Teńge — ulttyq tabystyń kepili
«Teńge — ulttyq tabystyń kepili»
Eki bólimnen turady: İ. Sap túzeý « Teńgeniń shyǵý tarıhy»
İİ. Saıys
Taqyryby: «Teńge — ulttyq tabystyń kepili»
Maqsaty: Oqýshylardy táýelsiz elimizdiń eń birinshi aıryqsha belgisi — teńgemen tanystyrý, tól teńgemizdiń shyǵý tarıhy, aınalymǵa ený kezi týraly maǵlumattar berý. Oqýshylardyń boıyna elimizge degen ystyq súıispenshilikti, maqtanyshty sińirtý. Elin, jerin súıip qurmet tutatyn jas jetkinshekterdi eljandyqqa tárbıeleý.
Kórnekiligi: belsendi taqta, teńgeler, ártúrli valútalar, tapsyrmalar jazylǵan kartochkalar
Barysy:
İ bólim. Sap týzeý «Teńgeniń shyǵý tarıhy»
/ Slaıdtar shyǵyp otyrady /
1 - oqýshy: Mektep, túzel, tik tur! QR Memlekettik ánurany aıtylsyn!
2 - oqýshy: Qaıyrly kún, qurmetti ustazdar men oqýshylar!
6 - 7 synyptar daıyndaǵan «Teńgeniń shyǵý tarıhy» atty sap túzeýin ashyq dep jarıalaımyz.
3 - oqýshy: Árbir eldiń tarıhynda úlken shejire, tarıh jatyr. Al bizdiń elimiz úshin HH ǵasyrdyń mańyzy zor. Sebebi, elimiz táýelsizdik alyp, sol táýelsizdiktiń belgilerine ıe boldy.
4 - oqýshy: Bizdiń ulttyq beınemizdi, bolmysymyzdy, tarıhymyzdy kórsetetin rámizderimiz bar. Eltańba, Ánuran men Týymyzben birge taǵy bir belgi — ulttyq teńgemiz bar. Teńge 1993jyly 15 qarasha kúni dúnıege keldi.
5 - oqýshy: Teńgeniń avtory bolý baqyty dızaınershi Tımýr Súleımenov, qylqalam sheberleri Qaırolla Ǵabjalılov, Mendibaı Álın men Aǵymsaly Dúzelhanovtyń úlesine tıdi. Olar Ulybrıtanıanyń dymqyl aýasyn jutyp, úlken eńbekteriniń nátıjesin teńgeni elge jetkizdi.
6 – oqýshy: Alǵashqy teńge « Harrıson Sans» fırmasynda bir jyl ishinde óńdelip, basyldy. Demek, teńgeniń alǵashqy nusqasy Anglıada shyqty.
7 - oqýshy: Ulttyq teńgemizdiń shetteri qazaqtyń oıý - órnekterimen bezendirilgen. Birinshi betinde qazaq halqynyń áıgili uly tulǵalary beınelengen. Ekinshi betinde oıý - órnekter, tabıǵat kórinisteri beınelenip, eltańbamyz salynǵan.
Ortaǵa 1, 3, 5 teńge keıipkerleri shyǵady.
Ábý - Nasyr – ál – Farabı
Ol Otyrarda dúnıege kelgen. Arabtar bul qalany Farab dep ataǵan. Ál - Farabı orta boıly, myǵym deneli, batyl bolyp ósedi. Bala kúninen atqa shapqyshtyǵymen, mergendigimen kózge túsedi. Túrki, parsy, arab tilderin múltiksiz sóıleıdi. Grek, latyn tilderin jaqsy bilgen. Ol dúnıe júzinde Arıstotelden keıingi ekinshi ustaz. Ál - Farabı 150 jýyq eńbek jazǵan.
Súıinbaı
Almaty oblysy, Jambyl aýdanynda dúnıege kelgen. Balalyq shaǵynda kedeıshilik, joqshylyq kóredi. Soǵan qaramastan 14 - 15 jasynan bastap aqyndyq ónerge mashyqtana bastaıdy. Súıinbaı kele - kele naǵyz sýyryp salma, aıtystyń aqıyq aqynyna aınalady.
