Temir, perıodtyq júıedegi orny, atom qurylysy
Temir, perıodtyq júıedegi orny, atom qurylysy.
SABAQTYŃ MAQSATY:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa temirdiń jaı zat kúıindegi qurylysy, fızıkalyq jáne hımıalyq qasıetteri týraly maǵlumat berý
Damytýshylyq: Temirdiń adam ómirindegi jáne qoǵamdyq damý barysyndaǵy tarıhı mánin ashý.
Tárbıelik: Oqýshylardy eńbeksúıgishtikke, tártiptilikke, estetıkalyq kózqarastyń damýyna tárbıeleý.
Kórnekilikteri: Slaıdtar (ınternetten alynǵan materıaldar), elektrondy oqýlyq (9 synyp hımıa), perıodtyq keste, reaktıvter, qosymsha ádebıetter, hımıa ensıklopedıasy
Sabaqtyń tehnologıasy: SKTT
Sabaqtyń túri: kiriktirilgen sabaq
Pánaralyq baılanys: ádebıet, fızıka, bıologıa, astronomıa, tarıh, medısına
J O S P A R Y:
Temir, onyń PJ - gi orny, atom qurylysy
Temirdiń PJ – gi orny, atom qurylysy
Tabıǵatta kezdesýi
Ónerkásipte alynýy
Fızıkalyq qasıetteri
Hımıalyq qasıetteri
Qoldanylýy
Qorytyndy
Bul jerde biz danyshpan Abaıdan bir úzik jumbaq keltirelik:
Qara jer adamzatqa bolǵan meken,
Qazyna ishi tolǵan ár túrli ken.
İshinde júz myń túrli asyly bar,
Solardyń eń artyǵy nemene eken?
Sheshýi: temir.
Temir.
Temir desek bizdiń kóz aldymyzǵa shoıyn men bolat keledi «Jer betinde temir joıylyp ketse, ne bolady dep elestetsek, kóshelerde sumdyq kórinis, temir jol da, poezdar da, mashınalar da joq, kópirler úıindige aınalǵan, ósimdikter semip, óle bastaǵan. Adam denesindegi 3g temir joıylsa, tirshiligin toqtatyp, ólip qalar edi.», bul kórinisti sýrettegen, temirdiń mańyzdylyǵyn aıtqan ataqty mıneralog, akademık A. E. Fersman.
1. Jalpy sıpattama. Perıodtyq júıedegi orny jáne atom qurylysy
4 - perıod, 4 - qatar, 8 - top, qosymsha topsha, rettik nómiri 26.
26 elektron, 26 proton, salystyrmaly atomdyq massasy 56, 30 neıtron.
4 elektrondyq qabat, 2) 8) 14) 2), elektrondyq konfıgýrasıasy
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
Temir – VIIIB top elementi, d - element. Temirdiń valenttik elektrondary syrtqy
s - e jáne syrttan sanaǵanda ekinshi deńgeıdegi
d - e bolyp tabylady, sondyqtan ol aýyspaly totyǵý dárejelerin kórsetedi.
Temir hımıalyq reaksıalarda 2 nemese 3 elektron berip, óziniń turaqty qosylystarynda +2 jáne +3 totyǵý dárejelerin kórsetedi:
Fe0 – 2e - Fe+2
Fe0 – 3e - Fe+3
Temirdiń totyǵý dárejesi +6 (K2FeO4 – kalıı ferraty) bolatyn turaqtylyǵy tómen qosylystary belgili.
2. Tabıǵatta taralýy
Temir – tabıǵatta taralýy boıynsha ekinshi metal.
Onyń jer qyrtysyndaǵy úlesi 5, 1%. Kóptegen meteorıtterdiń quramynda temir bar, sondyqtan ony ertede “aspan” jáne “juldyz” tasy dep ataǵan. Jer qyrtysynda temir kóptegen mıneraldar túzedi. Temirdiń mańyzdy ónerkásiptik kenderi: qyzyl temirtas (Fe2O3), magnıttik temirtas (Fe3O4), pırıt (FeS2). Elimizde temir kenderiniń úlken qory Rýdnyı temir keni basseıininde jáne Ortalyq Qazaqstanda bar. Qazirgi ýaqytta elimizde birneshe júzdegen ken oryndary men ken oshaqtary belgili. Kóptegen ken oryndarynda kenderdiń az tereńdikte ornalasýy olardy arzan ashyq ádispen óndirýge múmkindik beredi.
Temir kenderiniń eń úlken qory Ýralda. Onda taýlar tolyq temirden quralǵan. Kýrsk, Kolsk jartylaı aralynda Shyǵys jáne Batys Sibirde temir keniniń Úlken qorlary bar. Qazaqstanda temir kenderi Oraldyń shyǵys betkeıinde, Qostanaı óńirinde kóptep kezdesedi(Sokolov - Carybaı).
Temir tabıǵı sýlarda eń keń taraǵan elementterdiń biri bolyp tabylady, onyń ortasha quramy 0, 01 - 20 mg/l ıntervalynda terbelip turady.
