InfoHub Logo

SABAQTYŃ TAQYRYBY: Tabıǵatty zertteýdiń ǵylymı ádisteri. Fızıkalyq eksperıment. Fızıkalyq teorıa.
SABAQTYŃ MAQSATY:
1. Bilimdilik maqsaty: Tabıǵatty zertteýdiń keń taraǵan ǵylymı ádisterimen tanystyrý. Esperımenttik ádistiń negizgi qyzmetimen tanystyrý.
2. Damytýshylyq maqsaty: Zat qurylysynyń molekýlalyq - kınetıkalyq teorıasynyń negizgi qaǵıdalarymen tanystyrý.
3. Tárbıelik maqsaty: Adamgershilikke, uqyptylyqqa, alǵyrlyqqa, otansúıgishtikke, tabıǵatty aıalaýǵa, syılastyq pen ádeptilikke baýlý.
SABAQTYŃ TÚRİ: Aralas, jańa bilimdi qalyptastyrý, jalpylaý, baqylaý, saramandaq, zerthanalyq, qorytyndylaý, tekserý jáne baǵalaý, bekitý, qaıtalaý.
SABAQTYŃ ÁDİS - TÁSİLDERİ: Áńgime, leksıa, dıskýssıa, kitappen jumys, demonstrasıa, vıdeo ádisimen, jattyǵýlar oryndaý, laboratorıa, tanymdyq oıyndar, synaq júrgizý.
SABAQTYŃ KÓRNEKİLİKTERİ: Grafoproektor, televızor, vıdeomagnıtofon, plakattar, sýretter, úlestirme qaǵazdar, slaıd.

SABAQTYŃ BARYSY:
İ. DK. UIYMDASTYRÝ KEZEŃİ:
Sálemdesý, otyrǵyzý, túgendeý.

İİ. DK. ÚI TAPSYRMASYN TEKSERÝ, QAITALAÝ.
A) teorıalyq bilimderin tekserý.
Á) praktıkalyq tapsyrmalaryn tekserý.
B) esepterin tekserý.

İİİ. DK. BİLİMDİ JAN - JAQTY TEKSERÝ:
1. Fızıka zańdary qalaı ashylady?
2. Fızıkalyq teorıalar qalaı jasalady?
3. Fızıkalyq termınder men uǵymdar degenimiz ne?
4. Qandaı uǵymdarǵa túsinik bere alasyńdar?
5. Fızıkalyq denege ne jatady?
6. Zat degenimiz ne?
7. Materıalyq ne jatady?

İV. DK. JAŃA MATERIALDY QABYLDAÝǴA ÁZİRLİK, MAQSAT QOIÝ.
Búgingi sabaǵymyzdyń negizgi maqsaty tabıǵatty zertteýdiń ǵylymı ádisterimen, fızıkalyq eksperıment pen teorıasymen tanystyrý.

V. DK. JAŃA MATERIALDY MEŃGERTÝ:
Baqylaýlar men tájirıbeler
Kompas tili árqashanda soltústikti kórsetetinin; eger zatty qoldan túsirip alsaq, onda ol edenge qulaıtynyn, eger jalynǵa qol tıgizetin bolsaq, onda qoldy kúıdirip alatynyn jáne t. b. árkim biledi. Muny biz qaıdan bilemiz? Jalpy bilim qaıdan paıda boldy? Olardyń kópshiligine adamdar ózderiniń kúndelikti baqylaýlary arqyly qol jetkizdi. Alaıda fızıkada, keıbir basqa ǵylymdardaǵydaı (mysaly, bıologıa, hımıa), bilimdi tek baqylaýlardan ǵana emes, sondaı aq tájirıbelerden de alady. Tájirıbelerdiń (nemese eksperımentterdiń) qarapaıym baqylaýlardan ereksheligi sonda, olardy belgili bir maqsatpen, aldyn ala oılanǵan josparmen júrgizedi jáne tájirıbe jasaý kezinde ádette arnaıy ólsheýlerdi oryndaıdy. Mysaly, doptyń qulap túsýin baqylaı otyryp, biz tek onyń tik tómen qulaıtynyn ǵana baıqaımyz. Al qulap túsý prosesinde dene jyldamdyǵy qalaı ózgeretinin zerttep bilý úshin arnaıy tájirıbe qoıý kerek. Italıandyq ǵalym G. Galıleı (1564 — 1642) denelerdiń erkin qulap túsýi qalaı bolatynyn zertteý úshin ataqty eńkeıip turǵan munaraǵa kóterilgen jáne ol jerden ár túrli sharlardy tastaǵan degen ańyz bar (3 - sýret). Olardyń qulap túsýin baqylaı otyryp jáne sol kezde qajetti ólsheýlerdi oryndaı otyryp (mysaly, deneniń qulap túsý ýaqytyn ólsheı otyryp) denelerdiń qulap túsý zańyn taǵaıyndaǵan. Sonymen, fızıkalyq bilimderdiń kózi baqylaý men tájirıbeler bolyp sanalady. Eksperıment fızıkalyq qubylystar men ǵylymı boljamdardy jáne teorıalardy tájirıbede tekseredi. Sonymen qatar ol jańa fızıkalyq zańdardy ashýda da keńinen qoldanylady. Oǵan fızıkany oqý barysynda kóz jetkizýge bolady Mysaly, osy oqýlyqta qarastyrylatyn Gýk zańy? Arhımed zańy jáne basqa da zańdar eksperıment jasaý arqyly ashylǵan. Eksperıment - fızıkanyń eń basty zertteý ádisteriniń biri. Tabıǵat týraly bilim arnaıy zertteý ádisterin qoldaný arqyly jınaqtalady. Tabıǵatty zertteý ádisteriniń ishinen keń taraǵan úsh ǵylymı ádisti atap ketýge bolady. Olar: baqylaý, eksperıment jáne teorıalyq zertteý ádisteri..

Baqylaýlar negizinen ǵylymı derekter jınaqtaý úshin qoldanylady. Mysaly, aspan denelerin baqylaýdyń arqasynda, olardyń qozǵalysy belgili bir zańdylyqtarǵa baǵynatyny ashyldy.
2. Tabıǵat qubylystarynyń zańdylyqtaryn ashý úshin ǵalymdar logıkalyq oı qorytý amaldaryn ret-retimen paıdalanady. Áýeli olar baqylaý arqyly derekter jınaıdy. Jana derekterdi burynnan belgili derektermen salystyryp, olardyń arasynda sebep - saldarlyq baılanystar bar ma? degen negizgi suraqqa jaýap
izdeıdi. Eger qubylystar arasyndaǵy zańdylyq olardyń barlyǵyna ortaq bolsa, on da ony tabıǵat zańy túrinde sıpattaıdy. Jekelegen zańdylyqtar arasynda júıeli baılanystar taby - latyn bolsa, onda olardy ǵylymı teorıaǵa biriktiredi. Tabıǵat qubylystarynyń arasyndaǵy baılanystardy ashýda máseleni problema túrinde aıqyndaýdyń mańyzy orasan zor. Ǵalymdardyń paıymdaýynsha, problemanyń durys qoıylýy, ony sheshýge ketken jalpy eńbektiń jartysyna teń.
Joǵaryda aıtylǵan usynystardy Gýk zańyn taǵaıyndaıtyn eksperıment úshin qoldanaıyq.
3. Eksperımenttik jumystyń taqyryby: Gýk zańyn eksperıment ádispen tekserý.
Eksperımenttiń maqsaty. Serippege ilingen júkterdiń áreketinen onyń sozylýyn anyqtaý.
Eksperımenttiń problemasy. Serippeniń sozylýy jáne oǵan belgili kúshtermen áreket etken júkterdiń arasyndaǵy zańdylyq baılanysyn ashý.
Eksperıment sulbasy. Sulba 17, b - sýrettegideı aıqyn syzylyp, qural - jabdyqtardyń árqaısysy dál kórsetilýi kerek.