Súıinbaı halyq muńyn muńdap, ústem tap ókiliniń ádiletsizdigin betine basyp, áshkerelep otyrǵan batyl da ádil aqyn. Onyń óleńderinde adamnyń minez - qulqy, adamgershiligine, jaqsy - jaman qasıetterine kóńil bólinedi.
Qurmanǵazy
Qurmanǵazy – qazaqtyń kúıshi, sazgeri, dombyrashysy. Kúı óneriniń klassıgi. Onyń ánge áýestigi jastaıynan baıqalady. Alty jasynda ákesi baıdyń qozysyn baǵýǵa jiberedi. Zeıindi týǵan bala áke - sheshesiniń jaǵdaıyn túsinip, olardyń aıtqanyna qarsy kelmeıdi. Jalǵyz serigi qoldan jasalǵan dombyrasyn ıyǵynan tastamaıdy.
Qurmanǵazy qýǵyn - súrgindi kóp kórdi. 1880 jyldardyń bas kezinde Astrahan jaqqa qonys aýdardy.
Ortaǵa 10, 20, 50, 100 teńge keıipkerleri shyǵady.
Shoqan Ýálıhanov
Ol óte aqyldy, kóregen, óz zamanynyń bilimdi adamy boldy. Orysshaǵa qosa birneshe shyǵys tilin bilgen. Shoqan áýelinde qazaq mektebinde oqıdy. Munda arabsha oqýmen sýret salýdy úırendi. Shyǵys ádebıetimen tanysady. Arab, parsy, uıǵyr tilderin meńgergen. 1853 jyly Kadet korpýsyn bitiredi. Sol mamandyǵy boıynsha qyzmette isteıdi. Shoqan ǵalym, saıasatshy, geograf, sýretshi, ádebıetshi, tarıhshy.
Abaı Qunanbaev
Abaı - qazaqtyń uly aqyny, sazger, fılosof, qazaq ádebıetiniń negizin salýshy. Ol áýelde aýyl moldasynan oqıdy. 10 jasqa tolǵanda ákesi ony Semeıge medresege oqýǵa jiberedi. Munda arab, parsy, shaǵataı tilderin meńgeredi. Naýaı, Nızamı, Fırdaýsı sıaqty oqymystylardyń shyǵarmalaryn qunyǵa oqıdy. Orysshasyn óz betinshe jetildire túsedi.
Abaı óleńderi tatýlyqty, dostyqty ýaǵyzdaıdy. Onyń elýge jýyq qara sózderi bar. Kólemi qysqa, maǵynasy tereń.
Ábilqaıyr
Kishi júzdiń hany. Qazaq jastarynyń qolbasshysy. Kúshimen, aılasymen, batyldyǵymen, shabýyldy uıymdastyra bilýimen dańqy shyqty.
Abylaı han
Azan shaqyryp qoıǵan aty – Ábilmansur. Ol 1711 jyly Túrkistan bıleýshisi « qanisher» Abylaıdyń uly Kórkem Ýálıdiń shańyraǵynda týǵan. Túrkistandy qalmaqtar basyp alǵanda ákesi ólip, ózi dalaǵa qashyp, aman qalady. Shashy ósken, qara tymaq kıgen jupyny kıimi bar balaǵa Tóle bı « Sabalaq» dep at qoıypty. Óse kele urystarǵa qatysady. Ol « Abylaılap» uran salady. Jeńisterden keıin ol Abylaı atanady.
8 - oqýshy: Ulttyq valútamyz QR Prezıdentiniń 1993jylǵy 12 qarashada Jarlyǵymen osydan 18 jyl buryn 1993 jyly 15 qarasha kúni tańerteńgi segizden bastap aınalymǵa engizildi. Osy kún tarıhı dataǵa aınaldy, bul kún QR ulttyq valúta kúni retinde atap ótedi.
9 - oqýshy: Ulttyq valúta – teńge banknoty jáne moneta túrinde aınalysqa engizildi. Banknota – Ulttyq Banktiń Almaty qalasyndaǵy Banknot fabrıkasynda, al moneta Óskemendegi moneta saraıynda daıyndalyp shyǵarylady.
Eki bólimnen turady: İ. Sap túzeý « Teńgeniń shyǵý tarıhy»
İİ. Saıys
Taqyryby: «Teńge — ulttyq tabystyń kepili»
Maqsaty: Oqýshylardy táýelsiz elimizdiń eń birinshi aıryqsha belgisi — teńgemen tanystyrý, tól teńgemizdiń shyǵý tarıhy, aınalymǵa ený kezi týraly maǵlumattar berý. Oqýshylardyń boıyna elimizge degen ystyq súıispenshilikti, maqtanyshty sińirtý. Elin, jerin súıip qurmet tutatyn jas jetkinshekterdi eljandyqqa tárbıeleý.
Kórnekiligi: belsendi taqta, teńgeler, ártúrli valútalar, tapsyrmalar jazylǵan kartochkalar
Barysy:
İ bólim. Sap týzeý «Teńgeniń shyǵý tarıhy»
/ Slaıdtar shyǵyp otyrady /
1 - oqýshy: Mektep, túzel, tik tur! QR Memlekettik ánurany aıtylsyn!
2 - oqýshy: Qaıyrly kún, qurmetti ustazdar men oqýshylar!
6 - 7 synyptar daıyndaǵan «Teńgeniń shyǵý tarıhy» atty sap túzeýin ashyq dep jarıalaımyz.
3 - oqýshy: Árbir eldiń tarıhynda úlken shejire, tarıh jatyr. Al bizdiń elimiz úshin HH ǵasyrdyń mańyzy zor. Sebebi, elimiz táýelsizdik alyp, sol táýelsizdiktiń belgilerine ıe boldy.
4 - oqýshy: Bizdiń ulttyq beınemizdi, bolmysymyzdy, tarıhymyzdy kórsetetin rámizderimiz bar. Eltańba, Ánuran men Týymyzben birge taǵy bir belgi — ulttyq teńgemiz bar. Teńge 1993jyly 15 qarasha kúni dúnıege keldi.
5 - oqýshy: Teńgeniń avtory bolý baqyty dızaınershi Tımýr Súleımenov, qylqalam sheberleri Qaırolla Ǵabjalılov, Mendibaı Álın men Aǵymsaly Dúzelhanovtyń úlesine tıdi. Olar Ulybrıtanıanyń dymqyl aýasyn jutyp, úlken eńbekteriniń nátıjesin teńgeni elge jetkizdi.
6 – oqýshy: Alǵashqy teńge « Harrıson Sans» fırmasynda bir jyl ishinde óńdelip, basyldy. Demek, teńgeniń alǵashqy nusqasy Anglıada shyqty.
7 - oqýshy: Ulttyq teńgemizdiń shetteri qazaqtyń oıý - órnekterimen bezendirilgen. Birinshi betinde qazaq halqynyń áıgili uly tulǵalary beınelengen. Ekinshi betinde oıý - órnekter, tabıǵat kórinisteri beınelenip, eltańbamyz salynǵan.
Ortaǵa 1, 3, 5 teńge keıipkerleri shyǵady.
Ábý - Nasyr – ál – Farabı
Ol Otyrarda dúnıege kelgen. Arabtar bul qalany Farab dep ataǵan. Ál - Farabı orta boıly, myǵym deneli, batyl bolyp ósedi. Bala kúninen atqa shapqyshtyǵymen, mergendigimen kózge túsedi. Túrki, parsy, arab tilderin múltiksiz sóıleıdi. Grek, latyn tilderin jaqsy bilgen. Ol dúnıe júzinde Arıstotelden keıingi ekinshi ustaz. Ál - Farabı 150 jýyq eńbek jazǵan.
Súıinbaı
Almaty oblysy, Jambyl aýdanynda dúnıege kelgen. Balalyq shaǵynda kedeıshilik, joqshylyq kóredi. Soǵan qaramastan 14 - 15 jasynan bastap aqyndyq ónerge mashyqtana bastaıdy. Súıinbaı kele - kele naǵyz sýyryp salma, aıtystyń aqıyq aqynyna aınalady.
Súıinbaı halyq muńyn muńdap, ústem tap ókiliniń ádiletsizdigin betine basyp, áshkerelep otyrǵan batyl da ádil aqyn. Onyń óleńderinde adamnyń minez - qulqy, adamgershiligine, jaqsy - jaman qasıetterine kóńil bólinedi.
Qurmanǵazy
Qurmanǵazy – qazaqtyń kúıshi, sazgeri, dombyrashysy. Kúı óneriniń klassıgi. Onyń ánge áýestigi jastaıynan baıqalady. Alty jasynda ákesi baıdyń qozysyn baǵýǵa jiberedi. Zeıindi týǵan bala áke - sheshesiniń jaǵdaıyn túsinip, olardyń aıtqanyna qarsy kelmeıdi. Jalǵyz serigi qoldan jasalǵan dombyrasyn ıyǵynan tastamaıdy.
Qurmanǵazy qýǵyn - súrgindi kóp kórdi. 1880 jyldardyń bas kezinde Astrahan jaqqa qonys aýdardy.
Ortaǵa 10, 20, 50, 100 teńge keıipkerleri shyǵady.
Shoqan Ýálıhanov
Ol óte aqyldy, kóregen, óz zamanynyń bilimdi adamy boldy. Orysshaǵa qosa birneshe shyǵys tilin bilgen. Shoqan áýelinde qazaq mektebinde oqıdy. Munda arabsha oqýmen sýret salýdy úırendi. Shyǵys ádebıetimen tanysady. Arab, parsy, uıǵyr tilderin meńgergen. 1853 jyly Kadet korpýsyn bitiredi. Sol mamandyǵy boıynsha qyzmette isteıdi. Shoqan ǵalym, saıasatshy, geograf, sýretshi, ádebıetshi, tarıhshy.
Abaı Qunanbaev
Abaı - qazaqtyń uly aqyny, sazger, fılosof, qazaq ádebıetiniń negizin salýshy. Ol áýelde aýyl moldasynan oqıdy. 10 jasqa tolǵanda ákesi ony Semeıge medresege oqýǵa jiberedi. Munda arab, parsy, shaǵataı tilderin meńgeredi. Naýaı, Nızamı, Fırdaýsı sıaqty oqymystylardyń shyǵarmalaryn qunyǵa oqıdy. Orysshasyn óz betinshe jetildire túsedi.
Abaı óleńderi tatýlyqty, dostyqty ýaǵyzdaıdy. Onyń elýge jýyq qara sózderi bar. Kólemi qysqa, maǵynasy tereń.
Ábilqaıyr
Kishi júzdiń hany. Qazaq jastarynyń qolbasshysy. Kúshimen, aılasymen, batyldyǵymen, shabýyldy uıymdastyra bilýimen dańqy shyqty.
Abylaı han
Azan shaqyryp qoıǵan aty – Ábilmansur. Ol 1711 jyly Túrkistan bıleýshisi « qanisher» Abylaıdyń uly Kórkem Ýálıdiń shańyraǵynda týǵan. Túrkistandy qalmaqtar basyp alǵanda ákesi ólip, ózi dalaǵa qashyp, aman qalady. Shashy ósken, qara tymaq kıgen jupyny kıimi bar balaǵa Tóle bı « Sabalaq» dep at qoıypty. Óse kele urystarǵa qatysady. Ol « Abylaılap» uran salady. Jeńisterden keıin ol Abylaı atanady.
8 - oqýshy: Ulttyq valútamyz QR Prezıdentiniń 1993jylǵy 12 qarashada Jarlyǵymen osydan 18 jyl buryn 1993 jyly 15 qarasha kúni tańerteńgi segizden bastap aınalymǵa engizildi. Osy kún tarıhı dataǵa aınaldy, bul kún QR ulttyq valúta kúni retinde atap ótedi.
9 - oqýshy: Ulttyq valúta – teńge banknoty jáne moneta túrinde aınalysqa engizildi. Banknota – Ulttyq Banktiń Almaty qalasyndaǵy Banknot fabrıkasynda, al moneta Óskemendegi moneta saraıynda daıyndalyp shyǵarylady.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Jaryqtyń tabıǵaty men taralýy týraly kózqarasty ǵylymı turǵydan dáleldeı otyryp, jaryqtyń syný, shaǵylý qubylystarymen tanysý; Gúıgens prınsıpi negizinde syný zańyn qorytý; oqýshylardyń tabıǵat qubyl...
