InfoHub Logo

Áýelgi baılyq - densaýlyq

Bilikti dárigerler quramy aýdandyq aýrýhanaǵa at basyn tiredi

Barshamyzǵa belgili, aýdanymyz ıod tapshylyǵy aıqyn seziletin aımaqtar qatarynan. Osyǵan oraı, jeltoqsan aıynyń 3 shi juldyzynda aýdandyq aýrýhanaǵa S. J. Asfendıarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medısına ýnıversıteti endokrınologıa kafedrasynyń profesory, medısına ǵylymdarynyń doktory Jangenthan qajy Abylaıuly bastaǵan dárigerler quramy kelip, emdelýshilerdi qabyldap, keńesterimen bólisti. Dárigerler quramynda, endokrınolog Natalá Petrovna Ahetova, endokrınolog, ÝZI-mamany, Asqar Tlegenov, Invıtro zerthanalyq ortalyǵynyń mamany Jamal Azız boldy.  Aq halattylardyń bul issapary jaıymen tolyq tanysý úshin, dáriger Jangenthan  qajy Abylaıulynyń syrly suhbatymen tanys bolaıyq. 

—  Qaıyrly kún, Jangenthan Abylaıuly! Kóńil-kúıińiz qalaı? Búgingi kún sáttiligin ala kelsin deı otyryp, saýaldardyń alǵashqysyna kezek berýdi jón sanap otyrmyn. Igi bastama jasap, aýdanymyzǵa kelip qalǵan ekensiz, oǵan túrtki bolǵan ne nárse?

— Qaıyrly kún. Kún barshamyzǵa sátti bolsyn. Ózińizge belgili, Raıymbek aýdany aýmaǵy ıod tapshylyǵy aıqyn seziletin aımaq. Iodtyń adam aǵzasyna asa qajet element  ekeni belgili. Al onyń jetispeýshiligi qalqansha bezdiń ulǵaıýyna ákelip soǵatyny taǵy bar. Dáriger retinde, aýdan turǵyndarynyń densaýlyǵyna alańdaýshylyq tanytyp, járdem kórsetý maqsatynda jáne bilikti maman, bas dárigerdiń orynbasary, birinshi sanattaǵy endokrınolog dáriger Gaýhar Abdıkarımqyzynyń shaqyrtýymen kelip qaldyq. Osy jaz maýsymyn taýly ólke turǵyndarynyń densaýlyǵyna baqylaý júrgizýge arnadyq desek te bolady.

— Iod jetispeýshiliginiń zardaptary men olardyń aýdan turǵyndary arasyndaǵy kórsetkishteri jaıly aıta ketseńiz.

— Qabyldaýyma kelgender arasynan boıy jasyna sáıkes óspegen balalardy kórdim. Jastary 30-dan asqanyna qaramastan, boılary alasa. Ýaqytyly dáriger qabyldaýyna júginbegen sebepten de osyndaı jaǵdaı oryn alǵan. Olarǵa boı ósiretin gormondar taǵaıyndadym. Boıyna bitken bala jatyrynda ólip qalatyn ana kelip júgindi. Ony da ıodtyń tapshylyǵymen baılanystyryp, arnaıy dári ishýdi usyndym. Aldyn almaǵan jaǵdaıda, sharananyń mı damýynda máseleler týyndaýy múmkin. Sebebi, mı damýy jetispeýshiligi qandaǵy ıod jetispeýshiligimen tyǵyz baılanysty. Sonymen qatar, adamdardyń shyntaq tusynyń qaraıa kústenýi, óksheniń tilimdenýi, shashtyń túsýi men úlken dárettiń kesheýildeýi de ıod jetispeýshiliginiń alǵashqy belgileri. Mektep jasyndaǵy balalardyń oqý úlgerimi nashar degen shaǵymdar da jıi aıtyldy. Ol este saqtaý qabileti men mıdyń jumys jasaýyna tikeleı baılanysty. Sondyqtan bul da ıod jetispeýshiliginiń bir áseri.  Saıyp kelgende, barlyq derttiń sebebi - halyq saýatsyzdyǵynyń áserinen dep bilemin. Turǵyndar saýatty túrde óz densaýlyq qajettilikterin óteı bilse, túrli dertter sany da kóbeımes edi. 

