InfoHub Logo

Krakovta. 1961 jyldyń kúzi. Polsha Halyq Respýblıkasyn aralap júrmiz. Bul dostyq saparda Varshava, Poznan, Vroslav qalalarynda boldyq. Qazaqstannan arnaıy týrısik top bop shyqqan adamdar beseýmiz. Bolǵan qalalarda kórgenderimiz — baqyt jolyna túsken polák halqynyń jańa ómirindegi tamasha ózgerister, búgingi sovettik shyǵysqa degen olardyń ynta-yqylasy jóninde kýpe ishinde qyzý pikir alysyp otyrmyz. Qaı qalaǵa kelsek te týǵan baýyrlaryndaı qushaq jaıa qarsy alady. Til bólek, tur bólek. Biraq júrek bir, tilek bir. Sondyqtan da tez uǵysady ekensiń. Áp-sátte shúıirkelesip ketemiz.

...Túnniń edáýir ýaqyty bolǵan. Bir úlken qalanyń shetine iliktik. Júıtkip kele jatqan poezdyń terezesinen tesile qaraımyz. Qalaǵa kirgennen - aq túregep turǵanbyz.

Iá, bul Krakov qalasy. Polshadaǵy erte zamannan kele jatqan, 500 jyldaı osy eldiń astanasy da bolǵan, Evropadaǵy tarıhı jáne arhıtektýralyq eskertkishterge baı qalanyń biri. Ataqty astronom Nıkolaı Kopernıktiń ómiriniń kóbi osynda ótken. Uly ǵalym osy qaladaǵy Iagellon ýnıversıtetinde oqyp, keıinnen onda ózi sabaq bergen. Aıta bersek, Krakov talaı tarıhty shertedi. Ol nebir tarıhı oqıǵalardyń kýási ...

Júrisin mana baıaýlatqan poezd álden ýaqytta mamyrlaı kelip toqtaı qaldy. Perron basy qaptaǵan adam. Ózbekstannyń, Tájikstannyń týrıseri de bar, bárimiz túsip jatyrmyz. Olarmen Polshaǵa kelgen bette-aq tanysyp alǵanbyz. Jergilikti turǵyndar:

— Qaıdan, qaı elden? - dep suraıdy bir-birinen.

— Sovet Odaǵynan!

— Oho... Ózimizdiń baýyrlarymyz eken ǵoı.

Oryssha, poláksha aralas yqylasty, shúıirkelesken sózder. Bizdiń adamdar bir-bir gúlge de ıe bop qalypty. Bul gúlder, mine, onynshy kún qoldan túspeıdi. Ár qalanyń, ár adamnyń gúli ózinshe ystyq. Poezdan, avtobýstan túsisimen buryn kórmegen, bilmegen adamdarmen alǵash tildestiretin de osy gúl. Bul gúl usynýshy men alýshynyń arasyndaǵy dostyq dánekeri, dostyq ótkeli sekildi.

Qaı jerge kelsek te, bárimiz úshin báıek bolyp júretin bir qyz bar. Onyń aty — Nálla. Shashyn qysqa ǵyp qyryqqan, taldyrmash, 22-23 shamasynda. Kózi jaýdyraǵan súıkimdi. İzettilik, ıbalyq, boıyndaǵy bar náziktik sol qalpy júzinde tur. Sonaý Varshavadan beri barshamyzdy bastap kele jatqan jón silteýshi. Onyń óziniń ádeti: kelgen jerde bizdiń bárimizdi túgendeıdi. Súırikteı saýsaqtaryn jyp-jyp etkizip, árqaısymyz ázildep, sanap ta alady, onan keıin sol kelgen jerimizden málimetter beredi. Mine, bizder qonaq úıge júrer aldynda Nálla ne aıtar eken dep ádet boıynsha, jańa kelgen qalamyz jóninde alǵashqy lebizdi kúttik.

— Joldastar, bul — Krakov. Munda Lenın turǵan!

