Taza bolsa tabıǵat – aman bolar adamzat!
Taza bolsa tabıǵat –aman bolar adamzat!
Tabıǵat – adam.
Tabıǵattyń tynysy keń, tili baı,
Aýasynyń shárbatyn - aı, tunyǵy - aı!
Bulbul bolyp saırap ketse, al birde,
Adamdarsha sóıleıdi eken, kúnim - aı!
Tabıǵat – búkil tirshilik ataýlynyń altyn uıasy jáne aıaly esigi, qýatty qonysymen ósip - óner mekeni. Ol jalpy adam balasynyń ortaq qazynasy.
Ósimdikter. Janýarlar. Tańǵajaıyp qubylystar. Kórkem kórinister. Bári-bári tabıǵattyń bir bóligi. Ár adamnyń «shyr» etip dúnıege kelgeni, «Ana» degen sózdi alǵash aıtqany, táı - táı basyp oqý - bilimge jol ashqany – tabıǵattyń keń peıili, meıirimi emes pe? Men de qorshaǵan ortanyń, tabıǵattyń tańǵajaıyp qubylystaryn, ósimdikteri, janýarlaryn bilip, kórip ósip kele jatqan urpaqpyn.
Tabıǵatty aıalap, keregin jaratyp, kúnin kórip, meıirlene qaraǵan eńbekshilerge rıza bolyp, rahmet aıtamyn. Keıbir balalar tabıǵat – tirshiliktiń kózi ekenin bilmeıdi, mán bermeıdi. Mundaı balalardyń ómirge, tabıǵatqa degen kózqarasy olqy bolyp keledi. Tabıǵattyń bizge berer kómegi mol. Al, biz sony tıimdi paıdalanyp, kóptegen jetistikterge jetip jatyrmyz!
Tabıǵatqa jyr arnaǵan aqyndarymyz qanshama! Osyndaı óleń joldary meniń júregimde de tabıǵattyń eń bir kórkem mezgili kóktemde jyr bop týdy.
Kóktem keldi aýylǵa,
Shelektep quıdy jaýyn da.
Buzaýy qalyp, sıyrlar,
Qosyldy baryp tabynǵa.
Kúlimdep kún de aspanda,
Meıirim nuryn shashqanda.
Búr jaryp mynaý tal - daraq,
Býsandy jibip tastar da.
Jylǵalar saldy bir ándi,
Kóbelek bılep buraldy.
Balaýsa sulý qyz - kóktem,
Mezgil - aý jurtqa unamdy.
Keń dalany kún shýaǵyna malyndyrǵan kóktemde saıraǵan qustar, jasyl shóp, túrli - tústi sarǵaldaq, qyzǵaldaq, báısheshek, jaýqazyn sıaqty gúlder kóktem kelbetin odan ári árleı túsedi.
Bizdiń aýyldyń kóktemi óte keremet.
Jemis aǵashtary búrshik atyp, japyraq jaıyp, gúl ashyp, adamdar aýlasyn tazalap, keń dala kóz jaýyn alatyndaı bolyp qulpyrady. Boztorǵaılar, qarlyǵashtar, shymshyqtar, sary shymshyqtar, sol sıaqty sý qustary: qasqaldaq, tyrna, qyzǵysh, shaǵala, taǵy basqa darıanyń kórkin kirgizetin qustar birinen soń biri kele bastaıdy. Qystap qalǵan qarǵa, saýysqan, qaratorǵaı men alaqarǵalar ózderinshe án salyp, ushyp kelgen qustarmen etene aralasyp ketti. Kóktemde ushyp kelgen qustar Syrdyń ǵajaıyp kórkine ánmenen óz úlesterin qosady.
Kóktemde bizdiń aýyldyń kórkine kórik qosatyn, ǵajaptyǵyn sózben aıtyp jetkizýi múmkin emes bir jer bar. Ol aýyl syrtynda ornalasqan – qyr ústi. Balalar sonda baryp qyzǵaldaq jınap, máz bolyp qaıtady. Jınaǵan gúlderin ata - analaryna, ájelerine, qurby - qurdastaryna syılap, máz-meıram bolyp jatady.
Bizdiń aýyldyń kóktemi dál osyndaı.
