Tilim meniń - ómirimniń aıǵaǵy
Taqyryby: Tilim meniń-ómirimniń aıǵaǵy
Maqsaty: Qazaq tiliniń danalyq, tárbıelik, ulttyń ulttyǵyn tanytatyn qudirettiligimen tanystyrý. Ana tilin qurmetteýge tárbıeleý.
Mindeti:
a) Oqýshylardy durys, júıeli sóıleýge tárbıeleý.
á) Oqýshylardyń til baılyǵyn damytý, óz tilin jáne ózge de tilderdi qurmettep, qasterleýge úıretý.
b) Árbir oqýshynyń óz tilinde erkin sóılep óz pikirin, óz oıyn aıta bilýge beıimdeý.
Ótilý barysy: Toptyq saıys.
Kórnekilikter: Sabaqtyń taqyrybyna baılanysty naqyl sózder, maqal-mátelder, danyshpan danalar men ulaǵatty ǵalymdardan qalǵan jalyndy sózder jazylǵan plakattar.
Muǵalim sózi: Ulttyq tárbıe – ulaǵatty is. Bul tek qazaq ulty úshin emes, respýblıkadaǵy barlyq ulttar úshin qajet. Ár adamnyń azamattyq qasıeti men mádenıeti óz halqyn, óz ata mekenin, óz ana tilin súıýmen ólshenbek. Ananyń aq sútinen qýat alǵan adam qashan da otanshyl, ultjandy bolmaq. Árkimniń óz tiline degen qurmeti óz anasyna, óz ultyna, óz otanyna degen qurmet dep bilýi kerek. El men eldi uǵynystyratyn da til ekeni aqıqat. «Oq jarasy biter, til jarasy bitpes»- deı otyryp, halyq taǵy da «Jaqsy sóz jarany da jazady»- deıdi. Qazaq tilin ǵasyrlar boıy el bolyp jasadyq, endi ony jappaı el bolyp qorǵaý mindetti. Qazaq tili 1989 jyly memlekettik til bolyp jarıalandy, ol 1 shildeden bastap Konstıtýsıalyq kúshine endi.
Búgingi tárbıe saǵatymyz qazaq tilimizge baılanysty maqal-mátelder men naqyl sózderge súıenip quryldy. Qazaq maqal-mátelderdi, naqyl sózderdi ómirde keńirek paıdalanǵan, ony tereń túsinip, ári uǵynyp jastardy tárbıeleýde barynsha qoldanǵan halyq. Bul dástúr sonaý atam zamannan paıda bolyp kúni búginge deıin óz mańyz-maǵynasyn joǵaltpaǵan. Qazaq halqynyń sóz qadirin tereń bilip, onyń maǵynasyn jan-jaqty zerdeleýi adam oıynyń qalyptasyp, damyp jetilýine erekshe ról atqarǵan. Balany qazaq tilin bilýge, sóz ónerine tárbıeleý osy maqal-mátelderdiń, naqyl sózderdiń mán-maǵynasyn tereńirek túsindirýden bastalady. Sondyqtan da qazaq «Estige eki sóz de jetedi»- deıdi. Ne degen ǵajap úlgi. Bir aýyz sózben tamasha oıdy túbegeıli jetkize qamtyp otyr. Paıymy bar, zerdesi jetilgen jasqa kóp sózdiń keregi joq. Sondyqtan da qazirgi zamanda oqytýshylar men tárbıeshiler asyl sózdiń tórkinin izdeıdi. Olar árbir sózin jas jetkinshekterdi, keıingi urpaqty úlgili, ulaǵatty etip tárbıeleýge baǵyttaıdy. Sondyqtan da oqýshylar men tárbıeshiler árbir sózin túsinikti, ári uǵymdy etip aıtýǵa, qazaqtyń tereń oıly maqal-mátelderin paıdalanýǵa tyrysady.
Qazylar ornyqtyrar ádildikti,
Kimderdiń jaýaptary kámil shyqty?
Bilim men tapqyrlyqtyń saıysynda,
Jeńiske jeter deımiz naǵyz myqty.
Toptyq saıysqa baǵa berip otyratyn qazylar alqasymen tanystyrý.
«Sóz atasy Maıqy bı»- dep danalardan qalǵan ulaǵatty sózderdi paıdalana otyryp, tárbıe saǵatymyzdy bastaımyz.
Túsemiz biz bilimniń jarysyna.
Jeńesińder qol soǵamyz tabysyńa,
Talapkerdiń talaby taýdaı bolar,
Aıamas tıip ketseń namysyna.
Top basshylary ózderin tanystyrady.
1-top:
Bizdiń uran: Súıemin týǵan tildi, anam tilin.
Bizdiń án: Tilimizdiń bulaǵy,
Tirliktiń el júregi,
Ana tilin súıemin,
Otan úshin kúıemin.
2-top:
Bizdiń uran: Til bar jerde ómir bar.
