InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Sóz quramy
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: oqýshylardyń bilimin odan ári damytý, tereńdetý, izdengishtigin arttyra otyryp, oı - órisin keńeıtý, til baılyǵyn molaıtý, aýyzsha jazbasha sóıleý mádenıetin, saýattylyǵyn arttyrý, shyǵarmashylyq qabiletin damytý.
2. Tárbıelik: oqýshylardyń boıyna adamgershilik qasıetter darytý, izgilikke, yntymaqqa halyqtyq pedagogıka negizderine baýlý, ózara syılastyq, dostyqqa tárbıeleý.
3. Damytýshylyq: oqýshylardyń lıngvısıkalyq dúnıetanymdaryn keńeıtý.
Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq
Sabaqtyń túri: tanymdyq, til damytý
Sabaqtyń ádis - tásili: izdendirý, salystyrý, problema qoıa izdendirý, dıalogty oıyn túrleri, sóz qurastyrý, STO
Sabaqtyń kórnekiligi: syzbalar, tablısalar.
Pánaralyq baılanys: Qazaq ádebıeti, áleýmettaný, tarıh.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi:
1. Oqýshylarmen sálemdesý.
2. Oqýshylardyń zeıinderin sabaqqa aýdarý.
3. Oqýshylardyń sabaqqa qatysyn tekserý.
4. Oqýshylarǵa sabaqtyń taqyryby men maqsaty týraly habarlaý
İİ. Jańa sabaq.
Suraq jáne tapsyrma
1. Traktorshy, asqazan, kg., biren - saran sózderiniń quramdary birdeı me, qaısysy qalaı jasalǵan?
2. Beıbitshilik, radıs, qalalyq, qulynshaq, ashqysh, shekarashy sózderin sóz bólshekterine taldap, ár bólshektiń maǵynasy men qyzmetin túsindirińder.
3. Týyndy túbirden taǵy bir týyndy túbir jasaýǵa bola ma? Bir túbirge neshe jurnaq jalǵaýǵa bolady?
4. Jurnaqtardyń barlyǵy da jańa maǵynaly sóz týdyra bere me? Sál ǵana ústeme maǵyna beretin jurnaq jalǵanǵan sóz taýyp aıtyńdar.
5. Qosymshaly sózderdiń bári týyndy túbir bola ma?
6. Oqyrman, kórermen deımiz, al sóılermen, aıtarman dep aıtyla ma? Mundaǵy jurnaqtar jaıynda ne bilesińder?
7. Ár shaqpaqqa bir bólshekten keltirip, tómende berilgen shaqpaqqa jeti bólshekten quralǵan sóz oılap jazyńdar./Tablısamen jumys./
8. Myna sózderdi sóz quramyna, sóz bólshekterine taldańdar. Bala - shaǵalarymyzǵa. Jazdygúngideı, úgitshilerimiz.
9. Qosymsha sóz quramyna jata ma?
10. Qaı jalǵaýlar jaqsyz qoldanylady?

BES KÚRDELİ, BES JALAŃ
Jalań jurnaqty bes sóz, kúrdeli jurnaq jalǵanǵan bes sóz oılap jazyńdar.
BUL NE?
Keıbiri jańa sóz jasaıdy, keıbiri sózge qosymsha maǵyna ústeıdi. Keıbiri sóz talǵamaı kele beredi.
Keıbiri biraz sózde ǵana keledi.
Osyndaǵy keıbiri degen tórt sózdiń ornyna tórt túrli ataýmen atalatyn jaýap sóz taýyp aıtyńdar.
KÓP QOSYMSHALY SÓZDER
(jarys oıyny)
Oıynǵa qatysýshylar kóp qosymshaly sózder oılap jazý úshin jarysady. Mólsherli ýaqytta sondaı kóp sóz taýyp jazǵandar «jarysta ozǵandar» bolyp sanalady.

KİM JEŃÝSHİ BOLǴYSY KELEDİ?
Bastaýshy oıynǵa qatysýshylarǵa tómendegideı tapsyrma beredi de, ony mólsherli merzimde durys oryndap shyqqan balalar jeńýshi bolatynyn eskertedi.
1. Jeń degen sózden (etistik) jasalyp órbigen sózderdi tizimdep jazyp alyp, sóılem ishinde keltirip aıtý.
2. Tómendegi sózderdiń ár túrli túbirden órbigenin dáleldep maǵynalaryna qaraı eki baǵanaǵa bólip jazý.
Syıý, syıly, syıymdy, syılyq, syıymdylyq, syıla, syıǵyzý, syılas, syılasý, syıdyrý, syıysý, syılaý, syıymsyz, syılaǵysh, syımas, syılasyńdy, syıystyrý, syılasarlyq.
BUL QANDAI TÚBİR?
Tómendegi sózderdiń qaısysy qandaı túbir ekenin aıtyńdar. Beıbitshilik. Eńbek. Bostandyq. Teńdik. Týysqandyq. Baqyt.
QOSYMSHALARDYŃ JALǴANÝ TÁRTİBİ
Myna shemaǵa qarap, sózdiń túbirine qosymshalardyń jalǵaný tártibin aıtyńdar.

Túbir – Jalǵaý, Jurnaq

Jalǵaýlar:
1) Kóptik
2) Táýeldik
3) Septik
4) Jiktik

OILAP KÓRİŃDERSHİ
1. Kóptik jalǵaýlardan keıin basqa jalǵaýlar retimen jalǵana beredi, al basqa jalǵaýdan soń kóptik jalǵaýy jalǵana ma? Jalǵansa, qaı jalǵaýdan soń jalǵanady? Mysal keltirip aıtyńdar.
2. Bir sózge 2 kóptik, 2 táýeldik nemese 2 septik, 2 jiktik jalǵaýlary jalǵana ma? Oılap kórińdershi.
3. Jalǵaýlardan soń jurnaq jalǵanǵan sózder oılańdar. Ondaı sózder kóp pe?
4. Septik jalǵaýlary jalǵanbaıtyn sózder bar ma? Mysal keltir.
5. Qaı sóz tabyna jurnaq jalǵanbaıdy? Mysal keltir.
6. Jiktik jalǵaýynyń İİİ jaǵy qaı sóz taptaryna jalǵanbaıdy, qaı sóz taptaryna jalǵanady?
7. Bir attas jalǵaýlar túbirge birinen soń biri jalǵana ala ma? (septik - septik nemese jiktik - jiktik t. b.)
BUL QYZYQ
1- jaq táýeldik jalǵaýdan soń İİ jaq jiktik jalǵaýy jalǵanady da, İİ jaqtyq táýeldikten soń İ jaqtyq jiktik jalǵanady. Mysaly: sen meniń joldas - ym - syń; men seniń joldas - yń - myn.
- Jalǵaý kóp pe, jurnaq kóp pe? – dep suraıdy, Ermek Qaırattan.
- Jalǵaý kóp, - deıdi Qaırat.
- Nege? deseń:
- Jurnaq eki - aq túrli, jalǵaý tórt túrli ǵoı, - deıdi.
- Jiktik jalǵaýynyń İİİ jaq bolymsyz túri qalaı? – dese:
- İİİ jaqtyń bolymdy túri de, bolymsyz túri de bolmaıdy, - deıdi.
Sender qalaı deısińder?
Qosymshaly sózderdi tabyńdar da, qosymshalardy túr - túrine ajyratyńdar.
1. Bar tilde, barlyq jerde, oı men qyrda,
Qosady ony halyq óleń, jyrǵa.
Partıa bizdiń Uly qamqorshymyz
Bólegen elimizdi baqyt, nurǵa.
(J. Moldaǵalıev.)
Qaı jalǵaýlar qoldanylǵan?
Tómendegi úzindidegi jalǵaýly sózderdi anyqtap, qaı jalǵaýlar qoldanylǵanyn aıtyńdar.
Han emessiń, kómirsiń, Han emessiń, býrasyń,
Balqytqan kómir temirsiń, Saqalyń kúnge qýrasyn!
Basyńdy qasqyr kemirsin! Baýyryńa qaınaǵan qazan tógilip,
Maıyńa ıtter semirsin! Bala-shaǵań shýlasyn!
(Shernıaz aqynnan.)
NESHEÝİ TÝYNDY TÚBİR?
Arıfmetıkalyq tórt amalda (qosý, azaıtý, kóbeıtý, bólý amaldarynda) qoldanylatyn ataýlardyń nesheýi týyndy túbir?
DÁL TAÝYP AITYŃDAR
Bastaýshy qos sózderdiń ár túrleriniń birinshi syńaryn ataıdy. Qol kótergen ekinshi syńaryn taýyp aıtady. Ekinshi rette bastaýshy ekinshi syńaryn ataıdy, oqýshylar birinshi syńaryn taýyp aıtady. Emlesin de eske túsirip, sóılem qurap aıtqyzý tapsyrylady. Dál taýyp durys aıtqan balalar jeńiske ıe bolady.
KİM KÓP SÓZ TAÝYP, DURYS JAZA ALADY?
Bastaýshy oqýshylardy eki topqa bólip, birinshisine birikken sózder, ekinshisine – ár túrli qysqarǵan sózder taýyp jazýdy tapsyrady. Kóp sózdi taýyp, durys jazǵan jaǵy jeńgen bolady da, oǵan maqtaý beriledi.
İV. Sabaqty qorytyndylaý.
AITA ALASYŃDAR MA?
1. Myna qosymshalardy tusyndaǵy sózderge tıisti retimen jalǵap, sóılem qurap aıta alasyńdar ma?
Sózder:------- - Qosymshalar:
Eńbek --------- - ler, - shi
Mal ---------- - lar, - shy, - ymyz
Oqy ----------- - ý, - lar, - ǵa, - t, - shy
2. Oqy degen sózden shákirt sózine sınonımdes sóz jasap aıt. Onda neshe jurnaq bar?
3. – ıst, - ızm jurnaqtary bar sózderdi kim kóp taýyp aıta alady?
4. Myna sózderden ár túrli qos sóz jasap aıta alasyńdar ma?
Ádemi, baý, aýyz, et, mádenı.
5. Respýblıkamyzdaǵy kómir alyptarynyń biriniń atyn bildiretin birikken sózdiń birinshisi – san esim, ekinshisi – adamnyń negizgi múshesi, úshinshisi – taǵam aty. Ol qaı óndiristiń aty? Jazyp kórset.
6. Sóz quramynda taldaǵanda – týyndy túbir, tabyna taldaǵanda – tuıyq etistik. Jalpy alǵanda gramatıkalyq termın. Ol qaı sóz ekenin aıta alasyńdar ma?
V. Úı tapsyrmasyn berý.
Vİ Oqýshylardy baǵalaý.