El aýzynda «Kóktemniń bir kúni jylǵa azyq» degen qaǵıda bar. Iaǵnı kóktemde tókken terińniń óteýi bar degen sóz. Bul mezgildi seniń de tekke ótkizbegeniń jón, jas dos! Sebebi, jer álemdi býsandyryp, jandy - jansyz tirshilik ıelerin qysqy uıqysynan oıatyp, qysqa kúndi uzartatyn esik qaqqan kógildir kóktem, jaı ǵana qaǵyp qana qoıǵan joq, ózimen birge bir kúnin de tekke jiberýge bolmaıtyn tynymsyz tirligin de ala keldi.
Aınalańa zer salyp qarashy?! Aýlańnyń ishi, kóshe boıy qystaıǵy kúl-qoqysqa tolyp qalǵan. Bir-eki kúnnen soń búrshik jarǵaly turǵan tal-terekter men jemis aǵashtary da tártipke keltirilmegen. «Qýrap qaldy» dep qysta kesip tastaǵan áne bir eki-úsh terektiń de orny bos tur. Mine, jas dos, munyń bári seniń qolyńnan keletin is. Jumysty eń birinshi tazalyqtan basta. Úlkendermen keńesip, tal - terekterdiń artyq butaqtaryn qyrqyp, tártipke keltir. «Bir tal kesseń, on tal ek» degen ata-baba ósıetin esińe alyp, kesilgen aǵashtardyń ornyna jas kóshetter otyrǵyz. Óz aýlańdy rettep bolǵan soń, kósheńde, mektebińde osyndaı isterdiń istelýine uıytqy bol, sony uıymdastyr. Sondaı-aq, baqsha egip, egin salatyn úlkenderge de qolǵabys tıgizýdi umytpa! Solardan qasıetti is sanalatyn dıqanshylyqty úıren. Qysqasy, úırengeniń ózińe jaqsy, istegeniń ata - anańa úlken medet.
Mine, jas dos, kóktemde biz atqarar budan basqa da ister kóp.
Biz tabıǵatty aıalap, qorǵaýǵa mindettimiz. Árqashan ony qorǵap, lastanýyna jol bermegenimiz jón.
Qandaı ǵajap keremet – tabıǵat,
İsh, baýyrym, peıil qoıshy paıymdap,
Igiligiń – kókshe kólder, ózender,
Seńgir taýlar, gúldi orman, qaıyń baq...
Men súıemin syldyraǵan salqyn sýdy,
Sýdaǵy salqyndaǵan úırek, qazdy.
Men súıemin kún shyǵarda kóterilgen,
Kógildir kók jıektegi kókshil býdy.
Tabıǵat – adam.
Tabıǵattyń tynysy keń, tili baı,
Aýasynyń shárbatyn - aı, tunyǵy - aı!
Bulbul bolyp saırap ketse, al birde,
Adamdarsha sóıleıdi eken, kúnim - aı!
Tabıǵat – búkil tirshilik ataýlynyń altyn uıasy jáne aıaly esigi, qýatty qonysymen ósip - óner mekeni. Ol jalpy adam balasynyń ortaq qazynasy.
Ósimdikter. Janýarlar. Tańǵajaıyp qubylystar. Kórkem kórinister. Bári-bári tabıǵattyń bir bóligi. Ár adamnyń «shyr» etip dúnıege kelgeni, «Ana» degen sózdi alǵash aıtqany, táı - táı basyp oqý - bilimge jol ashqany – tabıǵattyń keń peıili, meıirimi emes pe? Men de qorshaǵan ortanyń, tabıǵattyń tańǵajaıyp qubylystaryn, ósimdikteri, janýarlaryn bilip, kórip ósip kele jatqan urpaqpyn.
Tabıǵatty aıalap, keregin jaratyp, kúnin kórip, meıirlene qaraǵan eńbekshilerge rıza bolyp, rahmet aıtamyn. Keıbir balalar tabıǵat – tirshiliktiń kózi ekenin bilmeıdi, mán bermeıdi. Mundaı balalardyń ómirge, tabıǵatqa degen kózqarasy olqy bolyp keledi. Tabıǵattyń bizge berer kómegi mol. Al, biz sony tıimdi paıdalanyp, kóptegen jetistikterge jetip jatyrmyz!
Tabıǵatqa jyr arnaǵan aqyndarymyz qanshama! Osyndaı óleń joldary meniń júregimde de tabıǵattyń eń bir kórkem mezgili kóktemde jyr bop týdy.
Kóktem keldi aýylǵa,
Shelektep quıdy jaýyn da.
Buzaýy qalyp, sıyrlar,
Qosyldy baryp tabynǵa.
Kúlimdep kún de aspanda,
Meıirim nuryn shashqanda.
Búr jaryp mynaý tal - daraq,
Býsandy jibip tastar da.
