Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 2 kún buryn)
Til tarıhy
Shyǵys Qazaqstan oblysy,
Kókpekti aýdany, Samar aýyly
№1 Samar orta mektebi Nýrpıısova J.K

Sabaqtyń taqyryby: Til tarıhy
Maqsaty: Oqýshylardy qazaq tiliniń memlekettik til bolyp qalyptasý tarıhynyń kezeńderimen tanystyra otyryp, tilge degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý. Oqýshylardyń ıntellektýaldyq oı-órisin, bilim deńgeıin kóterý, tanymdyq deńgeılerin óristetý. Memlekettik tilimiz –qazaq tilinde erkin sóıleýge, ony qurmetteýge, til tazalyǵyn saqtaýǵa tárbıeleý
Kórnekiligi: Slaıdtar, «Ana tili» óleńi
Ádisi: aýyzsha jýrnal

Sabaqtyń barysy
Muǵalim: Halyqtyń táýelsizdiginiń eń basty belgisi - onyń ana tili, ulttyq mádenıeti. Óziniń ana tili, ulttyq mádenıeti joq el eshqashan da egemendi bola almaıdy, bolýy da múmkin emes.
Iaǵnı, qazaq halqy bolashaqta óz ana tilin saqtap, damyta almasa, kúnderdiń kúni óz aldyna memleket bolyp ómir súrýin toqtatady.
Bul jalǵyz Qazaqstanǵa ǵana emes, jalpy barlyq elge, búkil memleketterge ortaq shart.
Dúnıedegi barlyq halyq táýelsizdikke kıimim kók, tamaǵym toq bolsyn dep emes, kerisinshe, eń aldymen ulttyq qadir-qasıettin, mádenıetin, ana tilin saqtap qalý úshin umtylady.
Qazaqstan táýelsiz el bolyp qalsyn desek, onda eń aldymen qazaq halqynyń ulttyq mádenıetin, ulttyq salt-dástúrin, ana tilin damytýǵa kúsh salǵanymyz jón
1 slaıd ...Qasıetti qazaq tiliniń bolashaǵy joq degenderdiń kómeıine qum quıylsyn. Ǵabıt Músirepov

1 júrgizýshi:
Qazaq tili ( B.Serikbaev)
San dáýirden sarabdal asyl muram,
Seni qalaı basqaǵa basyndyram?!
Kúmbirlegen únińe qulaq túrsem,
Qum astyna kómilgen ǵasyrdy uǵam.
Sende -
Qaısar halyqtyń azat kúni,
Sende -
Ata-babamnyń azap-muńy.
Abaı týǵan ǵasyrda álem tanyp,
Baısal taptyń kıeli qazaq tili!

2 júrgizýshi:
Talaı suńqar ushyrdyń sen tuǵyrdan,
Muhtar týdyń ǵalamda tánti qylǵan.
Saǵan tilin tıgizse,
Tóbelestim,
Qalsam-daǵy taıaq jep tantyq uldan.
Kózin ashyp, Jyrlatsam bir jylǵańdy,
Saırap berer sharshamaı myń jylǵy ándi.
Ana tilin bilmeıtin taqýalar
Keıde áli de túsirer unjyrǵamdy!..

Jýrnaldyń birinshi beti: Qazaq tiliniń qalyptasý tarıhy
Qazaq tiliniń qalyptasý tarıhy, túrki tilderiniń negizgi bir toby retinde ejelgi saq (b.z.d.ǵ.), úısin jáne qańly taıpalarynan bastalady. Orta ǵasyrlarda, birneshe feodaldyq memleketterdiń resmı tili bolyp sanalǵan túrki tilderiniń tobyna kiredi.