Polák qyzynyń júzi birtúrli nurlanyp sala berdi. Ol osy bir sózdi bizge jetkizýge kópten asyqqandaı, áreń saqtap kelgendeı. Balǵyn júzi arjaǵyndaǵy úlken bir sezimniń aınasy sekildi alaýlaıdy. Álde óz eliniń osy bir aıaýly qalasynda uly adamnyń bir kezde turǵanyn maqtanysh ete me eken! Álde osy qalanyń Lenın esimimen baılanysty tarıhta aty qalǵany onyń sezimin teńizdeı týlatyp tur ma eken! «Munda Lenın turǵan» degende onyń ánsheıindegi názik úni asqaq, saltanatty shyqty.

Bizderdiń de boıymyzdy osy bir kúzgi tún ishinde erekshe sezim bılegendeı. Bul qala bólekshe ystyq kórindi bárimizge. Iá, tarıhtan bilemiz. Krakovta Lenın turdy. KPSS tarıhynan Ortalyq Komıtettiń 1912 jylǵy ataqty Krakov keńesi jóninde oqyǵanbyz. Ol keńesti basqarǵan da, ótkizgen de Lenın. Osydan 50 jylǵa jýyq buryn uly kósemniń júrgen jerine kelgenimizdi maqtan etkendeımiz.

Iá, munda Lenın turdy. Ol jaı ǵana turǵan joq, osy arada sol kezde Rossıada qaıta qaýlap kóterilip kele jatqan revolúsıalyq qozǵalysqa basshylyq etti. Lenın Krakovqa 1912 jyldyń ıýn aıynda kelgen. Avstrıaǵa (ol kezde bul qala Avstrıaǵa qaraıtyn) nege keldińiz dep Maksım Gorkıı suraǵanda Lenınniń bylaı dep jazǵan hatyn da oqyǵanymyz bar: «Siz meniń nelikten Avstrıada júrgenimdi suraısyz. Ortalyq Komıtet munda búro qurdy (óz ishimizde bolsyn): shekara jaqyn, sony paıdalanamyz, Pıterge jaqyn, odan gazetterdi úshinshi kúni alyp turamyz, ondaǵy gazetterge jazý anaǵúrlym jeńil boldy, qyzmet jónindegi baılanys jaqsardy». Bul hatty Lenın osy qaladan Italıadaǵy Kaprı aralyna jibergen eken.

Lenın osy jerde eki jyldan astam ýaqyt turǵan. Qysta — Krakovta, jazda osy jerden 100 shaqyrymnan astam qashyqtyqtaǵy Poronıno degen derevnáda turǵan. Uly kósem sol jyly shyqqan tuńǵysh jumysshy gazeti «Pravdaǵa» osy aradan basshylyq etip, onyń jumysyna basshylyq etip, onyń jumysyna baǵyt berip otyrdy. Gazettiń jaqsy maqalalaryna qýanyp, jibergen kemshilikterin der kezinde synap ta qoıdy. Lenın «Pravdanyń» tırajyn 50-60 myń danaǵa deıin jetkizýdi talap etti.

Uly kósemniń Krakovta bolǵan kezi partıanyń ómirindegi jaýapty kezeń bolatyn. Rossıada revolúsıalyq órleý týyp, partıa tarapynan naqty basshylyqty qajet etken kezi edi. Lenın osy jerden «Pravdaǵa» kún saıyn jazyp turdy dese de bolǵandaı. Onyń maqalalary partıaǵa jáne júmysshy qozǵalysyna basshylyq etýde zor rol atqardy. Óziniń maqalalarynda Lenın ishki jáne halyqaralyq jaǵdaılarǵa baılanysty nebir kúrdeli máselelerdi qalyń buqaraǵa túsinikti tilmen aıqyn da dál ashyp berip otyrdy. Sol kezde Rossıada keńinen etek alǵan stachkalyq kúres tájirıbesi negizinde Lenın jumysshy tabyn revolúsıalyq taktıkaǵa úıretti, bolashaq revolúsıaǵa daıyndady.

1913 jylǵy 16-ıýnde «Pravdada» basylǵan maqalasynda Lenın bylaı dep jazdy: «Bizder ózimizdiń ákelerimizden jaqsy kúresip otyrmyz. Bizdiń balalarymyz budan da jaqsy kúresedi, sóıtip olar jeńedi.

Jumysshy taby qurymaıdy, qaıta ol kúreste ósedi, nyǵaıady, eseıedi, uıymdasady, aǵarady jáne shynyǵady. Bizder krepostnıktik tártip, kapıtalızm jáne usaq óndiris jóninde pesımısermiz, biraq bizder jumysshy qozǵalysy men onyń maqsattary jóninde qyzý optımısermiz. Bizder qazir jańa úıdiń irgetasyn qalap jatyrmyz, al bizdiń balalarymyz ony salyp bitiredi».

Partıa bul jyldary óz týy astynda revolúsıaǵa berilgen júzdegen myń jumysshylardy berik toptastyrǵan edi. Buǵan revolúsıalyq baǵytty dáıekti ustaǵandyǵynyń, óz qataryn toptastyryp nyǵaıta túsýdiń arqasynda jetti. Partıa qataryn nyǵaıtýǵa bul jyldary uly kósem aıryqsha nazar aýdaryp, onyń taptyq sanaly, aldyńǵy qatarly avangardy ekenin kórsetti. Bul avangardtyń kúshi onyń sanynan on ese, júz ese kóp jáne odan da kóp ese zor dep dáleldedi.

Revolúsıalyq órleýge baılanysty partıa jumysynyń tájirıbesin qorytyp, revolúsıany ázirleý isindegi kezekti mindetterdi belgileýde Ortalyq Komıtettiń osy Krakovta partıa qyzmetkerlerimen ótkizgen keńesi aıryqsha rol atqardy. Bul keńes 1912 jyldyń aıaǵynda, 1913 jyldyń basynda boldy. Oǵan 14 adam qatynasty. Keńeske Lenın basshylyq etti. Onyń qararyn da, keńes jónindegi habardy da uly kósemniń ózi jazypty.

Osy keńeste sóılegen sózderinde Lenın revolúsıalyq órleý kezindegi partıanyń taktıkasyn belgilep, negizgi revolúsıalyq urandarǵa — demokratıalyq respýblıka, pomeshıkterdiń barlyq jerin kámpeskeleý, 8 saǵattyq jumys kúnin talap etý jónindegi urandarǵa berik bolýǵa shaqyrdy. Partıa buqaralyq bas kóterýdiń barlyq túrin jan-jaqty qoldap otyrýy qajet, sonymen birge revolúsıalyq kúreske sharýalardy da tartý kerek dedi.

Bul keńes bólshevıktik partıanyń reaksıa jyldarynda joıympazdarǵa, shaqyrymdarǵa qarsy kúreste qalaı ósip jetilgenin, ol jolbıkelerdi júmysshy qozǵalysynan tabandylyqpen yǵystyryp shyqqandyǵyn kórsetti.

Krakovtaǵy Vladımır Ilıch pen Nadejda Konstantınovnanyń turǵan qarapaıym páteri shyn mánindegi revolúsıalyq qozǵalystyń shtaby bolǵan. Ilıch pen Nadejda Konstantınovna partıa uıymdarymen udaıy baılanys jasap, hat jazysyp turǵan. Qupıa hattardy jiberýde jáne jazýda Nadejda Konstantınovnanyń sheberligi, saqtyǵy aıyryqsha tańdandyrady. Bul páterge Rossıadan partıa qyzmetkerleri kelip Vladımır Ilıchten aqyl-keńes nusqaý alatyn bolǵan.

Lenınniń Krakovta bolǵan jyldary Rossıada jumysshy qozǵalysynyń keń qanat jaıyp, bólshevıkter partıasynyń eseıip, onyń júmysshylar arasyndaǵy yqpaly men bedeli buryn bolyp kórmegen dárejede ósken kezeń edi. Tap osy jyldary bólshevıktik partıa patsha úkimetiniń qandaı qýǵyny bolsa da moıyndaıtyndaı toptasyp, tamyryn tereń tastady.

Krakov qalasynda uly Lenınniń ómiri men revolúsıalyq qyzmetin, ásirese 1912-1914 jyldardaǵy ómirin jan-jaqty kórsetetin dokýmentter saqtalǵan mýzeı bar.

Bul kúnderi — uly kósemniń týǵanyna 100 jyl tolǵan tarıhı jylda osy mýzeıge san myń polák eńbekshileriniń kelip, uly adamǵa, onyń búkil adamzattyń jarqyn bolashaǵy úshin sińirgen eńbegine, osy joldaǵy asqan danalyǵyna taǵzym etetindigi sózsiz. Olardyń júzinde oınaǵan nur da mana sóz basynda áńgime bolǵan Nállanyń júzindegi nurdaı alaýlaıtyny sózsiz. Bul — Lenın nury, bul — ár júrekte, ár adamnyń boıynda erekshe qýanysh sezimin tasytatyn máńgi sónbes shuǵylaly nur.

Poronınoda. Dúnıe júzinde san myń derevná bar. Olardyń tarıhy da túrlishe. Biraq derevná ataýlyny bile beremiz be. Árıne, joq. Al, Shýshenskoe, Razlıv, Poronıno derevnálaryna she? Bárimiz de bilemiz, tarıh biledi bul jerlerdi. Ár elde jatqanymen osy derevnálardy týystyryp, tutastyryp turǵan bir esim bar. Ol — uly Lenınniń esimi. Ilıch bolǵan, ol dámin tatyp, sýyn ishken jerler bul. Revolúsıa daýylpazynyń, adamzat shamshyraǵynyń úlken kúresiniń izi qalǵan jerler bul.

Buryn estigeniń bolmasa, kórmeseń, endi sol jerdi kórýdiń sáti túsip tursa, qalaı asyqpassyń. Krakovtan shyqqanymyzǵa edáýir ýaqyt boldy. Avtobýs saǵatyna 50-60 kılometrlik shapshańdyqpen keledi, zýlap-aq keledi. Báribir shaban júrip kele jatqan sekildi. Áldebir sezim alyp qashyp, asyqtyrady. Ol sezimniń qandaı sezim ekenin oqýshy ózi de baǵdarlap otyrǵan shyǵar.

Zakopane qalasy. Polshaǵa kelgen týrıser bul qalaǵa soqpaı ketpeıdi. Turǵan jeri ádemi, áıgili Tatra taýynyń baýraıy. Kúzdiń kúni bolsa da, aınala kókpeńbek tógilip turǵan aǵashtar. Munda da pań qaraǵaılar taýdy órlep ósedi eken. Samal jel, janǵa jaıly taý samaly. Naǵyz kýrort salatyn jer. Iá, Zakopaneniń ózi de kýrort qalasy. Bul qalada da kóretin jerler kóp. 1936 jyldyń ózinde salynǵan bıik shyndarǵa jetkizer aspaly jol bar. Ol jolmen 1988 metr bıiktikke deıin kóterile alasyń. Taýda «Teńiz kózi» dep atalatyn kól de bar. Ol — 1392 metr bıiktikte. Shańǵydan halyqaralyq jarystar ótkizilip júrgen shatqaldar da adam qyzyǵatyn jerler - aq.

Joq, bárinen buryn ańsarymyz aýǵan bir jer bar. Basqanyń bárin qoıa turyp sonda barǵymyz keledi. Ol — Poronıno.

— Aldymen Poronınony kórsetińizder!

Jol bastap júrgen polák jymıyp kúledi. Bul tilegimizdiń tórkinin túsinip tur.

...Mine, Poronıno. Polynadaǵy kádimgi derevnálardyń biri. Úıleri de kórip júrgen úılerimizde, derevnályq stılde salynǵan. Sondaı bir úıdiń janyna kelip avtobýs tura qaldy. Asyra japyrylyp túsip jatyrmyz.

— Týra Vladımır Ilıchtiń óz úıine keldińder.

Bul sózdiń avtory da Nálla.

— Al osy biz kelgen kóshe, týra aıtsaq, osy úı turǵan kóshe Lenınniń esimimen atalady.

Uzynnan salynǵan shaǵyn aǵash úı. Bul jaqtaǵy úılerdiń bárinde kezdesetindeı tústik jaqtaǵy terezeleriniń aldy tutas balkon. Qarsy mańdaıymyzdaǵy qabyrǵadan mynadaı jazýdy oqydyq. «Bul úıde 1913-1914 jyldary Vladımır Ilıch Lenın turǵan»... Bul jazý eki tilde — orys, polák tilerinde jazylypty.

Osy jerge Vladımır Ilıchtiń kelý tarıhy bylaı: Krakovta turǵanda 1913 jyldyń basynda Nadejda Konstantınovna Krýpskaıa Bazedov aýrýymen qatty aýyrady. Dárigerler Krýpskaıaǵa taýly jerdiń aýasy qajet ekenin aıtady. Sodan eki jyl jaz boıy, ıaǵnı 1913 jyldyń maı aıynan oktábrine, 1914 jyldyń maı aıynan avgýstyna deıin Vladımır Ilıch, Nadejda Konstantınovna jáne Nadejdanyń sheshesi Elızaveta Vasılevna osy úıde turady.

Nadejda Konstantınovna áke-sheshesiniń jalǵyz qyzy. Ákesinen 14 jasynda qalady. Sodan beri anasy óz qoldarynda. Elızaveta Vasılevna Shýshenskoe selosynda da balalarynyń qolynda boldy. Lenın men Krýpskaıa emıgrasıada bolǵan kezderinde de Elızaveta Vasılevnany ózderimen udaıy birge alyp júrdi.

Vladımır Ilıch pen Nadejda Konstantınovnanyń birneshe shet tilin bilgeni bizge málim. Onyń ishinde polák tilin Nadejda Konstantınovna tipten jaqsy bilgen. Osy Polshada qyzmet istegen. Patsha úkimeti Krýpskaıanyń ákesin «qyzyń polák tilinde sóıleıdi» dep jazǵyrǵan eken. Krakovta jáne Poronınoda turǵan jyldary Krýpskaıa tóńiregindegi turǵyndarmen jaqsy aralasa alǵandyǵy óz-ózinen kórinip tur.

Bul úıdi Vladımır Ilıch jaldap alypty. Tereza Skýpen degen poláktyń úıi eken. Mine, Vladımır Ilıch pen Nadejda Konstantınovnanyn bólmesi. Qarama-qarsy qoıylǵan eki eski aǵash tósek. Ústinde kenep japqysh. Bir-bir qus jastyq. Terezeniń aldynda úlkenirek stol tur. Ol da kenep japqyshpen jabylǵan. Eki jaı ǵana oryndyq. Bar múlik osy ǵana. Proletarıattyń uly kósemi osylaı ǵana turypty.

Qarsy bólmede Elızaveta Vasılevnanyń tósegi. Elızaveta Vasılevna Lenındi qatty jaqsy kórgen eken. Lenın de ol kisini meılinshe qurmettep ótken. Joǵaryda Ilıchtiń jumys bólmesi. Bir stol, bir oryndyq. Sosyn kitap sóresi. Eń úlken baılyq— osy. Osy jumys bólmesine aparatyn baspaldaq Elızaveta Vasılevnanyń bólmesiniń tap janynda. Vladımır Ilıch uzaq jumys istep, uıyqtaýǵa oralǵanda, Elızaveta Vasılevnany oıatyp alamyn ba dep, aqyryn basyp, eptep túsedi eken.

Lenın bul jerde de Rossıadaǵy partıa uıymdarymen, «Pravdamen» baılanysty kúsheıte túsip, talmaı jumys isteıdi, órleý ústindegi revolúsıalyq qozǵalysqa basshylyq etedi. Lenınniń qaıda júrse de, uly kúrestiń kindigi bolǵanyn myna bir jaı faktiniń ózi de dáleldeıdi.

Poronıno selosynda sol kezde pochta bólimshesin Ratkevıch degen basqarady. Onyń áıeli marka koleksıasyn jınaýdy jaqsy kóredi eken. Marka jınaý úshin pochtaǵa kelip, kúıeýine únemi járdemdesip júripti. Sodan osy seloǵa jańadan kelgen bir orys emıgrantyna hattyń, korespondensıanyń ár jerden, ár elden túrli markalarmen kóp túsetinin baıqaıdy. Bul jaǵdaı ony qatty qyzyqtyrady. Túrli markalardy surap alý úshin ol adammen qalaıda tanysý kerek.

Aqyry tanysýǵa bel baılaıdy. Biraq, sonshama elmen, jermen baılanys jasaıtyn tegin adam emes shyǵar, úlken bir ǵalym bolar, pań bolar dep kezdesýge batyly barmaıdy. Degenmen tanysýǵa bekinedi. Sóıtse, pań dep júrgen adamy óte qarapaıym, áńgimeshil, kisini ózine birden baýrap áketetin kishipeıil, aqjarqyn bolyp shyǵady. Buǵan ol qatty qýanady. Úırenisip alǵan soń jıi-jıi kelip, Ilıchke joldanǵan hattardyń markasyn alyp turypty. Keıinnen álgi adam: «Men onyń Lenın ekenin sol kezde bilsem!» — dep ókingen kórinedi.

Poronınoda Ilıchtiń esimimen baılanysty taǵy bir úı bar. Ol 1913 jylǵy sentábrde Ortalyq Komıtettiń partıa qyzmetkerlerimen keńes etkizgen úıi. Bul úı — qazir osy Poronınodaǵy Vladımır Ilıch Lenınniń mýzeıi. Munda da Lenınniń ómiri men revolúsıalyq qyzmetin kórsetetin dokýmentter jınalǵan. Olardyń ishinde uly Ilıchtiń sol tańǵajaıyp isterin dáleldeıtin materıaldar men fotokóshirmeler bar.

Osy derevnáda ótken Ortalyq Komıtettiń keńesine 22 adam qatysady. Keńes májilisteri toǵyz kúnge sozylady, 11 másele qaralady. Olar mynalar: 1) Jergilikti jerden baıandamalar, Polsha men Lıtva sosıal-demokrattarynyń jumysy týraly baıandama, Praga konferensıasynda saılanǵan Ortalyq Komıtettiń jumysy týraly esep; 2) Qazirgi kezdegi úgittiń mindetteri týraly; 3) Uıymdastyrý máselesi jáne partıa sezi týraly; 4) Stachkalyq qozǵalys týraly; 5) Partıa baspasózi týraly; 6) Sosıal-demokrattardyń dýmadaǵy jumysy týraly; 7) Dýmadaǵy sosıal - demokrattyq fraksıa týraly; 8) Jarıa qoǵamdardaǵy jumys týraly; 9) Ult máselesi; 10) Halyqshyldar týraly; 11) Alda bolatyn (Venada) halyqaralyq sosıalısik kongres týraly.

Kún tártibine qoıylǵan osy tizimniń ózi ǵana bul keńestiń atqarǵan rolin aıqyn aıtyp turǵan joq pa. Vladımır Ilıch bul keńeste Ortalyq Komıtettiń esebi jáne ult máselesi jóninde baıandamalar jasaıdy.

Ol kezde Lenın ult máselesimen kóbirek shuǵyldanǵan edi. Óıtkeni 1905 jylǵy revolúsıa jeńilip, qara túnek reaksıa dáýirlegen jyldary (1908-1911) uly orystyq shovınızm órship, barlyq ulttardyń býrjýazıasy arasynda ultshyldyq ozǵan bolatyn. Júmysshy qozǵalysynda ultshyldyq saryn da ulttar arasynda óshpendilik qaýpin, sóıtip proletarıattyń ınternasıonaldyq birligin buzý qaýpin týdyrǵan edi.

Bólshevıkterdiń aldynda ultshyldyqtyń qandaı túrin bolsa da talqandaý; ult máselesi jóninde teorıalyq jaǵynan negizdi Markstik programma jasaý mindeti turdy.

1913 jyldyń orta kezinen bastap Vladımır Ilıch osy mindetti sheshý isin qolǵa aldy. Ol tolyp jatqan maqalalar jazdy. Olardyń ishinde partıanyń ult máselesi jónindegi Markstik programmasyn negizdep bergen «Ult máselesi jónindegi syn pikirler» (oktábr -dekabr, 1913 jyl), «Ulttardyń ózin-ózi bıleý pravosy» degen (fevral - maı, 1914 jyl) eńbekteri de bar.