Temir, perıodtyq júıedegi orny, atom qurylysy. slaıdty júkteý
SABAQTYŃ MAQSATY:
Bilimdilik: Oqýshylarǵa temirdiń jaı zat kúıindegi qurylysy, fızıkalyq jáne hımıalyq qasıetteri týraly maǵlumat berý
Damytýshylyq: Temirdiń adam ómirindegi jáne qoǵamdyq damý barysyndaǵy tarıhı mánin ashý.
Tárbıelik: Oqýshylardy eńbeksúıgishtikke, tártiptilikke, estetıkalyq kózqarastyń damýyna tárbıeleý.
Kórnekilikteri: Slaıdtar (ınternetten alynǵan materıaldar), elektrondy oqýlyq (9 synyp hımıa), perıodtyq keste, reaktıvter, qosymsha ádebıetter, hımıa ensıklopedıasy
Sabaqtyń tehnologıasy: SKTT
Sabaqtyń túri: kiriktirilgen sabaq
Pánaralyq baılanys: ádebıet, fızıka, bıologıa, astronomıa, tarıh, medısına
J O S P A R Y:
Temir, onyń PJ - gi orny, atom qurylysy
Temirdiń PJ – gi orny, atom qurylysy
Tabıǵatta kezdesýi
Ónerkásipte alynýy
Fızıkalyq qasıetteri
Hımıalyq qasıetteri
Qoldanylýy
Qorytyndy
Bul jerde biz danyshpan Abaıdan bir úzik jumbaq keltirelik:
Qara jer adamzatqa bolǵan meken,
Qazyna ishi tolǵan ár túrli ken.
İshinde júz myń túrli asyly bar,
Solardyń eń artyǵy nemene eken?
Sheshýi: temir.
Temir.
Temir desek bizdiń kóz aldymyzǵa shoıyn men bolat keledi «Jer betinde temir joıylyp ketse, ne bolady dep elestetsek, kóshelerde sumdyq kórinis, temir jol da, poezdar da, mashınalar da joq, kópirler úıindige aınalǵan, ósimdikter semip, óle bastaǵan. Adam denesindegi 3g temir joıylsa, tirshiligin toqtatyp, ólip qalar edi.», bul kórinisti sýrettegen, temirdiń mańyzdylyǵyn aıtqan ataqty mıneralog, akademık A. E. Fersman.
1. Jalpy sıpattama. Perıodtyq júıedegi orny jáne atom qurylysy
4 - perıod, 4 - qatar, 8 - top, qosymsha topsha, rettik nómiri 26.
26 elektron, 26 proton, salystyrmaly atomdyq massasy 56, 30 neıtron.
4 elektrondyq qabat, 2) 8) 14) 2), elektrondyq konfıgýrasıasy
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
Temir – VIIIB top elementi, d - element. Temirdiń valenttik elektrondary syrtqy
s - e jáne syrttan sanaǵanda ekinshi deńgeıdegi
d - e bolyp tabylady, sondyqtan ol aýyspaly totyǵý dárejelerin kórsetedi.
Temir hımıalyq reaksıalarda 2 nemese 3 elektron berip, óziniń turaqty qosylystarynda +2 jáne +3 totyǵý dárejelerin kórsetedi:
Fe0 – 2e - Fe+2
Fe0 – 3e - Fe+3
Temirdiń totyǵý dárejesi +6 (K2FeO4 – kalıı ferraty) bolatyn turaqtylyǵy tómen qosylystary belgili.
2. Tabıǵatta taralýy
Temir – tabıǵatta taralýy boıynsha ekinshi metal.
Onyń jer qyrtysyndaǵy úlesi 5, 1%. Kóptegen meteorıtterdiń quramynda temir bar, sondyqtan ony ertede “aspan” jáne “juldyz” tasy dep ataǵan. Jer qyrtysynda temir kóptegen mıneraldar túzedi. Temirdiń mańyzdy ónerkásiptik kenderi: qyzyl temirtas (Fe2O3), magnıttik temirtas (Fe3O4), pırıt (FeS2). Elimizde temir kenderiniń úlken qory Rýdnyı temir keni basseıininde jáne Ortalyq Qazaqstanda bar. Qazirgi ýaqytta elimizde birneshe júzdegen ken oryndary men ken oshaqtary belgili. Kóptegen ken oryndarynda kenderdiń az tereńdikte ornalasýy olardy arzan ashyq ádispen óndirýge múmkindik beredi.
Temir kenderiniń eń úlken qory Ýralda. Onda taýlar tolyq temirden quralǵan. Kýrsk, Kolsk jartylaı aralynda Shyǵys jáne Batys Sibirde temir keniniń Úlken qorlary bar. Qazaqstanda temir kenderi Oraldyń shyǵys betkeıinde, Qostanaı óńirinde kóptep kezdesedi(Sokolov - Carybaı).
Temir tabıǵı sýlarda eń keń taraǵan elementterdiń biri bolyp tabylady, onyń ortasha quramy 0, 01 - 20 mg/l ıntervalynda terbelip turady.
Temir, perıodtyq júıedegi orny, atom qurylysy. slaıdty júkteý
You Might Also Like
-
Taqyryby: Sýtektiń qasıetteri, taralýy, qoldanylýy jáne alynýy.
-
Sabaqtyń taqyryby: § 51. Qazaqstandaǵy negizgi ekologıalyq problemalar