Jylǵalar saldy bir ándi,
Kóbelek bılep buraldy.
Balaýsa sulý qyz - kóktem,
Mezgil - aý jurtqa unamdy.
Keń dalany kún shýaǵyna malyndyrǵan kóktemde saıraǵan qustar, jasyl shóp, túrli - tústi sarǵaldaq, qyzǵaldaq, báısheshek, jaýqazyn sıaqty gúlder kóktem kelbetin odan ári árleı túsedi.
Bizdiń aýyldyń kóktemi óte keremet.
Jemis aǵashtary búrshik atyp, japyraq jaıyp, gúl ashyp, adamdar aýlasyn tazalap, keń dala kóz jaýyn alatyndaı bolyp qulpyrady. Boztorǵaılar, qarlyǵashtar, shymshyqtar, sary shymshyqtar, sol sıaqty sý qustary: qasqaldaq, tyrna, qyzǵysh, shaǵala, taǵy basqa darıanyń kórkin kirgizetin qustar birinen soń biri kele bastaıdy. Qystap qalǵan qarǵa, saýysqan, qaratorǵaı men alaqarǵalar ózderinshe án salyp, ushyp kelgen qustarmen etene aralasyp ketti. Kóktemde ushyp kelgen qustar Syrdyń ǵajaıyp kórkine ánmenen óz úlesterin qosady.
Kóktemde bizdiń aýyldyń kórkine kórik qosatyn, ǵajaptyǵyn sózben aıtyp jetkizýi múmkin emes bir jer bar. Ol aýyl syrtynda ornalasqan – qyr ústi. Balalar sonda baryp qyzǵaldaq jınap, máz bolyp qaıtady. Jınaǵan gúlderin ata - analaryna, ájelerine, qurby - qurdastaryna syılap, máz-meıram bolyp jatady.
Bizdiń aýyldyń kóktemi dál osyndaı.
El aýzynda «Kóktemniń bir kúni jylǵa azyq» degen qaǵıda bar. Iaǵnı kóktemde tókken terińniń óteýi bar degen sóz. Bul mezgildi seniń de tekke ótkizbegeniń jón, jas dos! Sebebi, jer álemdi býsandyryp, jandy - jansyz tirshilik ıelerin qysqy uıqysynan oıatyp, qysqa kúndi uzartatyn esik qaqqan kógildir kóktem, jaı ǵana qaǵyp qana qoıǵan joq, ózimen birge bir kúnin de tekke jiberýge bolmaıtyn tynymsyz tirligin de ala keldi.
Aınalańa zer salyp qarashy?! Aýlańnyń ishi, kóshe boıy qystaıǵy kúl-qoqysqa tolyp qalǵan. Bir-eki kúnnen soń búrshik jarǵaly turǵan tal-terekter men jemis aǵashtary da tártipke keltirilmegen. «Qýrap qaldy» dep qysta kesip tastaǵan áne bir eki-úsh terektiń de orny bos tur. Mine, jas dos, munyń bári seniń qolyńnan keletin is. Jumysty eń birinshi tazalyqtan basta. Úlkendermen keńesip, tal - terekterdiń artyq butaqtaryn qyrqyp, tártipke keltir. «Bir tal kesseń, on tal ek» degen ata-baba ósıetin esińe alyp, kesilgen aǵashtardyń ornyna jas kóshetter otyrǵyz. Óz aýlańdy rettep bolǵan soń, kósheńde, mektebińde osyndaı isterdiń istelýine uıytqy bol, sony uıymdastyr. Sondaı-aq, baqsha egip, egin salatyn úlkenderge de qolǵabys tıgizýdi umytpa! Solardan qasıetti is sanalatyn dıqanshylyqty úıren. Qysqasy, úırengeniń ózińe jaqsy, istegeniń ata - anańa úlken medet.
Mine, jas dos, kóktemde biz atqarar budan basqa da ister kóp.
Biz tabıǵatty aıalap, qorǵaýǵa mindettimiz. Árqashan ony qorǵap, lastanýyna jol bermegenimiz jón.
Qandaı ǵajap keremet – tabıǵat,
İsh, baýyrym, peıil qoıshy paıymdap,
Igiligiń – kókshe kólder, ózender,
Seńgir taýlar, gúldi orman, qaıyń baq...
Men súıemin syldyraǵan salqyn sýdy,
Sýdaǵy salqyndaǵan úırek, qazdy.
Men súıemin kún shyǵarda kóterilgen,
Kógildir kók jıektegi kókshil býdy.
You Might Also Like