Lenın uly orystyq shovınızmdi, patshanyń basqa ulttardy ezý saıasatyn aıaýsyz synady. Ol patsha úkimetin eldi halyqtardyń túrmesine aınaldyrǵan, ulttardyń qanyn sorǵan qaraqshy retinde masqaralady. Sonymen birge Vladımır Ilıch ulttardyń ózin-ózi bıleý pravosyn joqqa shyǵarǵysy kelgen Polsha sosıal-demokrattaryn qatty synady, júmysshy tabyn ultshyldyqtyń ýymen ýlandyrýǵa, sóıtip jumysshy qozǵalysynyń birligine jik túsirgisi kelgen býntshyldarǵa, basqa da ultshyldarǵa qarsy aıaýsyz kúres júrgizdi. Uly kósem ult máselesi jóninde stýdentter arasynda Krakovte bolǵan úsh kúndik aıtysqa da qatynasyp, sóz sóılegen.

Lenınniń osyndaı eńbeginiń arqasynda bólshevıkter ulttyq sosıal-demokrat uıymdarynda da eleýli tabystarǵa jetti. Poronıno keńesine polák marksıseri qatysyp, bólshevıkterdi jaqtady. Latysh sosıal-demokrattarynyń sezi joıympazdardyń isin teris dep tapty. Eston, lıtvan marksıseri «Pravda» baǵyttas jarıa gazetter shyǵardy.

...Mýzeıdiń ár zalyn aralaǵan saıyn uly kúreskerdiń ol jyldardaǵy tabandylyǵy, qajyrlylyǵy kóz aldyńa keledi. Bólshevıkter partıasyn ol súrinbesteı taǵalap, shar bolattaı shyndaı túsken.

Mine, ózimizge úırenshikti jyly shyraıly keıpimen Ilıch kúlimsirep tur. Biraq bul sýret osy Polsha jerinde túsirilgen. Túsirgen adamnyń aty-jóni de belgili — V.Vıgılev. Sýretti ol 1914 jyly túsirgen de, 1928 jyly ómiriniń aqyryna deıin saqtap, ólerde joldastaryna tapsyryp ketipti. Joldastary ony osy mýzeı ashylǵanda ákep tapsyrǵan. Polák dostar uly adamnyń beınesin qansha ýaqyt saqtaǵan! Asqan súıispenshilik, sheksiz berilgendik qana istetedi mundaı isti.

Birinshi ımperıalısik soǵys bastalǵanda osy Poronınoda 8- avgýst kúni Lenındi patsha úkimetiniń jibergen shpıony dep ustaıdy. Jaqyn jerdegi Novyı Targte Vladımır Ilıch 19- avgýstqa deıin qamaýda jatady. Árıne, bul aıyptyń eshbir negizi joq edi. Onyń ústine Polshanyń belgili progresshil adamdary Lenındi bosatýdy úzildi-kesildi talap etedi. Olardyń ishinde jazýshylar Vladıslav Orkan, Stepan Jeromskıı, Ian Kasprovıch, doktor Dvýskıı, taǵy basqalar bar. Sóıtip proletarıat kósemi qamaýdan bosanyp shyǵady. Endi bul arada qalýǵa bolmaıtyn edi. Lenın Shveısarıaǵa, Bern qalasyna qonys aýdarady...

Poronıno... Uly Lenınniń bolǵan jeri. Munda - Lenın páteri, munda — Lenın mýzeıi. Munda — onyń eskertkishi. Osy elge kelgen saparymyzdyń Lenın bolǵan jerlerdi kórýmen aıaqtalýynyń ózinde tereń syr jatqandaı. Bul eldiń búgingi jańa ómirin kórdik. Al ómirden lenındik nur shalqıdy. Uly kósem óziniń búkil ǵumyryn ár elde baqyt nury shalqysyn dep ótkizgen joq pa. Bul arman onyń kókeıinde osy elde júrgen sol bir jyldary da býyrqanyp júrdi ǵoı. Mine, biz Lenın armanynyń júzege asqanynyń kýási bolyp otyrmyz.

...Tarıhı selodan attanyp baramyz. Lenınniń mýzeıine bir, onyń qasyndaǵy eskertkishke bir qaraımyz. Eskertkish túbi tolǵan jas gúl. Áne biz qoıǵan gúl de kórinedi. Árkim óz júregindegi eń ystyq sezimdi sol gúlderge orap ketkendeı. Al gúlder solmaıdy, ol sezim máńgi sýymaıdy.

---