InfoHub Logo

Nıkola Teslany keıbiri danyshpan sanaıdy, al keıbiri aılaker deıdi. Qalaı bolǵanda da bul adamnyń tamasha oılaý qabileti men ushqyr qıalyn joqqa shyǵara almaımyz. Ol kóptegen ınovasıalyq ıdeıalardy usyndy. Olardyń keıbiri ómirde iske asty, al keıbirin zamandastary adam ómirine qaýipti ári oıǵa qonbaıtyn dep tapty. Nazarlaryńyzǵa qıalı ǵalymnyń 10 erekshe ıdeıasyn usynamyz.

1. Ǵarysh sáýlelerin paıdalaný

Teslanyń túrli qyzyǵýshylyqtary arasynda bos energıany paıdalaný kórinis tapty. Bos energıany atom energıasy nemese sáýle energıasy sıaqty oryndardan alýǵa bolady, jáne bular az shyǵynmen sheksiz resýrstardy qamtamasyz ete alatyn edi. Degenmen, bos energıalardy ıgerýdi kóptegen zertteýshiler ótirik ǵylym dep tanıdy.

Tesla osy energıany paıdalana alatyn jumys mashınasyn jasap shyǵara alsa, onda álemdegi energetıkalyq máseleler sheshiletin edi dep eseptedi. Ol ıondardy paıdaly energıaǵa almastyratyn ónertabysyn tipti patenttep alǵan, alaıda mashına sol kúıi jasalmaı qaldy.

2. Elektrodınamıkalyq ındýksıa

Teslany aınymaly toqtyń atasy dep esepteıdi, biraq ol energıany symsyz tasymaldaýǵa bolatyn álem jaıly armandaǵan. Ony jasaý úshin ol elektrenergıany búkil álem boıynsha symsyz tasymaldaıtyn Tesla munaralarynan turatyn Búkilálemdik symsyz júıe qurýdy usynǵan. Ol bul ıdeıasynyń iske asyrýǵa ábden bolatynyn dáleldeıtin mysal kórsetken – kórermenderge Tesla katýshkasynan bir metr qashyqtyqta janyp turǵan shamdy usynady.

Tesla óz armanyn iske asyrýdy Nú-Iorkte Wardenclyffe munarasyn salýmen bastaıdy. Ókinishke qaraı, demeýshi bolǵan JP Morgan banki Teslanyń elektrenergıasyn tegin taratpaq ekenin bilgende qurylysty qarjylandyrýdy toqtatady. Eger Tesla óz ıdeıasyn iske asyrǵanda, adamdar árdaıym jańaryp otyratyn qaınarkózderden tegin jáne sheksiz energıa ala alatyn edi. Jáne bunyń qorshaǵan ortaǵa jáne adamdarǵa esh zıany tımes edi.

3. Sýyq ot

Tesla jýyný bólmesinde sabyn men sýdy paıdalanýdan birjolata bas tartqysy kelgen. «Sýyq ot» degen aýytqýshylyqtyń áserinen adam denesi 2,5 mıllıon vólt aınymaly toq kerneýinde turady, sonymen birge adam metal plasınanyń ústinde turýy kerek.  Syrtynan qaraǵanda adam túgeldeı otqa oranǵan sıaqty kórinedi. Bul ádis adam terisiniń ótkizgishtigi arqasynda jumys isteıdi, jáne, bul sabyn jáne sýmen jýynǵannan áldeqaıda tıimdi. Sonymen qatar, Tesla sýyq ottyń kómegimen adam tazaryp qana qoımaı, sergip qalatynyn aıtqan. Bul ónertabysyna da qarjy tabylmaı, aqyry umyt boldy.

4. Teslaskop

Teslanyń taǵy bir ónertabysy – jatǵalamsharlyqtarmen sóılesýge arnalǵan qurylǵysy. Ǵalym osy teslaskop arqyly jatǵalamsharlyqtarmen sóıleskenin aıtqan. Sonymen qatar teslaskopty ǵarysh sáýlesin energıaǵa aınaldyra alatyn «gıperkeńistik osıllátory» retinde paıdalanýǵa bolar edi. Bul qurylǵy energıany qansha qashyq bolsa da keńistikke kóp mólsherde jetkizip turatyn edi. Degenmen, Teslaǵa sengender az boldy, sebebi onyń bul teorásyna dálel bolatyn eshteńe bolmady. Tesla Marsta ómir bar-joǵyn Jer betine alyp shaǵyldyrǵyshtar ornatyp bilýge bolady dep eseptegen.

5. Teslanyń ólim sáýlesi

Teslanyń kóptegen ónertabysy qaýipti kóringenimen, ǵalymnyń ózi soǵysty jekkóretin jáne kez kelgen soǵystyń aldyn alatyn «Ólim sálýesin» jasaý úshin qanshama ýaqyty men kúsh-qýatyn jumsaǵan. Ólim sáýlesi energıa sáýlesin 400 km qashyqtyqtan ata alatyndaı jedeldetkishten turǵan. Tesla bul sáýleniń kez kelgen qozǵaltqyshty eritip, kez kelgen ushaqty atyp túsire alatynyna senimdi bolǵan. Bul qurylǵyny jasaý úshin oǵan $ 2 000 000 kerek bolǵan, biraq ǵalym oǵan aqsha taba almady. Tesla bul ıdeıasyn JP Morgan bankine bermek bolǵanda, olar da bas tartqan.

6. Aýa raıyn basqarý

Lazerler arqyly aýa raıyn basqarý

Tesla jer betinde aýa raıyn basqarýǵa bolady dep sengen. Jáne kez kelgen qorshaǵan ortany jemis-jıdekke qunarly etýge bolady dep eseptegen. Ol úshin Jerdiń magnıttik órisin ózgertetin arnaıy radıotolqyndardy paıdalaný kerek degen.

Tesla aýa raıyn basqarý ónertabystaryna kóptegen patentter alǵan jáne tolqyndar aýa raıyn basqarýǵa qoldanyla alatynyn dáleldegendeı bolǵan. Keıbir teoretıkter Teslanyń qaǵazdary aqyr sońynda bireýlerdiń qolyna túsip, búginde aýa raıyn basqarýǵa paıdalanylyp júr dep esepteıdi.

7. Rentgen zeńbiregi

Rentgendik sáýlelený máselesi tóńireginde kóptegen ǵalymdar jumys istegen, sonyń ishinde Tesla da bar. Rentgenniń túpnusqalyq konstrýksıalaryn paıdalana otyryp, Tesla onyń rentgen sáýlelerimen tájirıbelerin jalǵastyrdy. Osy ýaqytta Tesla Mark Tvenmen jaqyn dostasady. Tesla bir kezderi Mark Tvendi ishqatý aýrýynan emdep shyǵarǵan bolatyn. Tven men Tesla rentgen zeńbiregimen neshe túrli tájirıbe jasaıtyn. Bul zeńbirekti Tesla qaǵaz betin rentgen sáýlesiniń túıinimen tesip kórý arqyly oılap tapqan. Biraq muny iske asyra alǵan joq.

8. Aınymaly toq

1882 jyly Nıkola Tesla Parıjge kóship kelip, Tomas Edısonmen jumys isteı bastaıly. Edıson oǵan deıin adamzattyń elektr máselesin sheship beredi degen aınymaly toqty ashqan bolatyn.

Aınymaly toq generatorymen birneshe másele bolǵan, jáne Edıson eger Tesla osy máselelerdi sheship, generatordy qaıta jasap shyqsa $ 50 000 beremin degen. Tesla jobanyń óz bóligin oryndap shyqty da, Edısonǵa osy máselelerdi sheshetin birneshe patentin berdi. Alaıda ýáde etken aqshasyn Tesla ala alǵan joq. Nátıjesinde ol Edısonnan ketip qalyp, óz kompanıasyn quryp, aınymaly toq dep tanymal bolǵan elektrenergıasynyń jańa túrin damytýdy bastady. Onyń jańalyǵy úzdiksiz toqpen salystyrǵanda birneshe aıqyn artyqshylyǵy boldy.

Edıson shákirtiniń aınymaly toq jasaýǵa kiriskenin bilgende qatty ashýlanady, jáne aınymaly toqty joqqa shyǵarý úshin barlyǵyn jasaıdy. Edıson aınymaly toq birden órtep jiberýi múmkin jáne adam ólimine ákelýi múmkin dep sendiredi. Qýanyshymyzǵa oraı, oǵan eshkim senbeıdi, jáne qazirde aınymaly toq keń qoldanysta.

9. Bútkil álemdi elektrıfıkasıalaý

Tesla elektrenergıasyn paıdalanýdy qysqartý arqyly búkil álemdi jaryqtandyrýǵa bolady dep topshylady. Ol energıa arqyly qozatyn sıretilgen gaz lúmınesensıasy prınsıpin paıdalanǵysy keldi. Zertteýshi últrakúlgin energıanyń qatty túıinimen atmosferanyń joǵarǵy qabatyn «atyp túsirýdi» josparlaǵan. Bul atmosferadaǵy bólshekterdiń soltústik shuǵyla sıaqty búkil álemdi jaryqtandyryp turýy kerek bolǵan.  Tesla osy ádis arqyly Tıtanık sıaqty qaıǵyly oqıǵalardyń aldyn alýǵa bolady dep eseptegen.

10. Teslanyń osıllátory

Barlyǵy atmomnan turady, jáne árbir nysanada atomdar óz jıiliginde dirildep turady. Mehanıkalyq júıeniń aýytqý jıiligi atomdar diriliniń tabıǵı jıiligimen sáıkes kelgende, júıe jańǵyryqqa tap bolady. Buǵan samal jelden jańǵyryqqa tap bolǵan Takoma buǵazyndaǵy kópir mysal bola alady.

Osy tujyrymdamany paıdalana otyryp, Tesla ǵımaratty qırata alatyn qalta mashınasyn oılap tapty. Osıllátormen tájirıbe kezinde oǵash shý bastaldy jáne mashınanyń aınalasynda naızaǵaı ıreleńdeı bastady. Keıin zerthanadaǵylardyń derligi mashınanyń aınalasynda usha bastaıdy. Ǵımarat túgeldeı qıramas buryn, Teslaǵa mashınany balǵamen qıratýǵa týra keldi.

Tesla mashınasy «telegodınamıkany» paıdalana otyryp mehanıkalyq energıany álemniń kez kelgen jerine jibere alady dep oılady. Sonymen qatar mashına emdeı alatyn qasıetke ıe dedi (eger adam denesiniń tabıǵı diril jıiligin alatyn bolsaq).

---