InfoHub Logo

Mańǵystaý oblysy, Beıneý aýdany
Opornyı orta mektebiniń 1 synyp oqýshysy
Serjanova Tolǵanaı Seıitjanqyzy
Jetekshisi: Opornyı orta mektebiniń
bastaýysh synyp muǵalimi Dalabaeva G. S

Taqyryby: «Sý - tirshilik kózi» (slaıdymen)
Baǵyty: Áleýmettik jáne ekologıalyq máseleler.
Seksıasy: Ekologıa

Mazmuny:
İ. Kirispe
1. 1. Sý – tirshilik kózi
İİ. Negizgi bólim
2. 1. Sýǵa sıpattama
2. 2. Sýdyń qasıetteri
2. 3. Mıneraldy jáne shıpaly sýlar
2. 4. Sýdy qorǵaý
İİİ. Qorytyndy
İV. Qosymshalar
V. Paıdalanylǵan ádebıetter

İ. Kirispe
Ata – anam tańerteń salqyn sýmen jýyn, ol densaýlyqqa paıdaly deıdi. Biraq ol qalaı paıdaly ekenin oılanbaımyz?
Suraqtyń jaýabyn tabýda maǵan oı keldi. Nege erte salqyn sýmen jýynamyz, nege úlkender sýdy tóge berme deıdi. Osylardy bilgim keldi. Sondyqtan zerttegim keldi. Jobany jazý maqsatym – sýdyń qasıetterimen mańyzymen, tabıǵı sýlarmen, gazdalǵan, shıpaly sýlarmen tanysyp, las sýlardy tazartýdy oqý, meńgerý boldy.
Adam ómirinde sýdyń orny bólek. Sýsyz ómir joq, sý – tirshilik kózi. Adam 1 apta sý ishpeı júre alady. Sý adamnyń zeıinin ashady. Jer betiniń 3ten 2 bóligin sý alyp jatyr.
Sýǵa sıpattama bersek:
Sýdyń dámi, ısi, túsi joq suıyq. Sý – adamnyń zeıinin ashady. Qasıeti – sýdyń aqqyshtyq qasıeti bar, ol kólemin saqtaıdy, pishinin saqtamaıdy. Zattyń 3 kúıinde bolady. Mysaly: muz – qatty, sý – suıyq, bý – gaz.
22. 03 – sý qorlaryn saqtaý kúni.
Hımıalyq formýlasy N2O.
Paıdalanǵan sý shaıyndy sýǵa aınalady. Ol las sý. Qazirgi kezde las sýdy tazartatyn qondyrǵylar bar.
Tabıǵı sýlar ashshy, tushshy bolyp 2 - ge bólinedi.
Aqtaýdaǵy teńiz sýyn atom qýaty arqyly tazartyp qoldanady.
Eń taza sý jańbyr sýy, dıstıldengen sý. Jerden shyǵatyn sýlarda bar. Olar mıneraldy sýlar, olardyń ishýge jaraıtyny da jaramaıtyny da bar. Mysaly: Eset aýylyndaǵy «Qyz áýlıe» sýy ashshy, ishýge bolmaıdy, biraq emdik qasıeti bar. Men jazda «Qyz áýlıege» bardym. Adamdy aýrýdan jazady. Saryaǵash sýy em, biz iship júrmiz.
Bizdiń aýylǵa sý Volga ózeninen keledi. Aýylda «Temir jol sý» bólimshesi bar, men baryp kórdim. Turbalarmen úılerge taratylǵan.
Sýdyń adam ómirindegi mańyzy zor.
Sý tamshylardan quralady.
Oblysymyzdyń aýyz sýy las. Halyqty qajetti mólsherde, sapaly aýyz sýmen turaqty qamtamasyz etilip turady. Sýdyń lastyǵyn biletin jurtshylyq aldyn alý sharalaryn jasaý kerek. Sebebi: tazartylmaǵan sýdan ishek, asqazan aýrýlary paıda bolady.
Mańǵystaý eli sýǵa tapshy aımaq, sondyqtan sýdy qadirlep, qorǵaý kerek.
Jer gıdrosferasynyń jalpy kólemi – 1800 mln km kýb. Sý ekojúıesiniń quramy men qurylymyn anyqtaıtyn faktordyń biri.

İİ. Negizgi bólim

1. Sýǵa jalpy sıpattama
Sýsyz tirshilik joq, óıtkeni sý búkil jer betinde ótip jatatyn barlyq qubylystarda atqaratyn róli zor. Adamzat tirshiliginde máni óte zor.
«Sýly jer – nýly jer» deıdi halyq maqaly.
Sý – adamnyń zeıinin ashady.
Sýǵa jalpy sıpattama bersek: