InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Súıkimi dúnıeniń sulýlyqta
Sabaqtyń maqsaty: Adam minez-qulqynyń, is-qımylynyń dúnıedegi eń sulý mánge ıe ekendigin dáleldeý, sol arqyly oqýshylardyń jan dúnıesiniń sulý bolýyna yqpal jasaý. Iaǵnı oqýshylar boıyndaǵy estetıkalyq tárbıeni qalyptastyrý.
Barysy:
Qurmetti balalar! Men búgingi sabaqty Abaıdyń myna tamasha óleńderinen bastaǵym kelip tur.
Júrekten qozǵaıyn,
Ádepten ozbaıyn.
Ózi de bilmeı me,
Kóp sóılep soz baıyn.

Tereńdep qaraısyń,
Telmirip turmaısyń.
Beıhabar júrgensip,
Bek qatty synaısyń.

Keń mańdaı, qolań shash,
Ia bir kez, ıa bir qulash.
Aq tamaq, qyzyl júz,
Qaraǵym betińdi ash.

Abaı sulýdyń syrtqy sulýlyǵyn osylaısha jyr áýezine qosady. Qarasań shynymen de adam tamsanatyndaı kóz aldyńa arý elesteıdi.
Adamnyń qylyǵy, minez-qulqy men is-qımylynyń jóni ári etıkalyq, ári estetıkalyq mánge ıe. Sondyqtan olar bir jaǵynan, ásemdik ne suryqsyzdyq retinde, ekinshi jaǵynan, jaqsy ne jaman dep baǵalanýy múmkin. Bul ekeýi ıaǵnı sulýlyq pen adamgershilik jeke adam sanasy men qoǵamdyq sanada ejelden beri-aq bir bútin nárse retinde túsinilip keledi. Sóıtse de adamnyń aınaladaǵy dúnıege qatysyna tabıǵı tán estetıkalyq seziminiń aıqyn mejelengen ózindik sıpattary bar.

Sulýlyq – adam janyn marqaıtatyn, kózin qýantatyn, tamsantatyn, tánti etetin, súıindiretin kórinis, qımyl-áreket, pishin nemese oı-qıaldyń jemisi. Solardyń ishindegi eń keremeti qoǵam men tabıǵattyń erekshe perzenti – adam, sonyń sulýlyǵy.
Adam anadan syrt beınesi, pishini sulý bolyp týylýy múmkin, al ishki jan sulýlyǵy óziniń minez-qulqy, qylyǵy, isi. Basqa adamdarǵa degen baılanysy arqyly qalyptasady. Ádette, biz qyzdyń nemese jigittiń sulýlyǵy, kórkemdigi jaıynda aıtqanda onyń boıynyń symbattylyǵyna, úniniń nazdy, áýezdiligine, shyraıynyń taza, balǵyn, qalyń shashynyń tolqyndaı tógilgendigine qarap baǵa beremiz. Bul – adamnyń syrtqy sulýlyǵy. Al, adamdaǵy basty sulýlyq – ishki jan dúnıesi, minezi, qalyptasqan ádeptiligi.

Abaıdyń da aıtar oıy osymen ulasady. «Shý degende kóriner sulý artyq», - dep saqtandyra kele «Áıel jaqsy bolmaıdy kórkimenen, minezine kóz jetpeı baǵa berme» - deıdi.
Adamnyń syrtqy sulýlyǵy ishki rýhanı sulýlyǵymen sáıkes kelse naǵyz sulýlyq sol bolmaq.
Al endi osy sulýlyq jaıynda aıtylǵan halyq sózine maqalyna toqtalsaq. (oqýshylar kezekpen turyp maqal aıtady).
«Sulý – sulý emes, súıgen sulý», «Sózi raılynyń – júzi shyraıly», «Jamannyń sózi – túıeden túskendeı», «Jyltyraǵannyń bári – altyn emes», «Adamnyń jyltyraǵan syrtyna emes, sulý ishine qyzyq».
Kórinis.(oqýshylar rólinde)

Kóshede bir beıtanys adam kele jatady. Oǵan qarsy taǵy bir adam ushyrasady da: - Aıtyp jiberińizshi Abylaı han kóshesine qalaı barýǵa bolady?
Kisi (toqtaıdy, kúlimsireıdi): - E, ol jap-jaqyn. Osy betińizben týra júrińkirep baryp, ońǵa burylyńyz.
Ekinshi kisi: Sizge kóp rahmet!
-Oý onyń ne qıyndyǵy bar! (taǵy kúlimsireıdi).
Mine, osy bir sátten neni baıqadyńdar, balalar?
Oqýshylar jaýaby: Bul kóriniste kóptegen mándi jaıttar bar. Sizdiń daýysyńyzdy estip, qasyńyzdan ótip bara jatqan kisi moıyn buryp, tura qaldy da, sizge suraqty kózben jyly ushyraı qarady. Kisiniń kúlimsirep jaýap bergeninen ekinshi kisi de jylylyq sezip, ol adamnyń jaqsy ekendigine kóz jetkizgendeı boldy.
Muǵalim: Óte durys. Demek, álgi adamnyń boıynda jaqsy adamǵa tán izgi qasıetterdiń bar ekendigin, adammen qalaı sóılesý kerektigin biletin tárbıeli jan ekenin baıqadyńdar.

Estetıkalyq kórkemdik pen etıkalyq kórkemdik etene baılanysyp, adamnyń ádeptilik muratyn qýattap tur.
Ádeptilik osy turǵydan adam balasynyń asyl muraty retinde uly shyǵys poezıasynda qyzyqty ári mol jyrlanady. Mysaly álemge áıgili «Láıli - Májnún» ǵashyqtyq dastanynda eki ǵazız jastyń kirshiksiz mahabbaty ádeptilik pen kórkemdiktiń bite qaınasqan birligi retinde óte áserli beınelengen. Shyndyǵyna kelgende ádepti ásemdikten bólip qaraýǵa bolmaıdy. Ókinishke oraı búgingi tańda osy jaǵyndaǵy tárbıeniń jetkiliksizdiginen, jalpy otbasy men mektepte estetıkalyq jáne etıkalyq tárbıege jete mán berilmegendikten aqsaıtynymyz anyq. Máselen adamnyń kıim kıýiniń ózi úlken tárbıe ekendigin ańǵara bermeımiz. Keıbir adamdar sulýlyq dep áıteýir sándi, qymbat kıim kıgendi túsinetindeı. Kisiniń kıgen kıimi shash qoıysy men tarasy, túr-túsi onyń qaıtalanbas ózindik kelbetin qalyptastyrady. Áıtpese, adam jeke daralyq, ózindik kelbetinen aıyrylyp qalady. Keıbir qyzdar men er balalar osy jaǵyn eskermegendikten jurt kózine ala bóten oǵash kórinip nemese kúlkige ushyrap júrgenderi de joq emes.

Ásire sánshildik, ásire boıanympaz – sylanympazdyq sıaqty, boıyn kútpeý, olpy-solpy kıiný, saqal-shashyn, tyrnaǵyn ýaqytymen alyp, taz ustamaý, aıaq kıiminiń baýyn uqyptap baılap, maılap, tazartyp kımeý sıaqty ádetter de kórkemdik tárbıedegi kemistikter bolap tabylady.
Máselen Ál-Farabı bylaı degen eken: «Mýzykalyq áýender jaqsy minez-qulyq mashyqtaryn, adamnyń qoǵamdyq murattaryn qalyptastyrýda eleýli rol atqarady.... Mýzyka men án adamda estetıkalyq sezimderdi týǵyzý arqyly kisiniń ózin-ózi tárbıelenýine, boıdaǵy nashar qasıetterden arylýyna yqpal etedi» - dese qazaqtyń halyq qaharmany Baýyrjan Momyshuly: «Dombyra – qazaqtyń qasıetti dúnıesi. Ony tarta almasań da, qadirleı bil. Sebebi balanyń boıyna halyqtyń rýhanı baılyǵyn sińirý dombyradan bastalady. Dombyranyń syrly sazyna aýyzdanbaǵan bala ýyzyna jarymaǵan kóterem qozydaı bolady. Dombyrany qasterleı bilmegen qazaqtyń balasy týǵan halqynyń janyn bilmeıdi. Al halyqtyń janyn túsinbeý degen – tamyry shabylǵan aǵashpen teń. Ondaı aǵash japyraq jaıyp, saıa da bolmaıdy, jemis te bermeıdi.

Mine, balalar ulylardyń sizderge aıtar ósıeti osyndaı. Iaǵnı mýzykalyq áýenderdiń adam boıyndaǵy izgi qasıetterdiń qalyptasýyna áseri áriden eken. Endeshe, óz synyptastarymyzdyń oryndaýynda Qurmanǵazy atamyzdyń «Kóńil ashar» kúıin tyńdasaq.
Sabaqty qorytyndylaý.