VII – VII ǵǵ – Batys-túrik qaǵanaty;
- Túrkesh qaǵanaty;
- Qarluq qaǵanaty
–IX-Xǵ.ǵ Oǵyz memleketi;
- Qarahan memleketi;
- Qımaq memleketi.
XI-XII ǵ.ǵ. - Mońǵol-tatar shapqynshylyǵynyń nátıjesinde qurylǵan Altyn Orda, Aq Orda jáne Kók Orda memleketteriniń túrik-mońǵol resmı tili;
- Túrki tilderinen bóline bastaý kezeńi jáne Deshti Qypshaq memleketiniń resmı tili bolyp qalyptasýy.
XV-XVII ǵ.ǵ. – Qazaq ultynyń jáne Qazaq halyqtarynyń ulttyq jáne resmı tili retinde qalyptasý kezeńiniń aıaqtalýy;
XIX-XX ǵ.ǵ. – Reseı quramyndaǵy qazaq halqynyń ulttyq tili.
1920 j. 26.08. – Qazaq AKSR-nyń resmı tili.
1923 j. 20.03. – İs qaǵazdardy qazaq tilinde júrgizý jóninde QazOAK- niń Dekreti.
1933 j. 15.05. – Respýblıkalyq termınologıalyq komısıanyń qurylýy.
1936 j. 05.12. – Qazaq KSR-niń resmı tili.
1957 j. 05.11. – «İs qaǵazdaryn qazaq tilinde júrgizýdi jetildirý týraly» Qazaq KSR-i mınıstrliginiń qaýlysy.
1989 j. 22.03. – «Qazaq tiliniń mártebesin kóterý týraly» Qazaq KSR-i mınıstrliginiń qaýlysy.
1991 j. 16.12. – QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen qazaq tili memlekettik til bolyp jarıalandy.
1995 j. 25.09. – Qazaqstan Respýblıkasynyń jańa Konstıtýsıasy: 7-bap – Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Memlekettik til – qazaq tili.
1996 j. 04.10. – QR Prezıdentiniń Ókimimen Qazaqstan Respýblıkasy til saıasatynyń tujyrymdamasy maquldandy.
1997 j. 11.07. - QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen «Qazaqstan Respýblıkasynyń til týraly» Zańy qabyldandy.
1998 j. 05.10. - QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen «Tilderdi qoldaný men damytýdyń Baǵdarlamasy» bekitildi.
1999 j. 08.01. – Tilder týraly zańdardyń saqtalýyna baqylaý jasaýdyń tártibi týraly Erejeni bekitý týraly Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlysy.
2001 j. 07.02. - QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen «Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2001-2010 jyldarǵa arnalǵan memlekettik Baǵdarlamasy» bekitildi.

2010 j. 19.03 - TİLDERDİ QOLDANÝ MEN DAMYTÝDYŃ 2011-2020 JYLDARǴA ARNALǴAN MEMLEKETTİK BAǴDARLAMASY
Jýrnaldyń ekinshi beti:
1 slaıd Qazaq tilin zerttegen ǵalymdar.
Radlov Vasılıı Vasılevıch
(1837-1918 j) Bartold Vasılıı Vasılevıch
(1869-1930 j) Saýranbaev Nyǵmet Tináliuly
(1910-1958 j) Aıdarov Ǵubaıdolla
(1921j týǵan)

Áıgili túrkolog, Shyǵysty zertteýshi ǵalym Akademık, shyǵystaný ǵylymynyń asa kórnekti ókili, áıgili tarıhshy Qazaq til biliminiń negizin salýshylardyń biri, túrkolog, fılologıa ǵylymynyń doktory Ǵalym, fılologıa ǵylymynyń doktory

3 júrgizýshi:
Jasymnan jetik bildim túrik tilin...
Jasymnan jetik bildim túrik tilin,
Sol tilge aýdarylǵan barlyq bilim.
Erinbeı eńbek ettim, eńbek jandy,
Jarqyrap qarańǵydan týyp kúnim.
Adaspaısyń aqyldy, arlyǵa erseń,
Dolaı kórme jylmaıy sopy kórseń.
Tapqyr , adal, aq nıet adamdardyń
Aldanbaısyń artynan ere berseń.

Jýrnaldyń úshinshi beti: Alfavıtterdiń aýysýy
1 júrgizýshi:
Alfavıtti bilińder,
Onda qalyp júıe bar
Bizdiń qazaq tilinde,
42-árip bar
Qazaq tili túrki tilderiniń qypshaq tobyna jatady. Qazaqtar ejelgi zamanda rýna jazbasyn qoldanǵan. 1912 jyldan 1930 jylǵa deıin arab jazý tańbasyna, al 1930 jyldan 1940 jylǵa deıin latyn jazý tańbasyna kóshirildi. 1940 jyldan qazirgi ýaqytqa deıin kırılısa jazý tańbasyn qoldanyp keledi. 1957 jylǵa deıin qazaqtyń tól dybystary alfavıttiń sońynan oryn tapty. 1957 j QO Joǵarǵy Prezıdıýmynyń Jarlyǵymen qazirgi ornyn tapty.

