InfoHub Logo

Jumysshy men sharýalar memleket tizginin óz qolyna alǵan Sovet zamanynda salǵan jerden bárin sosıalızm fabrıginen shyǵara alǵan joq. Ásirese, ǵasyrlar boıy adam kókeıine shegendep ornaǵan eski salt-sananyń qara kóleńkesin yqtyryp, kóńilge sosıalızm shyraǵyn jaǵýǵa — orasan úlken eńbek, birsypyra ýaqyt kerek. Sol salt-sana maıdanyndaǵy eń qıynnyń biri — dramatýrgıa edi.

Saýatsyzdar bylaı tursyn, oqyǵandardyń kóbi pesa jaza almaıdy. Qazaqtyń eńbekshi buqarasy ókimet tizginin óz qolyna alǵanda, ústem taptan shyqqan az ǵana oqyǵandar túgil, halyq ishinde jalpy saýattylardyń sany da bolmashy ǵana edi. Tilesin-tilemesin, ózinde bar oqyǵandarsyz jańa dramatýrgıany jasaýǵa jumysshy men sharýalardyń hali joq-ty.

Jumysshylarǵa sanany, ǵylymdy ylǵı bireý jasap berip otyrady degen sóz emes bul. Jumysshylardyń ózi de jasaıdy. Biraq, jumysshy qalpynda emes, sanaly, oqymysty bolyp alyp jasaıtyndyǵyn Lenın eskertip ketken.

Lenın eskertken osy sanalylyq, oqymystylyqqa qazaq jumysshylary men sharýalary birden jetpedi, birte-birte jetti. Oǵan deıin, revolúsıadan buryn oqyp qalǵan azdy-kópti, jaqsyly-jamandy tájirbıesi bar oqymystylarmen birge isteýge týra keldi. Qazaq sovet dramatýrgıasynyń bul alǵashqy dáýiri qomaqtap alǵanda 1930 jylǵa deıin sozyldy deýge bolady. Endi osy eki arany bir sholyp óteıik.

Dramatýrgıany tek oqyǵandar jasaıdy dedik. Qazaq oqyǵandarynyń ol kezde bul kúngideı aldy aıqyn emes-ti, sosıalısik sanasy jetilmegen kóz. Jańa zamannyń oı -órisin, tynysyn árqaısysy ózinshe topshylap, kelise almaı úsh topqa bólindi.

Birinshi toptyń qaramy kishi, bilim quraly shaǵyn, biraq talaby joǵary, rýhy kóterińki, jańa zamannyń atynan shabýyl jasaýshy top boldy.

Ekinshi toptyń qaramy da, quraly da molyraq, biraq, saıasat maıdanynda jeńilip shyǵyp, salt-sana maıdanynda qarsy shabýyl jasaýshy top boldy.

Úshinshi top — aralyqta. Tarazynyń qaı jaǵy bassa, soǵan aýǵaly tur.

Osy úsh jaǵdaıda, keskilesken salt-sana maıdanynda, qazaq sovet dramatýrgıasynyń irgesi qalana bastady. 1926 jyly tuńǵysh bet qazaqtyń memlekettik drama teatry ashyldy.

Teatrda 1930 jylǵa deıin qoıylǵan pesalardyń bárin bul jerde jipke tizip turýdyń qajeti shamaly. Al bir sózben sapasyn aıtsaq, eki qıly edi: biriniń syrty kúpteı, ishi bos, Biriniń ishi bar da syrty joq. Odan beri halyqtyń rýhanı tilegi, kórkemónerge kózqarasy, sulýlyq lázzaty álde qaıda ósip ketti, áli de óse bermek, óse bermek degen sóz. Adam, astyń ári dámdi, ári nárli bolýyn, kıimniń ári ádemi, ári berik bolýyn kózdeıdi, Ádebıet pen kórkemóner adamynyń rýhanı qoregi. Olaı bolsa, ol kezde biriniń syrty, biriniń ishi kelmeı jatqan sebebi ne?

Bul suraqqa keıbir bilimpazdar, sonyń ishinde birsypyra «marksıser» barlyq taǵdyr ekonomıkaǵa baılanysty, ol qalaı ózgerse, bári solaı ózgeredi dep, op-ońaı jaýap berip júrdi.

Biraq ádebıet pen kórkemóner ekonomıkanyń árdaıym qosshysy emes, keıde basshysy da bop ketedi. Ásirese, buǵaýdan bosanǵan arystandaı ýytty, Sovet zamanynda qıalaı shaýyp, shyńǵa órlegen sosıalıs sana ekonomıkanyń aldyn sholyp, jolyn kórsetpeı qoıa alǵan joq.

Azamat soǵysynyń surapyly basylyp, halyq beıbitshilik shýaǵynda masaırap júrse de, salt-sanadaǵy julqys tynym almady. Ásirese, kórkem ádebıet máselesi kúnnen týra keledi. Men, endigi sózimdi dramatýrgıada taqyryp, obraz, sóz ben pikir — degen úsh salaǵa bólip aıtam.

---