InfoHub Logo

1933 jylǵy 31 tamyz.

Dúnıede syrymdy aqtara alatyn tiri jan tabylsa, búgin tańerteń jáne keshe keshke men turǵan qonaq úıde ózimmen ári osy bir bozbalamen aramyzda bolǵan jaıdy oǵan qonymdy túsindirip bere alar ma edim, biz osynaý ýaqytta baq ishinde tipti katar júrsek te, bir-birimizge kóz toqtatpaı ózara sóılestik.

Men ózimniń jeke basymnyń qylyqtaryna tutylyp qalamyn. Óz tirlikterimnen tosylamyn. Iá, óz áreketterime shalynamyn. Bir kezde ne istegenim: shynyaıaqqa, ustaǵanǵa kún saıyn birneshe tamshy ý tamyzyp júrgenim, tipti túnde de esimnen shyqpaıdy... Sol sumdyq bastan ótkeli mine on jyl; sonshalyqty iship-jeý múmkin bolmasa da tiri qalǵan Bernar ǵumyr keshýde, biraq onyń boıyn jaılap alǵan ajalǵa kóp qalǵan joq; alaıda bolasyny boldyrta qoıýǵa men endi onyń janynda emespin. Endi onyń janynda sabyrmen aqysyn ańdyr eshkim joq, tók meıil ári ózine-ózi máz ol qýshyq keýdeni jer betinen qurtýǵa qushtar nıetti eshkim joq... Al men ózimniń nátıjesiz qylmysymnyń taqsyretin tartyp. osylaı ómir súrip kelemin. Aman-saýymda qurbandyqqa aınalyp, otbasynan syrtqa qýylǵan paqyrmyn. Dúnıedegi eń beımaz ári eń kereksiz pendemin.

* * *

Ózim týraly jazǵanymdy qaıtalap oqyp otyrmyn: árıne, Terezanyń mundaı beınesi meni qanaǵattandyra almaıdy. Múmkin men ózime tańylǵan keıiptiń shylaýynda júrgen bolarmyn? Sumpaıy keıipker. Múmkin meni odan bir kezde jasalǵan qylmys aıyryp turǵan, basqa, shynaıy Tereza bar shyǵar? Jáne áıdik minez, áıgili qylyq, saltań júris-turys maǵan men jerine jetkize qoımaǵan sol qylmyspen tanylǵan bolar?

Osy qajyǵan tán men nysapsyzdyqtan ólermen bolǵan osy júrekti qaıda aparsam da qylyǵym sońymnan qalmaı qoıdy...

Jan ushyrǵan kes-kesteý! Jo-joq, kedergi emes, tor shybyqtary barǵan saıyn tyǵyz órile túsken jandy qursaý.

...Senimen bolsam, meniń kóńilim jabyrqamaıdy. Áýestik múmkin meniń adamshyldyqqa eń jat qasıetim shyǵar. Eske alyp, alańdap jatpaý kóp adamǵa alańsyz ómir súrýine múmkindik beredi. Olardyń ómirinde bastan keshkenniń bári jadynan shyǵyp ketedi. Mundaı zerdesizdik ásirese áıelderge tán, bul olarǵa talaı sumdyqty basynan ótkerse de, eshteńe bolmaǵandaı, dúnıege balań kózben qaraýyna septigin tıgizedi: bul áıelder kózderinen olardyń jasaǵanynan eshteńe ańǵaryla qoımaıdy. Biraq naq osy turǵydan men basqalarǵa esh uqsamaımyn. Mysaly, basqa áıel bolsa: "Fılı ózin-ózi óltirgennen keıin men osy Kap Ferra qonaq úıinde óz qaıǵymmen ońasha qalyp, japa shegý úshin tyǵylyp jattym" der edi. Al men: "Ol bozbalanyń meni sondaı qapalandyrǵan ózin-ózi óltirýi (men oǵan degen óz mahabbatymdy onyń mende týǵyza alǵan sol jan azabymen ólsheımin) meni aman alyp qaldy" dep aıtar edim. Onyń ólgeni týraly habardy alyp, men birden tynysh taptym, qýanyp ta kettim. Ózimniń qulaı berile ketken mahabbatym ákelgen sol azaptan qutylyp qana qoımaı, tipten bolymsyz úreıden de aryldym. Chekpen jasaǵan áreketi úshin ony jaýapqa tartýy múmkin ekenin estip, tergeý onyń qandaı qarajatqa ómir súrgenin anyqtaı bastaıtynyn jáne meni óte tez taýyp alatynyn túsindim. Mundaı oqıǵalardyń ishinde jýrnalıserdi sol baıaǵy bir kúldibadam quıqyljymaǵa shabyttandyratyn áldebir jasamys áıel mindetti túrde júredi. Jeksuryn ári baıǵus ol kempir qashan da bári úshin kúıedi, biraq bul joly sol áıel men bolamyn — shırek saǵattyq alańsyz aıalasý úshin ómirin qıýǵa bar jáne esh ýaqytta basqa eshteńeni qalamas sol Tereza men bolamyn!

Meniń órkókirektigim Fılıdiń ólimi ózimdi qutqaryp ketken masqaralyqty kótere almas edi. Meni basqa nárse de: tipti kýá retinde bolsa da meni tergeýshiniń tergeýi de qorqytqanyn moıyndaımyn... Ol meniń ómirimdi qazbalar edi, bir kezde tergeýde bolǵanymdy tabar edi... Tipti men izderdi shatastyryp jibere alǵannyń ózinde, osydan on jyl burynǵydaı árbir suraǵy qurýly qaqpan adamnyń aldynda otyrýǵa tıistiliktiń ózi... Jo-joq, men kótere almaǵan bolar edim; tóze almas edim.

Biraq, Tereza, eger sen ózińde mahabbat sezimin týǵyzǵan adamnyń sumdyq ólimin qýana quptaıtyn bolsań, onda sen sonshalyqty maqtanysh etken mahabbatyń nege turǵany? Surqıa! Sen ózińniń mahabbatym dep ataıtyn nárseń qolyna túsetin adamdy tapqansha sýsyz jerlerde qańǵyp júretin jáne ony bas salatyn albastynyń rýhynan basqa eshteńe emes. Al ol adamnyń kózi joıylǵan kezde seniń mahabbatyńnyń albasty rýhy azat sezimge eligip, qaıtadan qańǵýǵa túsedi ári sonan soń jańa adamdy izdep taýyp, ony da quıyǵa bas salýǵa buıyratyn óz zańyma baǵynady.

Fılı jerlendi (Bordodan shyqqan bul bozbalanyń tastap ketken áıeli onyń máıitin alyp ketýge keldi; ol qandaı óksidi! Ol nege budan suramaǵan, bul oǵan barlyq qajetti aqshany bere alar edi ǵoı. "Odan da ólgenim jaqsy!" — deıtin ol maǵan), Fılı jerlendi, al men sol qonaq úıge qaıǵyǵa batqan ashynasy retinde emes, saýyqqan naýqas sıaqty keldim — meniń toıattaǵan, eshteńemen isi joq jalmaýyzym kelesi qurbandyǵyn izdep áldeqalaı osy mańdy kezip júrgendikten, jan-jaǵyma kóz tige ári ólerdeı yntyǵa keldim.

* * *

Shynyn aıtqanda, meni áldebir qylyqtardy jasaǵanym emes, qaıta basqa kóp nárseni jasaı qoımaǵanym tańdandyrady. Birde-bir adam eshqashan alastalyp kórmegendeı, meniń júregimmen, meniń bolmysymmen alastalýdan kúızelip, qalaısha barǵan saıyn tuńǵıyqqa, bylaısha aıtqanda, eń shyńyraýǵa quldılap ketpegenmin?.. Sen aqyldysyń, Tereza, degen jaýapty anyq estip turmyn. Óte aqyldymyn dep, sen muny ózińe-óziń ǵana aıta alasyń. Al sen keıde túni boıy Elıseı alqabynda nemese Býlon toǵaıynda álde dámhana bastyrmasynda myljyńdaskan maskúnem erkekter aqymaq jandar edi. Bizge aqyl erlerge qaraǵanda kóbirek kerek. Otbasy jáne ımandylyk qalaı tejeýin toqtatady, aqymaq áıelder solaı haıýanǵa aınalyp shyǵa keledi.

Iá, aqyl-parasatyń seni kemshilikten ada etpegenimen, óziń aıtyp otyrǵan quldyraýǵa jibermeýge jetedi. Seniń jasaǵanyń óz otbasyńnyń áıelderiniń záresin alyp, ózderin jan ushyra qorǵanýǵa májbúr etkenin jaqsy bilesiń... Eger men keıde oıyma kelip keter osynaý áldeqalaı aldarqatýǵa berilsem ári, aqyrynda, sharshaýdan qajyp, uzaq júrýden tabanym tilim-tilim bolyp, dymym quryp, beıtanys shirkeý oryndyǵyna otyra keter edim jáne birine jalǵyz adam kirip jaýyp alatyn, al ekinshisinde tormen oqshaýlanǵan jan álgi adamǵa qulaǵyn tosatyn sol dúńgirshikterdiń bireýine ener edim; eger men eń soraqy qylyqtarǵa toly ózimniń bolmysymdy aǵynan aqtarý qajettigine berilsem, onda olardyń qısynsyzdyǵy sondaı, syrtqa olardyń ushyǵyn ǵana shyǵara alǵan bolar edim. Talaı jylǵy syryn aqtaratyndar eshteńeni qalt jibermeı, bárin qalaı esine túsiredi? Olardyń ornynda mende tek bir ǵana umyt qalǵan kúnániń ózi búkil jýyp-shaıǵanyńdy ádire etedi degen sondaı sezim paıda bolar edi, sóıtip bir ǵana bolmashy qylyqty barsha bolmysymnan bólip alsam boldy-aq, meniń búkil ońbaǵandyǵym soǵan qaıta teliner edi.

Biraq, degenmen, men attap ótpegen áldebir shek bar ǵoı... Meniń kúlkili kórinýim múmkin, sonda da aıtaıyn: júregimniń meni qurtýy da, qutqarýy da bir mezet. Ol meni unamsyz oqıǵalarǵa jetelep, qurdymǵa ıtermeleıdi, biraq ol tánime qorek izdep jalǵyz jortýǵa jol bermeı, meni qutqarady. Aıtshy, Tereza, sen ne nársege ózińdi sendirgiń keledi? Kez kelgen basqa pende sıaqty, jamandyq jasaý qolyńnan kelmeı me? Árıne, keledi. Biraq erteńine sonyń bári esime túskende meni qalǵan kúlli nárseden — raqattan, uıattan, júrek aınýdan asyp túsetin úreı bılep alady...

Súrinip qulaǵandaryńdy, is júzinde, saýsaqpen sanaýǵa da bolady... Aıalaý barlyq ýaqytta derlik seniń júregiń jaýap qatqan, quıtyrqy shym-shytyryqqa arbaǵan aldamshy edi. Naq sol aıaly shaqyrý jáne joly beseneden belgili bolsa da bir úmit seniń betińnen qaıtpaýyń, uıyqqa da sekirip ketýiń úshin qajet boldy...

Ah! Fılıdiń ózine-ózi qol salýyna meniń sumdyq selqostyǵym mundaı arandatýlarǵa qatysa tura, men áýel bastan munyń bári aldamshy, al kezekti erkek ne bári syltaý ekendigin anyq bilýimmen túsindiriletini kúmánsiz... Iá, naq solaı: olar meniń júregim kezdeısoq derlik elige ketken jeleý ǵana. Kezdeısoq derlik! Meniń júregim álgi kórsoqyr haıýan — kórtyshkan sıaqty. Aıaýly janǵa kezigý kezdeısoq bola qalatyndaı! Jalpy, bul dúnıede aıaýly jan bar ma eken ózi? Biz, áıelder men erkekter, ózimiz súıgen kezde emirene ketemiz de, al bizdi súıgende shalqaıa qalamyz.

Myna balaqanmen ekeýmizdiń aramyzda bolǵan nárse de... Biraq eshteńe bolǵan joq qoı! Óıtkeni meniń osy ýaqytqa deıin sezinip kelgenim jáne sezinip júrgenim beıne kórgen tús sekildi... Alǵashqy kúni men qonaq úıdiń meıramhanasyna boıym jeńildengen, baıyz tapqan sezimmen barǵanmyn. Sirá, munda pasha demalysyna kelgen barsha otbasy tóńireginde eshkimi bolmaǵandyqtan duǵasyn tańǵy as ústinde oqyp júrgen jalǵyz basty áıel meni músirkedi bilem. Ańyzaqqa kóndigip qalǵan men úshin qonaq úıdegi bul ómir bas saýǵalar ańsar meken ekenin, ózderiniń osynda bolýlarymen birshama adamdyq jylý bergenderin jáne áldebir adamdardyń jaı ǵana júzin taný men úshin sonshalyqty ǵanıbet ekenin olar qaıdan bile qoısyn.

Olar qyzǵanysh týǵyzbaı, meniń janymdy jylytty; bir ústeldiń basyna jınalǵan ákesine, anasyna jáne balalaryna qarap, men Bernar qarsy aldyma otyryp alyp tamaq shaınaǵan, ernin súrtken, óziniń áldebir aıryqsha ádisimen ishken kezde titirkendiretini sondaı, birde ol kózime kún túsedi dep oń jaǵyma otyrǵanda, men muny azaptan qutylǵandaı sezingen ómirimniń sonaý bir shaǵyn esime aldym... Jáne kim bilgen? Eger ol sol ornynda qala bergende, eger ol eshqashan qaıtyp maǵan qarama-qarsy otyrmaǵanda, múmkin anaý oı basyma tipten kelmegen de bolar edi-aý... Biraq buǵan ylǵı qaıta-qaıta orala berýdiń qajeti ne, ne keregi bar?

* * *

Kórshi ústel basyndaǵy otbasyda — anasy, ájesi, qaryndasy; úsheýi de bir-birinen aýmaıdy, ájesinen nemeresine aınymaı kóshken óńderi tákappar da kirshiksiz; jáne ol...

Ol qanshada boldy eken? On segizde? Jıyrmada? Ol sulý emes-ti, bul anyq. Onyń bálkim basqalar baıqaı qoımaǵan súıkimdiligi, sonysyn eshkim ańǵarmaǵan sıaqty, meni tartyp áketti. Qandaı tartymdylyq edi? Qospasyz balań beıne, pák kúıindegi jastyq shaq. Alańdaý, tolqý áli sharpı qoımaǵan osynaý dıdardy tań shapaǵy aıalap turdy. Men ony aıtarlyqtaı selqos baqylap otyrdym. Meniń qatysym joq sıaqty edi... Fılıge degen ińkárligim meni kúıdirip jatpaǵandaı! Tynshyǵan sátimde árdaıym qaýqarsyz qalamyn: júregim ornyna tústi dep ózimdi-ózim aldarqatamyn, al shyn máninde ol tek ańysyn ańdyp jatyr edi. Yntyǵa eligýdiń ara-arasynda, qasymda ázirshe eshkim joq kezde kózimdi kim jaba qoısyn, ózimdi aınadan shyn mánindegiden áldeqaıda kári, qajýly, áljýaz, kereksiz keıipte kóremin. Ári bul aqıqat áldeqalaı meniń aptyǵymdy basady. Ol maǵan: jantalas bitti jáne mahabbat dep atalatyn álgi las nárseniń endi qaıtyp maǵan qatysy bolmaıdy degen senim uıalatady.

Men basqa jandardyń ómirin jáne ózimniń ótkenimdi áldebir aıaq jetpes bıik terezeden oısha sholamyn. Ózimniń esim ketetin mahabbat mashaqattarymnyń ara-arasynda bastan keshetin osynaý ornyqty, alańsyz beı-jaı sezimdi eshteńe esime salmaıdy. Árbir jańa ǵashyqtyq men úshin ylǵı sońǵysy kórinetin. Budan ótken qısyndy ne bar? Árbir hıkaıanyń bastalýynda mindetti túrde erik-jiger jatady. Men óz erkimmen shataqty shepten ótip bara jatqan sol mınýtymdy anyq bilemin. Jáne nelikten rasynda da sonshalyqty aqylsyz bolyp, kúıikten jazylmaǵan jaraqatymmen, óz erkimmen qaıtadan otqa qoıyp ketemin dep qıaldaı alamyn? Bul múmkin emes... Jáne buǵan senbeımin. Sondyqtan men kórikti beıtanysqa ádemi ósimdikke qaraǵandaı qaradym.

Sirá, emtıhandar ony qatty qajytyp jiberse kerek; onyń qalaı dáriler jutqanyn, ony tamaqtanyp bolǵan soń tynyǵyp jatýǵa qalaı zorlaǵandaryn kórip júrdim. Ol bul qamqorlyqtan yǵyr bolǵan sıaqty, anasy men ájesine erkeleı burqyldap, olarǵa birshama tıisip qoıady. Kep oqıdy, ásirese jýrnaldardy jáne olar muqabasynan birden bile qoıatyndardan emes edi. Tipti keshki as ýaǵynda da shydap otyra almaıtyn, qaltasynan áldebir jýrnaldy alyp oqýǵa kirisedi. Ony dereý tártipke shaqyrady. Ol kúrsine moıynsynyp, mańdaıyna túse beretin kekilin basynyń ántek qımylymen qaıyryp tastap otyrdy.

Bul jaı meni eliktirip jiberdi, sóıtip men adamdardy olarǵa bildirmeı syrtynan baqylap úırengen usynaqtyǵymmen bajaılap otyrdym. Mende "Chatterleı sylqymnyń kóńildesi" degen kitap bolatyn, sóıtip men tamaq ákelgenshe aradaǵy úzilisterde jas kórshini kózden tasa qylmaı, kitap oqyǵan boldym. Áıtse de ol maǵan tıtteı de nazar aýdarǵan joq. Ras, birde tańerteń onyń kireberis dálizde men ústelge tastaı salǵan Loýrenstiń romanyn paraqtap turǵanynyń ústinen shyqtym. Men jaqyndaǵan kezde ol kitapty shapshań ornyna qoıa qoıdy jáne onyń áli balań júzi qyp-qyzyl bolyp qyzaryp ketti. Ol maǵan qaramaýǵa tyrysyp, birden jylystaı berdi.

Kelesi kúni meniń kózim endigi úırenip qalýǵa tıis bolsa da, daǵdynyń áseri qapy qaldyra qoımaǵan, sóıte tura, ári qaıran qaldyrǵan nárse boldy: eger mundaı jaıt qaıtalansa, men sóz joq sondaı ári-sári kúıdi bastan ótkeretin edim...

Tańǵy as ústinde men jaıbaraqat tamaq iship, bos keńistikke kóz tikken bozbalany baqylap otyrdym. Keıbir jas adamdar bastan keshetin, olardyń júzinen ańǵarylyp turatyn ózin-ózi umytqan — men munda emespin, áldebir qıal shyrqaýyndamyn degen alaburtqan sezimnen ǵajap ne bar. Meniń qarsy aldymda otyrǵan jannyń qıanda ózimen-ózi bolyp, qıalǵa shomyp ketkendeı kóringeni sondaı, men ony san túrli qýlyqqa barmaı-aq ashyq baqylaýǵa bolady dep uıǵardym. Jáne, mine, onyń kózqarasynyń qımylsyzdyǵy meni birshama tań qaldyrdy. Ol ne nársege tesile qaldy eken? Bozbala aınalardyń ornalasýyn paıdalanyp, (meıramhana zaly aınaly edi) maǵan qarap otyrǵanyn jáne bar zeıinimen kóz tigip otyrǵanyn ańǵarǵanymda, tań-tamasha qalǵanym sondaı, bul kózqarastan búkil jan dúnıem tóńkerilip ketti! Óziniń qýlyǵy ashylyp qalǵanyn ol bilmesin dep, men dereý kózimdi túsire qoıdym. Ol meni qas qaǵym sát te kózinen tasa qylmady jáne onyń kózderi ári ustamdy, ári qushtarlana qarap turdy.

Meniń bastan keshken sezimimdi nemen salystyrýǵa bolady? Nóser jaýynnan keıin qaıta kóktegen kógaldaı... Iá, mine sol: kezdeısoq, essiz kóktem... Men óldi dep eseptegenniń bári qaýlaı ósip, búrshik jardy; burynǵy boıkúıezdik sezim kelmeske ketti.

Men aıaq astynan óz tánimdi tipten umytyp kettim. Osy bir beıtanystyń maǵan zeıin qoıýy (men óz kózime ózim senbeı tura almaımyn ǵoı) maǵan jastyq shaǵymdy jáne joǵaltyp alǵan tartymdylyǵymdy qaıtardy. Kóńil túkpirinde paıda bolǵan: "Bul múmkin emes ekenin jaqsy bilesiń ǵoı" degen álsiz qarsylyqqa jaýap retinde jasy menen áldeqaıda úlken bolsa da tóńiregi aınalsoqtaǵan áspetteýshilerge toly júretin áıelder sol zamatta-aq esime keldi. Jalpy, bul bozbala meni jaryqqa qarsy otyrǵanymda kórdi, óıtkeni ońtústiktiń shaǵyrmaq kúni týra meniń júzime túsip tur edi... Jo-joq, men qalaı bolǵan bolsam, sondaı keıipte edim, mende ony baýrap alǵan, meńgerip ketken erekshe birdeńe boldy, ózime de túsiniksiz áldebir tylsym kúshti, onyń yqpalyn ózimniń Parıjdegi ómirimniń alǵashqy jyldarynda talaı baıqaǵanmyn.

Sóıtip, taǵy da bárin kórip alýǵa daıyn bolý úshin osy bir kóz salý jetkilikti bolǵan edi. Sondaı bolmashy ǵana nárse — al men ózimdi baqytty sezine bastadym. Aqysyn tóleýge jáne kóp uzamaı tóleýge týra keletinin bilemin. Biraq bul oıdy ózimnen qýdym. Keıin ne bolǵanyna qaramastan, janasýshylardyń bastapqy jymıysy, olardyń arasyndaǵy alǵashqy til katysý — áýelgide baqyt. Men ózimdi basyp kele jatqan sezimnen alqyna bastaǵan edim.

Oǵan qarap, osy boıkúıez balaqan áıel adamǵa sonshalyqty kóp kóńil bóle alady dep kim oılaǵan? Biraq qushtarlyq rasynda da onyń júzin sharpyp tur edi. Tym shúńirek kezderi talmaýsyrap janyp turdy. Ol kúlgen kezde onyń úlken de ádemi aýzy kóz qarytar appaq tisterimen jarqyrap kórindi. Qaıta-qaıta mańdaıyna túse beretin kekili osy óńniń nápsisin jasyryp turdy.

Meıramhanadan ketip bara jatyp ol meni jeńil janap ótti, biraq kóz qıyǵyn salmady. Sondaı suńǵaq boıly eken! Ol túrinen góri denesi jyldam ósetin, balańdyq belgileri ketpegen erkekter sanatynan edi. Onyń sońynan ilese shyǵýǵa ózimdi ázer ustadym. Men kireberis dálizge kirgenimde ol tańǵy astan keıin munyń baryp jatýyn talap etken ájesimen daýlasyp tur eken (otbasynyń qalǵan músheleri avtomobılmen qydyrýǵa jınalypty). Bul qalaı? Qonaq úıde qalý jáne menimen áńgimege ilinisý sátin tosý múmkindigine ol qalaısha qýanbaıdy? Iá, men endi alańdaı bastadym. Kúdik pen úreı bastyrmalap ketti. Ol sezimder antalap shyǵa keldi! Biraq ol meniń kireberis dálizde kidiretinimdi qaıdan bilmek? Onyń ústine mende ondaı daǵdy bolmaǵan-dy... Degenmen, men taıaý ústelshe janyna jaıǵasqanymda, onyń kenet otbasynyń yrqyna kóne ketkeni kezdeısoq sáıkestik emes-aý? Meni qýanysh qaıta kernep ketti, aýyz kúıdiretin kofeni maıdalap urttap otyrdym.

Ol kónetoz úlken kebis, túsip ketken shulyq, belinde jeńil salaqtaǵan arzanqol sur shalbar kıipti. Men kitap oqyp otyrǵan keıip kórsettim. Endi oǵan aına járdemdese almaıtyn edi, biraq men onyń jańa amaldaryna kedergi jasamadym. Áıtsede kózimdi kóterýdiń qajeti joq edi: men ózimniń júzimnen onyń kózqarasyn sezip turdym. Biraq ýaqyt ótip jatsa da, eshteńe bola qoımady. Onyń demalýy bir saǵattan aspaıtynyn bilemin. Joǵaltqan árbir mınýt azapqa aınala bastady. Onymen shúıirkelesip ketý úshin qandaı syltaý oılap tapqan jón? Men eshteńe oılap taba almadym da, bul degbirimdi ketirdi. Búgin aýa raıy qandaı, jaýyn jaýyp tur ma dep surasam ba eken? Basqa yńǵaıly eshteńe oıyma kelmeı qoıdy. Azapty yntyzarlyq kózimdi tundyryp jiberdi. Bir saǵat ótti, al biz áli til qatysqan da joqpyz. Aqyry ol ornynan turyp, óziniń búkil uzyn denesimen qozǵaldy, uzyn tura bolǵany sondaı, basy tym kishkentaı, sopaq súıekti qýshyq bas kórindi. Ol ketip bara jatty. Men temekini tastaı sala: "Myrza, keshirińiz..." dep til qattym.

Ol burylyp, maǵan jymıdy. Onyń kózqarasy óte jumsaq edi, solaı bola tura, adam shydaı almaıtyndaı tesile qaraıdy. Men onyń Loýrenstiń romanyn qalaı paraqtap turǵanyn kórgenimdi jáne eger ol muny oqyǵysy kelse, onda oǵan kitapty rızashylyqpen bere alatynymdy aıttym. Jymıǵany ketip, túri qataıyp shyǵa keldi jáne maǵan onyń kózderinde qapalaný, bylaısha aıtqanda, muń paıda bolǵandaı kórindi. Keýdemdi kere tynystadym: men onymen sóılestim, al ol meniń janymda tur edi. Eń qıyny artta qaldy: biz sóılese bastadyq. Men osy alǵashqy til qatysýmen onyń ómirine endim, ol meniń ómirime endi; ol ómirime bir ǵana kóz súzýimen kirdi. Ol áli keri shyǵyp ketý ońaı bola qoımaıtynyn bilmeıtin edi. Alǵashqy jeńis meni qýanyshqa bólep, janym jaı tapqany sondaı, men onyń alǵashqy sózderin estigen de joqpyn. Endi ne bolsa da, bizdiń hıkaıamyzdyń órbýine eshkim de kedergi keltire almaıtyn edi. Ol óziniń balań da arsyz kózqarasymen meni iship-jep bara jatty. Biz kireberis dálizde ekeýmiz ǵana edik. Qazir esime túsip tur, aýa raıy tamasha edi de, jurttyń bári kóshege shyǵyp ketken-di. Aqyry men onyń qatqyl únmen: "Sizdi mundaı shyǵarmalardy oqýdan aryltý úshin syn maqalalar jarıalaý qajet bolar. Onda ne týraly jazylǵanyn bilý úshin maǵan ol kitapqa kóz qıyǵymdy salýdyń tipten keregi de joq" degen sózderin estidim.

Men únsiz qalmaý úshin jónel deme: bul tamasha kitap, — dep jaýap qattym.

— Ah! — dep lep shyǵardy ol. — Men solaı oılap edim...

Onyń daýysynda jyny kelýden góri alańdaýshylyq bardaı kórindi maǵan; ári áli de kózin almaı qarap turdy. Mine, men endi oǵan unamaı qaldym, ol endi ókinip tur. Álde birdeńede onyń kútkenin aqtamaı turmyn. Men onyń kóńilin birden jaı tapqyzǵym-aq keldi! Onyń menen qandaı áıeldi kórgisi keletinin áli bilmeımin ǵoı, biraq kóp uzamaı muny bilip te alamyn jáne onyń tilegine saı bola qalý maǵan esh qıyn soqpaıdy. Ortaq til tabysýǵa talpynǵan alǵashqy abdyraý — mine, maǵan eń qıyny osy kórindi.

Men onyń dybyrlaýǵa ulasqandaı tym jyldam sóılegenine ilesip, ne aıtqanyn uǵýǵa tyrystym:

— Tamasha kitap!.. Demek, siz eshqandaı da jırenbegenińiz ǵoı?!

Men ony áldebir jumbaq qyzǵanyshtyń shylaýynda tur jáne meni ekinshi Chatterleı hanym bolyp shyqpasyn degendeı, qorqyp tur-aý dep uıǵardym. İshki túısik sezimime baǵynyp, men bir kezderi ózim júrgen ortada anaıy shyǵarmalar týraly sóz bola qalǵanda ylǵı kádege asqan "ádisterdiń" bireýin buǵan qoldanyp, tekserip kórdim: eger men arbaıtyn tartymdy birdeńe jasamaq bolsam, qandaı da bir kitapqa júginip jatpaımyn, — dep ony ılandyryp baqtym...

— Siz aıtyp turǵan nárse pasyqtyq, tómenshikteý ǵoı...

Óziniń sózderi meni birshama tyqsyryp jibergenin kórgen ol:

— Biraq men sizge senbeımin! — dep, ústemeleı tústi.

Ol basyn ántek qımyldatyp kekilin qaıyryp tastady da jalyn atqan ári meıir tókken janaryn (maǵan solaı kórindi!) maǵan qadady. Naq sol mezette men ony sondaı súıdim! Eger ústeldi shaıǵa daıyndap jatqan daıashylar bolmaǵanda, men sirá berile keter me edim. Tolqyp ketkenim sondaı, ne aıtyp turǵanymdy ózim de túsingenim joq. Alaıda, bul jerde másele tek bir ǵana tolǵanysta emes edi; meni rasynda da onyń oqys sózderi shatastyryp jibergen-di. Endi abaı bola bastadym. Onda men oıatqan qyzyǵýshylyq onyń júzinen, tipti daýys yrǵaǵynan anyq baıqalyp turdy. Biraq onyń aıtqandary osy alyp-ushqan aýanǵa saı kelmeıtin. Oǵan qarsy pikir bildirip, onda men týraly teris túsinik týǵanyn tipten qalamaıtynymdy aıttym.

— Joq, meniń uǵymymda siz shyn keıpińizden asyp kete qoıǵan joqsyz, — dedi ol óziniń ystyq janarymen meni arbaı túsip. — Meniń tájirıbem siz oılaǵannan góri kóbirek. Adamnyń syrt kelbeti meni aldaı almaıdy.

— Men qaı kezde de, ásirese jasamys jastaǵy adamdarǵa kelgende qatelestim dep oılamaımyn, — dedi ol kádimgi tabıǵı únimen bastyrmalata.

Ol meni sol sanatqa qosady dep esh oıyma kelgen joq edi. Júregim qysylyp ketti.

— Tustastaryma aldanyp qalý ońaıyraq. Ásirese, perishte óńdi bozbalalar men qyzdardan saqtaný kerek. Biraq men mundaı turyqtaǵy adamdardy aıyrýdy úırendim. Zymıan perishteler árkez ádemi keledi, ras pa? Eń bastysy — osyny bilý. Kópti kórgenderge keletin bolsaq...

Bul joly men týraly aıtyp turǵany kúmánsiz edi.

— Kártamystar... — dep, men jabyrqaýly jymıyspen ilip ákettim.

Jaı kóńil aýlaǵan jýyp-shaıý bolatyn shyǵar dep, múláıimsı kúttim. Biraq olaı etpedi. Ol kózderin taıdyryp áketip, jaı ǵana mińgirledi:

— Iá, tutas adam ómirin ańdaýǵa bolady.

Bastapqyda men jazalaýshy kózben qaraǵan osynaý eseıgen balanyń aldynda abdyrap, sirestim de qaldym. Sonan soń ózime unaǵan jandy qupıaǵa, hıkaıaǵa qaryq qylýǵa emeksitip, jibermeı eliktiretin talaıdan qalyptasqan daǵdyma bastym:

— Meniń ómirim sizdi qaıran qaldyrar edi; áńgimem sizdi shoshytar edi. Sizdiń qıalyńyz qansha sharyqtasa da...

Ol eshqandaı da syr ashýdy qajet etpeıtin nyǵyrlaı aıtyp, meni kúrt úzip jiberdi. Jáne nelikten ekenin qaıdam, ol meni tyńdaýǵa, "onyń ústine keshirýge" ýákiletti emespin degendi qosty. Sońǵy sózderdi aıtqanda daýsy báseń tartty.

Osy sátte mende alǵash ret osynaý qatýly da alaýly óńniń keıpin durys túsinbeppin-aý degen oı jylt ete qaldy. Biraq onyń maǵan yntyzar qushtarlyq bildirip turǵany anyq dep, ózimdi-ózim jubatyp, ol oıdy órbitpedim. Meıli, ol meni jasamys jandar qataryna jatqyza bersin, men ol úshin qandaı kártamys bolsam da, ol maǵan qaı kezde de suqtalǵan kózqarastardyń ishindegi múmkin eń iship-jep bara jatqan janaryn menen alar emes qoı.

— Siz ne isteseńiz de, — dep, báseń únmen jalǵastyrdy ol, — men sizdiń janyńyzda ózimdi esh ýaqytta aldamaǵan sol sezimdi sezinip turǵanym joq. Ony qalaı anyqtaýǵa bolar edi? Keıde keıbir erkekterdi, áldebir áıelderdi kezdestirgende men olardyń rýhanı ólik ekenin jan-tánimmen sezinemin... Bunyń ne ekenin túsinesiz be? Bylaısha aıtqanda, rýh ólikke aınalǵandaı ispetti. Endi mine... Keshirińiz... meniń ashyq aıtqanym úshin ǵapý etińiz (jalpy, men qatelesip turǵan da bolarmyn), biraq men sizdiń janyńyz óte aýrý, qatty naýqas, biraq áli tiri ekenine bás tigýge barmyn... Iá! Jaı shalajansar ǵana emes, qyzý ómir ústinde. Mine, sizdi barlaı otyryp, meniń oıym únemi sizdiń búgingi kúnge deıingi jáne endigi ómirińiz týraly ári-sári... Men sizdi qaıran qaldyryp turmyn ba, hanym? Siz ne, maǵan kúlip otyrsyz ba?

Ol múdirip qaldy, meniń kúlkim ony yńǵaısyzdandyrdy. Iá, men kúlgen edim, biraq myna maqaýǵa emes, ózime kúlgenmin. Men ózimniń beker jańylysýyma jáne sonymen qatar masqara bola jazdaýdan qutylǵanyma qýanǵannan kúldim. Óıtkeni áli eshteńe bola qoıǵan joq qoı: men eshqandaı ádepsiz qylyq jasaǵanym joq, ony qolynan ustamadym... Men tynys shyǵardym. Kenet ózimdi osy áńgúdiktiń kózine kórinip turǵandaı keıipte — kádimgi kempir keıpinde kórdim. Ol meniń kúıimdi dóp basa alar ma? Men oǵan, áıel jany týraly alań oıly jıyrma jasar naqurysqa, qaradym. Ony jek kórip kettim...

Ol óz suraǵyn qaıtalady:

— Siz maǵan kúlip tursyz ba?

Osy arada men oryn taqtan kóterildim. Ózimniń ókinishimdi basý úshin ornymnan turýym, ári-beri júrýim kerektigin sezindim. Onyń ústine, ózimdi ustaı almaı, oǵan ony menen birjolata teris aınaldyrar birdeńe aıtyp qoıarmyn dep qoryqtym. Al meniń bul baladan aıyrylǵym kelmedi. Oǵan ózimniń rasynda da tiri ekenimdi jáne ol oılaǵandaı turǵyda shalajansar emes tigimdi dáleldeýge tıis edim. Sóıtip, men ózime-ózim súısinip, shapshańdata:

— Myrza, siz óz jasyńyzǵa qaraǵanda óte tereń jan ekensiz. Múmkin, sál tik minezdeýsiz, biraq suńǵyla...

Ol asa suńǵyla bolyp kórinýge tyryspaǵanyn aıtty. Tik bettigimen kelisedi. Asyqpaý, aptyqpaý qajet jerde kibirtikteı bermeı, shapshańdatqysy kelipti. Eshqandaı sátsizdik oǵan sabaq bola almaıtyn edi. Ol meniń oıymdy ańdamaq bolyp, taǵy da ǵapýlyq ótindi. Biraq men oǵan eshteńemen septese qoımadym.

— Qalaı bolǵanda da, myrza, talpynysyńyz ózińizge abyroı.

Men oǵan qolymdy usyndym. Onyń alaqanyn birneshe sekýnd ustap turyp, men onyń ylǵal janasýyn sezindim; endi ol maǵan unamsyz edi. Sonan soń ózime ǵashyq etip jiberetin sol álgi saıqal jymıysqa salyp.

— Siz búgin keshke menimen taǵy da áńgimeleskińiz kelmeı me? — dep qostym.

Jáne ketpes buryn, jaýabyn kútpesten:

— Siz men úshin kóp nárse isteı alasyz, — dep saldym.

Kózimdi sál juma, álgi "kóp" degen sózge ekpin túsire aıttym.

İzgi júrekti jandarǵa aıtatyn sózderdi bilemin ǵoı. Mundaılardy kezdestirip turǵanym bul bir emes, biraq tap qazirgideı aldanǵanym alǵash ret.

Men jalǵyz qalýǵa asyqtym, budan ári óz sezimimdi ustaı almaıtyn edim. Kemejaı jaqqa qaraı jyldamdata bettedim.

Esińe túsir, Tereza, sondaǵy kemejaı saýyqhanasynyń bastyrmasyn esińe alshy. Beıshara qyz-qyrqyndar kemege júzip ketkeli turǵan qaıyqqa topyrlaı mingen aǵylshyn teńizshilerine jamyraı qarap turdy. Keshikkenderi júgirip kelip jatty. Olar fýtbol oınaǵan-dy, olardyń sholaq dambaldary qanmen jáne topyraqpen bylǵanyshty shodyraıǵan tizelerin áıgilep turdy. Qyz-qyrqyndar bul tobyrdan: "Áne, anaý meniki... Al meniki aldyńǵy, sondaı iri, sary..." dep, ózderiniń birer saǵattyq serikterin tanýǵa tyrysyp jatty. Myna urǵashylardy máńgilik dep paıymdaǵan, rýh týraly tolǵanǵan bozbala jaıly oıladym! Ah, qurtaqandaı dindarym, seni myna haıýandardyń qolyna berer me edi! Joq, sen úshin anaý yrbıǵan qatyndy ózim tańdar edim... Ol áıel aıǵaılap tur edi, óıtkeni "onyń jigiti" óziniń saptyaıaq syrasyn iship úlgermepti. Kenet ol qyz saptyaıaqty qos qoldap ustaı aldy da, basqalardyń qyran-topan kúlkisine kenelip, qaıyqqa keldi, sóıtip syrany erkekke usyndy, ol ony simirip saldy.

* * *

Bul tymyrsyq, aısyz kesh edi. Gúlderdiń hosh ıisi kózge kórinbeı turǵan teńizdiń ıisin basyp turdy. Kireberis dálizden shyǵa bere men onyń izimnen qarap turǵanyn sezdim. Onsha kóp uzamaýǵa uıǵardym — ol meni tappaı qalar dep qoryqtym. Qonaq úıdiń jaryǵy janyp turǵan terezeleriniń astynda qobaljı kezip júrdim. Eger ol meni súıgen bolsa, bul kútý qalaı bolar edi dep oılaýǵa ózime tyıym sala almadym. Kenet mende múmkin men onyń sezimin oıata alǵan bolarmyn degen oı jylt ete qaldy... Óz qudiretińe senýden qalý bizge qandaı qıyn! Pák erkekter bar ma? Ondaılar bola ma eken? Joq árıne, joq! Nemese olardyń kórineý izgiliginiń astarynda áldebir syr jatady... Munyń shyndyqqa janaspaıtynyn bile tura, men osyny qaıtalaı berdim. Men bolmysynan sonshalyqty baısaldy ózimniń bozbala tanystarymdy, olarǵa meniń deńgeıime deıin túsýi úshin kóp kúsh-jiger jumsaýy qajet bolǵanyn eske aldym.

Bir ýaqytta ol esik aldyna shyqty. Onyń ústinde nashar tigilgen smokıng kostúm, rabaısyz baılana salǵan galstýk boldy. Ózimniń turǵan jerimdi bildirý úshin temeki tutattym. Ol jaqyndap keldi, biraq men onyń abyrjyǵanyna nasattana til qatpadym. Óziniń ıbasyzdyǵy úshin taǵy da keshirim ótindi. Ol meniń óńimniń qubylysyn ańdap turǵany túsinikti edi: meniń únsizdigim ony qobaljytty. Múmkin osy mınýtta ol menen syrtqa teýip turǵan jekkórýshilikti bulyńǵyr sezingen bolar. Eger ol meniń janymdy qınaǵysy kelse, men ony azyraq jekkórer me edim.

Biraq maǵan áıel, onyń ústine ózinen yntyzar sezim kútken sonshalyqty essiz áıel retinde qaraý oıy onyń sanasyna tipti jylt etip bolsa da kelmegen-di; eń sumdyǵy: ol jaı-kúıdi tipti bulaı oılamaǵan. Ol úshin men bitken adam ekenim sózsiz edi. Iá, qylmysty nıet emes, qaıta nıettiń joqtyǵy týǵyzady. Eger ol maǵan zıan keltirýge nemese meni birdeńemen jaralaýǵa tyryssa, men muny onyń qaskóıligi dep túsinip, bir jaǵyna shyqqan bolar edim. Áıel ózin jekkóretin erkekten bárin kútýge bar. Biraq yzdıǵan sypaıygershilikten eshteńe kútpeı-aq qoı. Ol ózi qalasyn — qalamasyn, maǵan ólik, ıaǵnı áıel retinde kúni ótkeni aıdan anyq degen kýálik berdi.

Biz oryndyqqa otyrdyq. Nege ekenin bilmeımin, men odan qansha jasta ekenin suradym.

— Jıyrma... Kóp uzamaı jıyrma bir bolady...

Beıbaq! Eger men, degenmen, onyń alańdaýshylyǵyn, birjolata aıyrylý, orny tolmas joǵaltý sezimin oıata alsam, ese qaıyra alǵan bolmas pa edim? Ómirime engen bozbalalardyń bárine ár mınýt saıyn óziniń ómiri ótip barady dep sezingen sonaý ańsaı bilýdi bere alǵandy. Olar meni jábirleı alatyn, tastap kete alatyn, men olardyń qolyna kúni ótip bara jatqan tirshilikti — ózderiniń jastyq shaǵyn qaldyrdym; olardyń ómirdiń turlaýsyzdyǵyna kózderi ashyldy jáne olar úshin endi osy jan alqym arpalystan basqa eshteńe qalmaıtyn.

* * *

Meniń aıtatyn kezegim keldi; eń qarapaıym nárseler týraly: kórinbeı turǵan teńiz jaıly, gúlderdiń ıisi jóninde, alystan talyp jetken orkestr úni týraly sóz qyldym; mine, baqyt úshin qajettiń bári dedim men, tek bir ǵana nárse jetispeıdi...

— Siz meni kózińizge ilmeısiz... Meni jas áıel dep kózińizge elestetińizshi...

Men birer sekýnd únsiz qaldym, biraq ol meniń jas kóńilime qanyǵý úshin ózine tún qajet degen sıaqtyny aıtýdy oılamady da. Ol teatrda nemese kınoda mahabbatty beıneleýde aıaq alyp júre almaıtyn qıal-ǵajaıyptardyń ómir shyndyǵymen esh úılespeıtinin aq kóńilmen aıtyp ótti. Jáne "qalaǵan jerinde, kóbinese teńiz jaǵasyndaǵy bastyrmadan góri aýrýhana nemese alapes palatasynda búrshik jaryp sala beretin mahabbat" týraly edáýir keksindi birsypyra sózben bastyrmalatyp jiberdi. Sol kezde men oǵan biz mahabbattyń ár túri týraly aıtyp otyrǵanymyzdy sóz ettim... Joq, — dedi ol, — mahabbat tutas, bir ǵana mahabbat bar, biz ony jaı túrli-túrli qubylysqa telımiz. Bul sózderdiń bári eshteńe emes edi, olar bizdiń aramyzda turǵan tereń aıyrmashylyqty esh qozǵamaǵan-dy. Aqyry, men oǵan suraqty tótesinen qoıýǵa táýekel ettim: búgin elemeı otyrǵan adamdyq baqyt týraly keıin ókinip júrmeısiz be? Jiberip alǵam múmkindik týraly estelik oıyńyzdan shyqpaı júrmeı me?

Ol aýzyn ashyp ańyraıyp qaldy: meniń sózim janyna tıip ketti me eken, álde maǵan oıymdy órbitýge múmkindik bergisi keldi me eken. Onyń únsiz qalýy meni qanattandyryp jiberdi. Erte me, kesh pe, jastyq shaq etedi jáne asta-tók zamanda moıyn burmaǵan ári beıbereket qylǵan molshylyq óle-ólgenshe bola bermeıdi dep, ony sendirip baqtym. Bir kezde biz shaqyrýǵa barmasaq, shaqyrýǵa zar bolyp, endi esh ýaqytta ondaıdy estı almaıtyn kez keledi; jóne keıde búkil ómir sonyń sońyna túsýge ketedi. Ah, baqytty keıinge qoıa turýǵa bolady jáne ol árdaıym alda bir jerde tosyp turady dep, kámil senetin jastyq shaqtyń ańǵaldyǵy-aı!

Munyń bári ony selt etkize qoımaǵandaı, al men jylap jiberdim... Ol áli solaı únsiz meni baqylap turdy.

— Biz taban joldan shyǵyp ketippiz, — dep mińgirledim. — Men tipti eshteńeni kórip kele jatqanym joq.

Aıaǵym shópke taıyp ketkende ol meni qolymnan demep, taban jolǵa alyp keldi. Sóıtti de men jeńil qysyp kele jatqan qolyn birden tartyp ala qoıdy. Osy jerde men shydaı almaı kettim:

— Aıtyńyzshy! Birdeńe dep jaýap qatsańshy...

— Sizge ne jaýap bereıin? Siz "mahabbat", "baqyt" degen sózderdiń ne ekenin áli bilmeıdi ekensiz...

— Al siz? Siz buny maǵan uqtyra alamyn dep oılaısyz ba? Baıǵus, balaqaı!

— Bul jerde jasta turǵan eshteńe joq, — dedi ol esh ashýlanbastan. — Muny týǵannan biletin adamdar bar, basqalary ony jıyrma jasynda, ózgeleri talaı jylǵy azaptan keıin biledi, biraq kópshiligi muny óler aldynda ǵana uǵady.

Men aıtyp saldym:

— Munyń bári bos sóz!

— Jáne sizge..., — dep jalǵastyrdy ol beıne meni estimegendeı, — áli talaı nárseni úırený kerek. Bóri sizdiń aldyńyzda, siz bul týraly bilip turǵan joqsyz.

— Men óz alarymdy alǵanmyn jáne eger men óz basymnan keshkenderdiń bir kishkene bóligin ǵana jaıyp salsam, qulaǵyńyzdy tyǵyndap alar edińiz,— dep málimdedim aıtarlyqtaı qatqyl únmen.

— Baıǵus balaqaılar! Sizderdiń ortalaryńyzda (men ony jaqsy bilemin, men sol ortadan shyqqanmyn) aýyr taǵdyr dep aıtatyn nárse... Eger siz paıymdaı bilseńiz ǵoı...

Ótken kezeń qandaı aýyr bolsyn, meniń qaıtadan bala bolýym úshin birneshe tamshy kóz jasy jáne mańdaıymdy sıpaý jetkilikti dep qarsylasty ol.

— Mahabbat degen osy.

Onyń sońǵy sózderi áreń estildi. Men qaıtadan:

— Sóz ǵana! — dedim.

Biz qonaq úıge jaqyndap keldik te, jarqyrap sham jaǵylǵan kireberiste onyń alaburtqan júzin kórdim. Iá, bul bozbalanyń áldebir sumdyq órekpigen yntyzarlyq tuzaǵynda turǵany nemese dálirek aıtqanda (sezingenimdi qalaı jetkizsem eken), ony áldebir qubylys baýrap alǵany kúmánsiz edi; ol munyń boıyn kernep ketti, meni sharpyp ótti... Men muny qalaı laq etkizgenimdi ózim de andamaı qaldym, demimdi syrtqa shyǵaryp:

— Men sizdi jekkóremin.., — dedim.

Ol báseń de anyq etip:

— Al men sizdi súıemin,— dep jaýap qatty.

Men sondaı kútken ári ańsaǵan bul sózder aqyry maǵan arnaldy-aý; bul sol ińkár sózder edi, biraq, ókinishke qaraı endi jat sózder edi! Men bul qorlyqty sozǵym kelmeı:

— Beıbaq, aqymaq! — dep kesip tastadym.

Esimde qalǵany, ol jaýap retinde maǵan da osyndaı esi ketýdi tileıtinin jáne kún saıyn men úshin osyny Qudaıdan suraıtynyn aıtyp jatty.

— Maǵan sizdiń músirkeýińizdiń keregi joq! Bul men úshin qansha qymbatqa tússe de, men sybaǵamdy alǵanmyn... men sybaǵamdy alǵanmyn...

"Men sybaǵamdy alǵanmyn" dep úshinshi ret qaıtaladym, biraq endi eńirep tur edim. Joq, men ózimdikin ala almadym, bári men úshin bastalmaı jatyp-aq bitti. Beımálim mahabbattan jastyq shaǵymdaǵydaı kúter endi eshteńe joq. Men ony ańsaǵannan basqa ol týraly eshteńe de bilmeımin. Osy ańsaý keıde meni shyrmap, kózimdi tundyryp tastaıdy, meni barsha qurdym jolǵa qańǵytyp jiberdi, qabyrǵaǵa soqqylaıdy, oı-shuqyrǵa súrinip ketýge májbúr etedi, sóıtip silikpemdi shyǵaryp, las toly shuqanaqqa ıtere salady.

Ol endi janymda joq edi. Men qaıtadan baqty boılap kettim jáne keıde jylap alatynym sıaqty aǵyl-tegil kósildim, kóz jasym ózinen-ózi saýlap, tipti túrim jıyrylǵan da joq. Bul nóserdiń aıaǵyn túngi samal órtengen júzimdi ópkenshe uzaq kúttim".

---