Jýrnaldyń tórtinshi beti: Memlekettik til
2 júrgizýshi: 1991 j. 16.12. – QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen qazaq tili memlekettik til bolyp jarıalandy.
Qazaq tili – qazaqtyń ana tili,
Biraq oǵan adam az bas ıetin.
Qazaq tili – qazaqtyń dara tili,
Keıbireýler túsinbes qasıetin.
Keıbireýler óz tilin shubarlaıdy,
Orys tili sińgen ǵoı sanamyzǵa.
Nege olar «tilim» dep qýynbaıdy,
Shynymen-aq basqa bop baramyz ba?
Bul meniń ultty súıgen ózdik oıym.
Óz tilimde keremet aqyl –oıym.
Qasıetti qazaq til – babam tili,
Ol tarıh, seniń, meniń abyroıym!

Jýrnaldyń besinshi beti
TİLDERDİ QOLDANÝ MEN DAMYTÝDYŃ 2011-2020 JYLDARǴA ARNALǴAN MEMLEKETTİK BAǴDARLAMASY
BAǴDARLAMA PASPORTY
Baǵdarlamanyń ataýy
Tilderdi qoldaný men damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy
Ázirleý úshin negizdeme

Baǵdarlama Qazaqstan Respýblıkasy Konstıtýsıasynyń 7, 93-baptaryna, «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy til týraly» 1997 jylǵy 11 shildedegi Qazaqstan Respýblıkasynyń Zańyna, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń «Memlekettik baǵdarlamalardyń tizbesin bekitý týraly» 2010 jylǵy 19 naýryzdaǵy № 957 Jarlyǵyna, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaevtyń Qazaqstan Halqy Assambleıasynyń XV sesıasynda bergen tapsyrmalaryn oryndaý jónindegi is-sharalar josparynyń 3-tarmaǵyna, Ult birligi doktrınasyna sáıkes ázirlendi.

Baǵdarlamanyń basty maqsaty
Qazaqstanda turatyn barlyq etnostar tilderiniń saqtalýy jaǵdaıynda ult birligin nyǵaıtýdyń mańyzdy faktory retinde memlekettik tildiń keń aýqymdy qyzmetin qamtamasyz etetin úılesimdi tildik saıasat

Baǵdarlamanyń maqsattary
1. Memlekettik til – ult birliginiń negizgi faktory.
2. Memlekettik tildiń keńinen qoldanylýyn kópshilikke taratý.
3. Damyǵan til mádenıeti – zıaly ulttyń kúsh-qýaty.
4. Qazaqstan halqynyń lıngvısıkalyq kapıtalyn damytý.

İske asyrý merzimi
2011 – 2020 jyldar
birinshi kezeń: 2011-2013 jyldar
ekinshi kezeń: 2014-2016 jyldar
úshinshi kezeń: 2017-2020 jyldar
7. BAǴDARLAMANY İSKE ASYRÝ KEZEŃDERİ

Baǵdarlamany iske asyrý úsh kezeńde júzege asyrylatyn bolady.
Birinshi kezeńde (2011-2013 jyldar) tilderdi odan ári qoldaný men damytýdyń normatıvtik-quqyqtyq jáne ádisnamalyq bazasyn jetildirýge baǵyttalǵan is-sharalar keshenin ótkizý boljanady.

Ekinshi kezeń sheńberinde (2014-2016 jyldar) memlekettik tildi oqyp-úırený jáne qoldaný salasynda, sondaı-aq tildik ár alýandyqty saqtaýda jańa tehnologıalar men tásilderdi engizý boıynsha praktıkalyq is-sharalar keshenin iske asyrý boljanady.

Baǵdarlamanyń úshinshi kezeńinde (2017-2020 jyldar) basqa tilderdiń qoldanylýyn odan ári saqtaı otyryp, qoǵam ómiriniń barlyq salasyndaǵy memlekettik tilge degen suranys dárejesine, onyń tıisinshe qoldanylý sapasyna jáne meńgerilý deńgeıine júıeli monıtorıń júrgizý boljanady.

Qorytý beti: Qurmetti balalar, ana tilinde sóıleý, oǵan degen kózqaras eń zor adamshylyq, mádenıettilik, tárbıelilik, ádeptilik ólshemi bolyp tabylady. Onyń máni - ár azamattyń ana tilin Otanyndaı, týǵan halqyndaı, ata-babasyndaı súıip, ardaqtap, ol tilde sóıleýdi táńiriniń uly syıyndaı kórýinde.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama