlar qaltalarymen tigile bastady. Sondyqtan olar dorbalardy tastap qaltalaryna sıatyn toqyma ámıandardy qoldana bastady. Al keınnen áıelderge arnalǵan beldemsheler artqy qaltalarymen tigile bastady

Keıingi dáýir aıel adamdarǵa monshaqtarmen bezendirilgen kıset tárizdi sómkelerdi usyndy. Bul sómkeler ustaýǵa ynǵaıly, túr tústeride ádemi ártúrli matalardan tigile bastady. Kıset-sómkege qarap ıesiniń qandaı tapqa, qandaı ortaǵa jatatynyn anyqtaıtyn bolǵan.

19 ǵasyrda kóılek astyna  jasyrylǵan sómkeler  sánnen shyǵyp, onyń ornyna qolǵa ıyqqa iletin shaǵyn sómkeler shyǵa bastady. Sómkeniń  damý tarıhy 20 ǵasyrdyń kelýimen sharyqtaı tústi. Alýan túrmen stılde, ár adamnyń talǵaýymen de tigiletin boldy. Qazirgi kezde sómke adam ımıjiniń eń mańyzdy  jáne basty bólsheginiń biri.

Búgingi kúni eń kóp taralǵan túrlerge jatatyn mektep sómkelerine toqtala keteıin: 

Arqasómke Rúkzak (aǵyl. Backpack). Eń tanymal mektep sómkesi. Uzyndyǵy retteletin jalpaqtyǵy ár túrli baýlary bolady. Qattylyǵy ár túrli arqasómkeler de bar. Mysaly, pishinin ózgertetin jumsaq arqa sómke. Mundaı sómke tek jeńil ári jumsaq zattardy tasýǵa paıdalanǵan jón. 

Ranes. Óziniń formasyn ózgertpeıdi. Mektep portfeline uqsas túrleri de kezdesedi. Óte yńǵaıly, birneshe qaltashyqtary men bólimderi bar. Arqa baýlary jalpaq, ári uzyndyǵyn balanyń boıyna yńǵaıly etip keltirýge bolady. 

Telejka (rolling bag). Syrtqy túri chemodan nemese kofr, qosymsha konstrýksıalary, júk tasıtyn sómkelerge uqsas jyljymaly ustaǵyshy men dóńgelekteri bar. Mektepke kóp kitap tasıtyn oqýshylarǵa arnalǵan. Kemshiligi- ondaı sómkeler qymbat, baspaldaqtan kóterilý qıyn jáne qoǵamdyq kólikterde tasý yńǵaısyz. 
Tote. Sómke Tote – ústińgi bóligi ashyq, eki tutqasy bar, kólemi jaǵynan úlken sómkeler, kóp zat sıady. Sońǵy ýaqytta ústińgi bóligi magnıtpen nemese zamokpen jabylatyn túrleri kóp kezdesedi. Bul joǵarǵy synyptyń qyzdaryna stıldi túri bolyp tabylady. Oń jaqtary- mundaı sómkeni mektepten tys tasýǵa bolady. 

Pochtalon sómkesi, – «pochtalonka» (messenger bag). Kóp zat sıatyn, biraq kólemi ondaı úlken emes jumsaq sómke. Bir jalpaq tutqasy (uzartyp nemese qysqartýǵa bolatyn) jáne úlken klapany bar. Mundaı sómkege standartty mólsherli oqýlyqtar men dápterler jáne A4 formatty qaǵazdar men qujattar, sonymen qatar noýtbýk, iPad, mobıldi telefon, jazý quraldary salýǵa yńǵaıly, joǵarǵy synyp oqýshylarynyń arasynda keńinen qoldanylady. 

Portfel, dıplomat. Klasıkalyq stıldegi úlkenlerdiń qujattar salatyn iskerlik sómkesine uqsatyp jasalǵan. Sovet úkimeti kezindegi eń tanymal sómke. Qazir- eski modelder túrine jatady. 

Noýtbýkke arnalǵan sómke. (laptop bag), IPod –dyń paıda bolýymen sómkeniń IPod bag túrleriniń shyǵýyna sebepshi boldy. (sýmka dlá IPod). Munyń uzyn ıyqqa asatyn jáne jaı ǵana qolǵa ustaıtyn tutqasy bar. Negizgisi bul sómke noýtbýkti synýdan saqtaıtyn bólimderi bar. 

1.2    Mektep sómkesine qoıylatyn talaptar   Mektep sómkeleriniń ıyqqa iler tustaǵy jolaqtyń jalpaq bolý kerektigin aıtady. .  Sómke qymbat bolsa da áıgili brendterdiń sapaly sómkesin tańdaý qajet. Jas jáne jynys ereksheligine saı tańdaý kerek. Óz formasyn ózgertpegen sómke bolý kerek. Tús jáne sýret bul óte mańyzdy. Bala óz qalaýymen tańdaǵan jón. Reseılik mamandar osy máselege bas aýyrta kele, portfeldiń salmaǵy oqýshynyń salmaǵynyń 1/10 bolýy tıis degendi aıtady. Balańyz 27 keli tartsa, sáıkesinshe, mektep «dorbasy» da 2,7 keliden artyq bolmaý kerek. Al tómengi synyp oqýshylarynyń sómkeleri 1200 gramnyń shamasy bolsa qup.  Óz kezeginde reseılik sanıtar-mamandar bastaýysh synypqa arnalǵan oqýlyqtardyń salmaǵy 300 gramnan, 5-6 synyptar úshin — 400 gr, 7-9 synyp oqýshylaryna — 500 gramnan aspaýy kerektigin eseptep shyǵarǵan. Sonymen qatar sómkeni arqaǵa ilgende, sómke eki ıyqqa birdeı ilinýi kerek.

1.3    Mektep sómkesiniń bala densaýlyǵyna tıgizer áseri.   Jalpy, mektep oqýshylarynyń ishi toly «qorjyndarynyń» aýyrlyǵy men shamadan tys zattardy tasýy densaýlyqqa keri áserin tıgizbeı qoımaıdy eken. Balanyń qan qysymynyń qalyptan shyǵýyna septigin tıgizedi. Tipti áli qataıa qoımaǵan oqýshynyń keýde súıekteriniń qısaıýyna ákep soǵady. Ol az bolsa, munyń saldary mıdyń qalypty jumysyna keri áserin tıgizedi.

Qandaıda bolmasyn aýyr salmaq oqýshynyń omyrtqa jotasymen arqa bulshyq etterine nashar áser etedi. Jáne jas ulǵaıǵan saıyn onyń zardaby ulkeıe túsedi.

Reseı zertteýshileriniń eńbekterine súıensek durys tańdalmaǵan mektep sómkesi 50% skalıozdyń paıda bolýyna ákeledi.

Skalıoz omyrtqa jotasynyń bir búıirge qaraı qısaıýy.

Sonymen birge bir ıyqqa sómkeni asýǵa bolmaıdy. Óıtkeni aýyr salmaq bir ıyqqa túsip dene súıegi bir jaqqa qısaıyp búırektiń tómen túsýine ákelip soǵady.

Bizdiń elimizde mektep sómkesiniń qandaı bolý kerektigin qadaǵalaıtyn memlekettik standarttar joq.

İİ. Negizgi eksperımenttik bólim. Ár oqý jylynyń basynda oqýshylar ata-analarymen birge mektepke arnalǵan sómke tańdaýǵa dúkender men bazarlarǵa barady. Bastaýysh synyp oqýshylary úshin bul qýanyshty da, mańyzdy is. Sómke bul qajetti de, mańyzdy oqý quraldarynyń biri bolyp tabylady. Onyń ádemi de, yńǵaıly bolýyn barlyǵymyz qalaımyz ǵoı. Oqý jylynyń basynda biz úzilis kezinde qurbylarymyzdyń sómkelerin qarastyryp, qyzyqtaımyz. Ózimizdikimen maqtanamyz. Barlyǵymyzdyń sómkelerimiz ár-túrli. Tústeri de, formalary da, sýretteri de.. Osy málimetterge qaraı otyryp mektep sómkesiniń bala densaýlyǵyna qanshalyqty áseri bar degen oı meni de tolǵandyrdy. Ony qalaı tańdaý kerektigin, dárigerlerdiń pikirin bilý maqsatynda men mektep oqýshylarynyń sómkelerin zertteýge kiristim jáne durys tańdalmaǵan mektep sómkesiniń oqýshy aǵzasyna keri áser etetinin dáleldemekpin. Jáne osy suraqqa  men tájirıbe júzinde kóz jetkizgim kelip bastaýysh synyp oqýshylarynan saýalnama aldym Saýalnamaǵa ár synyptan 5 oqýshydan  25 oqýshy qatysty.

– Qyzyǵy, bastaýysh synyptyń oqýshylarynyń sómkelerinde ne joq  deseńizshi?! Olar oqýlyqtardyń keregin de, kerek emesin de tası beredi eken. Sómkelerinde tipti oıynshyq, úziliste ishetin tamaǵyna (pirándik, sýsyn) deıin bar.

2.1 Oqýshylardan saýalnama alý.

2.2 Ana analardan alynǵan saýalnama nátıjesi.

2.3 Mektep oqýshylarynyń sómkeleriniń salmaǵyn anyqtap, saralaý.

	Bala salmaǵy	Bos sómke salmaǵy	Tolyq sómke salmaǵy	Sporttyq kıimdermen qosqanda	Barlyǵy
1 synyp	20	0,5	3	3,5	7
	22	0,2	3	3,5	6,7
	21	0,9	3,5	3,8	8,2
	19	0,8	3,2	3,7	7,7
	20	0,3	3	3,5	6,8
2 synyp	23	0,7	1,7	2	4,4
	28	1	2,1	2,7	5,8
	29	1	3	3,8	7,8
	34	0,8	2	2,8	5,6
	26	0,8	3	3,9	7,7
3 synyp	24	1	2,5	3	6,5
	27	0,8	2,5	3	6,3
	38	1	3,9	4,1	9
	30	0,8	4	5	9,8
	30	0,8	3,2	4	8
4 synyp	31	0,8	3,8	4	8,6
	30	0,1	1,8	2,5	4,4
	32	0,5	2,2	2,7	5,4
	33	0,7	1,9	2,3	4,9
	31	0,1	2,1	2,7	4,9

Oqýshylardyń  saýalnamasynan qorytyndy  shyǵarar bolsaq  oqýshylardyń  52% i maǵan báribir, 28%i túsine qaraımyn,  28% i sýretine qaraımyn  degen. Iaǵnı  maǵan báribir degen jaýapqa basym kópshligi jaýap bergen.

Sómkeni kim tańdaıdy     60% i ózim,   28% i anasy  tańdaıdy   ıaǵnı   kop oqýshy ózderi tańdaıdy eken.

Ata –analardan  saýalnama  alǵan kezde  80%  sómkeni  balanyń  ózi tandaıtyndy-ǵyn   jáne kóbinese  sómke tańdaǵanda  onyń  ádemiligine sonymen qatar  aspaly  sómkeni  tańdaıtyndyqtaryn  bildim.Budan   ata-analardyń  sómke  tańdaǵanda  sómkeniń  sapasyna kóńil bólmeıtindikterin baıqadym. Sonymen  sómkeni  bala salmaǵyna qaraı   tańdaıtyn ata-ana  40 % 

Bastaýysh synyp oqýshylarynyń salmaǵyn, sómke salmaǵyn ólsheı otyryp ,men  oqýshylardyń sómke salmaǵy   normaǵa  saı emes ekenine   kóz jetkizdim.

Dáriger  mamandardyń  aıtýy boıynsha   bala salmaǵy  27 kg  bolsa ,onyń sómkesiniń  salmaǵy 2,7  bolý kerek  .Al myna  tablısaǵa  qarasaq  ondaı normaǵa  saı keletin  sómke  joq  bolyp shyqty

2.4 Dárigerden suhbat alý(vıdeo). Biz   óz  boljamdarymyzdy   dáleldeý  úshin mektep  dárigerimen  QMMÝ  medısınalyq kolejine baryp   oqytýshylarynan suhbat aldyq

İV. Kirispe

Mektep sómkesin satyp alǵanda eskeriletin talaptar tizimi

Joǵaryda atqarylǵan eksperıment nátıjelerin ( oqýshy, ata –ana saýalnamasy, dárigermen suhbat, sómke salmaǵyn ólsheý) qorytyndylaı kele tómendegideı toqtamdarǵa keldik:

Dárigerdiń keńesi: «Aýyr  sómkeni bir qolda ustaý nemese sómkeni bir ıyqqa asyný oqýshy úshin zıan. Nátıjesinde skalıozben aýyrýy múmkin», - deıdi. Sondyqtan, dárigerler balalar úshin ortopedıalyq arqasy bar sómkeniń taptyrmas qural bolatyndyǵyn aıtady.

Sómkeni satyp alarda tómendegi belgilerdi eskerińiz:

- Sómke kólemi  arqadan jalpaq bolmaýy kerek;

- Sómke salmaǵy oqýshynyń salmaǵynyń 1/10 bolýy tıis;

- Onyń tómengi bóligi belden tómen túspegeni abzal;

- İshine salatyn oqýlyqtardy bir birine tyǵyz ornalasýy kerek;

- Iyqbaýy jalpaq, ıyqqa batpaıtyn bolýy kerek;

- Materıaly sapaly bolýy jón. Mamandar keńesi polıester;

- Sonymen qatar qarańǵy kezde kózge shaǵylysatyn jarqyn tústi jolaǵy bolǵan jón, ol jaıaý  júrginshiler jolynan óter kezde júrgizýshilerdiń kózine birden túsin, qaýipsizdiqti qamtamasyz etedi.

Sonymen  birge  mynadaı  usynys aıtqym keledi:

- Ata-analaryna aıtarym, bastaýysh synyptyń oqýshylaryna qajet emes zattardy tekserip otyrsa. Eń bolmaǵanda, onsyz da aýyr sómkeni jeńildetip, kerek emesin úılerine qaldyrsa eken. 

- Mektep basshylaryna  Oqýshylar mindetti túrde «ekinshi aıaq kıimmen» júrý kerek. Ol da – bir  dorba. Dene tárbıesine ákeletin kıim jáne bar.  Osylardy synypta  qaldyryp ketetindeı, tasyp júrmeıtindeı jaǵdaı jasasa dep oılaımyz.

- Oqýshylarǵa  aıtarym  sómke tańdaǵanda  mindetti túrde  ata-ananyń aqylyn tyńdap  onyń sapasyna kóp mán  berýlerin  suraımyn.

Qorytyndy

Jumysymdy  qorytyndylaı kele  men  oqýshyǵa  yńǵaıly sómke  ranes  sómkesi  dep oılaımyn. .Sebebi bul sómke

Qurmetti Ata – ana, ardaqty dos osy talaptardy eskerip sapaly sómke tańdaýyńyzǵa tilektespin.

Qoldanylǵan ádebıetter men ınternet resýrstary:

1- «Ol kim? Bul ne ?» Qazaq ensıklopedıasy. Almaty, 1-2 tom.

2- http://ıstorıa-vesheı.rf/galantereya/istoriya-sumok.html

3- yandex.kz

4- «Densaýlyq»  jýrnaly.

---