— Em-shara, keńes berý barysy qalaı júzege asýda? 

— Em alýshylardy qabyldap jatqanymyzǵa búgin 2-shi kún. Baıqaǵanym, jemsaý (zob) aýrýy kóp kezdesti. Bul aǵzaǵa ıodtyń syrttan kelmeý sebebinen, qalqansha bezdiń ony ózdiginen shyǵaramyn dep úzdiksiz jumys jasap, ulǵaıýy áserinen týyndaıtyn dert. Sebebi,  qalqansha bezi-aǵzadaǵy ıod shyǵarýshy jalǵyz fabrıka.  Aıta keterligi, bizder qan men kishi dárettegi ıodty anyqtaý analızin Máskeýdegi zerthanaǵa jiberý jaǵyn uıymdastyryp, kelisimge otyryp, turǵyndarǵa tegin saraptama jasaýǵa járdemdeskeli otyrmyz. Osyǵan oraı, Invıtro zerthanalyq ortalyǵynan dáriger kelip qan qabyldaýdy júzege asyrýda. Atalǵan Invıtro zerthanasyna erekshe alǵys bildire ketkenimiz de jón bolar.  Bul saraptama arqyly aǵzadaǵy ıod tapshylyǵy dárejesi men onyń zardaptaryn anyqtaýǵa tolyq múmkindik bar. 

Em alýshylardy qabyldaý barysynda, aýdan ákimi Nurjan Keńesuly Qudaıbergenov myrza da kelip, jumys barysymen tanysyp ketti. Kelip aq alǵysyn bildirip ketti. Bul men úshin de asa qýanyshty jaǵdaı boldy. Ákimniń bul áreketi onyń parasattylyǵynan habar bergendeı erekshe áser qaldyrdy.

— Iod jetispeýshiliginiń aldyn alý joldaryna berer keńesińiz qandaı?

—  Elimizde, ıod tapshylyǵynyń aldyn alýǵa baılanysty arnaıy Zań qabyldanǵan. Zań boıynsha, as tuzyn ıodtaý, ıodtalǵan nan, ıodtalǵan aıran jáne ıodtalǵan sý shyǵarý sharalary qarastyrylǵan. Alaıda, aýyldyq mekenderde atalǵan ónimderdi turǵyndar ózderi daıarlaıtyn bolǵandyqtan, ıod elementin jiti qadaǵalaýdan shyǵaryp alyp jatady. Halyqqa ıodtalǵan as tuzyn paıdalanýdy alǵashqy qajettilik dep bilemin, sonymen qatar, arnaıy endokrınolog mamanynyń keńesine ýaqytyly júginip, ıodomarın syndy arnaıy taǵaıyndalǵan dárilik zattardy tutynýǵa keńes beremin. Joǵaryda atalǵan ónimderdiń ıodtalý sharalary jalpy profılaktıkalyq sharalarǵa jatqyzylsa, ındıvıdýaldy profılaktıkalyq sharalarǵa jeke dárilik zattardy saýatty túrde paıdalana bilý jatady.  Qarapaıym turmysta da ıodomarın dárisin úzbeı qabyldaýdy ádetke aınaldyrý qajet. Odan ózge, ıod elementi týraly aqparat alý jaǵyn aýdandyq aǵartý salasynda qoldanǵany abzal. Qarapaıym mektep qabyrǵasyndaǵy jazba jumysyna “ıod” taqyrybyn arqaý etse de artyq emes. 

— Aýdan halqynyń densaýlyǵy úshin jasaǵan shıpaly saparyńyz  úshin úlken alǵys. Densaýlyq saqtaý salasyndaǵy jetistikterińiz jalǵasyn taýyp, sáttilik serik bolsyn!

Bıjan Aqerke

---