Bizdiń án: Ana tilin aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil,
Óz tilińdi qurmette.
1-aınalym: «Zerdeli bolsań, bıik shyńǵa jetersiń». Suraq qoıylyp, pikir alysý 1-2 top boıynsha ótkiziledi.
1. Ana tili degenimiz ne?
2. Ana tilin qurmetteý degendi qalaı uǵasyń?
3. Elbasymyz N. Nazarbaevtyń «Qazaq qazaqpen qazaqsha sóılessin»- degenin qalaı túsinesiń?
4. Orys tilin bilý qajet pe?
5. Aǵylshyn tilin oqyǵan durys pa?
6. Til týraly zańdardan ne bilesiń?
2-aınalym: Shyǵarmashylyq aınalym.
Bul aınalymda eki toptan bir-bir oqýshydan shyǵyp, berilgen mátini bar bir eki tarmaq óleń joldaryn aıaqtaýy tıis. Osy kezde qalǵan oqýshylar til týraly mazmundy oılar aıtady. Oqýshylardyń aıtqan mazmundy oılary:
1-top:
1. Halyq bar jerde til bar. Til bar jerde óner bar. Óner bar jerde jankúıer bar. Ár halyqtyń ana tili-onyń baqyty, onyń qýanyshy.
2. Óz tilińdi bilý óz tilińde er jetip, el qataryna qosylý-ómirden alǵan eń úlken syıyń.
3. Ana tilińde eldigińdi, erligińdi jyrlaısyń.
4. Týǵan tiliń maqtan etý, ony taza ustaý, onyń órlep, óse túsýine eńbek sińirý-árbir qazaq otbasynyń qasıetti boryshy bolý kerek.
2-top:
1. Halyqtyq qýaty – tildiń qýaty. Biz ana tilimizdi eń aıtqysh, eń bilgir, eń baı tilderdiń birine aınaldyrýymyz kerek.
2. Sóıleý bilý – úlken óner. Ásem sóıleýge, kóp tyńdap, kóp oqyp, maqal – mátelderdi jetik bilip, syryna úńilý arqyly óz oıymyzdy erkin jetkize alamyz.
1-top:
1. Ana tilim – ar tilim,
Janardaǵy jarqylym.
Júreginde saqtalǵan,
Án-jyry bul halqymnyń.
2. Aınalaıyn halqymnan,
Aınalaıyn dańqyńnan.
Ana tildiń baǵasy,
Qymbat eken altynnan.
2-top:
1. Qundaǵynda besiktiń,
Ana tilin úırendim.
Sol arqyly boı jazyp,
Azamat bolyp ósippin.
2. Týǵan tilim tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar syr oıdaǵy.
Ósse tilim, mende birge ósemin,
Óshse tilim, mende birge óshemin.
4-aınalym: Maqal-mátelder jarysy.
Eki top kezektesip aıtady.
1. Óner aldy-qyzyl til.
2. Oraq aýyz, ot tildi.
3. Sheberdiń qoly ortaq,
Sheshenniń tili ortaq.
4. Til qylyshtan ótkir.
5. Til tıeksiz.
6. Bas kespek bolsa da, til kespek joq.
5-aınalym: Qorytyndy-túıin.
Mine, balalar búgingi tańda Qazaqstan óz aldynda táýelsiz memleket. Bizdiń elimizdiń tilimiz, Týymyz, Eltańbamyz, Ánuranymyz bar. Egemendi elmiz. Sender Otanymyzdyń keleshek urpaqtarysyńdar. Jaqsy oqyp, úlgili, tártipti, óz tilin jetik meńgergen, Qazaqstannyń namysyn qorǵaıtyn keleshek urpaqtyń aqylshysy, tiregi sender bolmaqsyńdar.
Búgingi tárbıe saǵatymyzdy aqyn aǵamyz Mahmet Temirulynyń «Tilimniń ushyrarsyń kıesine»- atty jyr-shýmaǵymen aıaqtaımyz.
Qajyp qalǵan qaýjyrap qaıran tilim,
Aıta almaıdy óziniń zarly muńyn.
Jetim ósken baladaı jaýtańdady,
Qatarǵa enbeı áli de júr ǵoı búgin.
Ana tilin keıbirýler bilip júr me,
Qazaqsha aıtsań qulaqqa ilip júr me.
Basqa tilde sóılesip máz bolady,
Mazaq etip óz tilin kúlip júr de.
Qalǵanymen sál ýaqyt baǵy taıyp,
Bas kóterer erteń-aq qanat jaıyp.
Kózi ashylmaı byqsyǵan ottaı bolsa,
Jarqyratyp sáýlesin laýlataıyq.
Maqsaty: Qazaq tiliniń danalyq, tárbıelik, ulttyń ulttyǵyn tanytatyn qudirettiligimen tanystyrý. Ana tilin qurmetteýge tárbıeleý.
Mindeti:
a) Oqýshylardy durys, júıeli sóıleýge tárbıeleý.
á) Oqýshylardyń til baılyǵyn damytý, óz tilin jáne ózge de tilderdi qurmettep, qasterleýge úıretý.
b) Árbir oqýshynyń óz tilinde erkin sóılep óz pikirin, óz oıyn aıta bilýge beıimdeý.
Ótilý barysy: Toptyq saıys.
Kórnekilikter: Sabaqtyń taqyrybyna baılanysty naqyl sózder, maqal-mátelder, danyshpan danalar men ulaǵatty ǵalymdardan qalǵan jalyndy sózder jazylǵan plakattar.
Muǵalim sózi: Ulttyq tárbıe – ulaǵatty is. Bul tek qazaq ulty úshin emes, respýblıkadaǵy barlyq ulttar úshin qajet. Ár adamnyń azamattyq qasıeti men mádenıeti óz halqyn, óz ata mekenin, óz ana tilin súıýmen ólshenbek. Ananyń aq sútinen qýat alǵan adam qashan da otanshyl, ultjandy bolmaq. Árkimniń óz tiline degen qurmeti óz anasyna, óz ultyna, óz otanyna degen qurmet dep bilýi kerek. El men eldi uǵynystyratyn da til ekeni aqıqat. «Oq jarasy biter, til jarasy bitpes»- deı otyryp, halyq taǵy da «Jaqsy sóz jarany da jazady»- deıdi. Qazaq tilin ǵasyrlar boıy el bolyp jasadyq, endi ony jappaı el bolyp qorǵaý mindetti. Qazaq tili 1989 jyly memlekettik til bolyp jarıalandy, ol 1 shildeden bastap Konstıtýsıalyq kúshine endi.
Búgingi tárbıe saǵatymyz qazaq tilimizge baılanysty maqal-mátelder men naqyl sózderge súıenip quryldy. Qazaq maqal-mátelderdi, naqyl sózderdi ómirde keńirek paıdalanǵan, ony tereń túsinip, ári uǵynyp jastardy tárbıeleýde barynsha qoldanǵan halyq. Bul dástúr sonaý atam zamannan paıda bolyp kúni búginge deıin óz mańyz-maǵynasyn joǵaltpaǵan. Qazaq halqynyń sóz qadirin tereń bilip, onyń maǵynasyn jan-jaqty zerdeleýi adam oıynyń qalyptasyp, damyp jetilýine erekshe ról atqarǵan. Balany qazaq tilin bilýge, sóz ónerine tárbıeleý osy maqal-mátelderdiń, naqyl sózderdiń mán-maǵynasyn tereńirek túsindirýden bastalady. Sondyqtan da qazaq «Estige eki sóz de jetedi»- deıdi. Ne degen ǵajap úlgi. Bir aýyz sózben tamasha oıdy túbegeıli jetkize qamtyp otyr. Paıymy bar, zerdesi jetilgen jasqa kóp sózdiń keregi joq. Sondyqtan da qazirgi zamanda oqytýshylar men tárbıeshiler asyl sózdiń tórkinin izdeıdi. Olar árbir sózin jas jetkinshekterdi, keıingi urpaqty úlgili, ulaǵatty etip tárbıeleýge baǵyttaıdy. Sondyqtan da oqýshylar men tárbıeshiler árbir sózin túsinikti, ári uǵymdy etip aıtýǵa, qazaqtyń tereń oıly maqal-mátelderin paıdalanýǵa tyrysady.
Qazylar ornyqtyrar ádildikti,
Kimderdiń jaýaptary kámil shyqty?
Bilim men tapqyrlyqtyń saıysynda,
Jeńiske jeter deımiz naǵyz myqty.
Toptyq saıysqa baǵa berip otyratyn qazylar alqasymen tanystyrý.
«Sóz atasy Maıqy bı»- dep danalardan qalǵan ulaǵatty sózderdi paıdalana otyryp, tárbıe saǵatymyzdy bastaımyz.
Túsemiz biz bilimniń jarysyna.
Jeńesińder qol soǵamyz tabysyńa,
Talapkerdiń talaby taýdaı bolar,
Aıamas tıip ketseń namysyna.
Top basshylary ózderin tanystyrady.
1-top:
Bizdiń uran: Súıemin týǵan tildi, anam tilin.
Bizdiń án: Tilimizdiń bulaǵy,
Tirliktiń el júregi,
Ana tilin súıemin,
Otan úshin kúıemin.
2-top:
Bizdiń uran: Til bar jerde ómir bar.
Bizdiń án: Ana tilin aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil,
Óz tilińdi qurmette.
1-aınalym: «Zerdeli bolsań, bıik shyńǵa jetersiń». Suraq qoıylyp, pikir alysý 1-2 top boıynsha ótkiziledi.
1. Ana tili degenimiz ne?
2. Ana tilin qurmetteý degendi qalaı uǵasyń?
3. Elbasymyz N. Nazarbaevtyń «Qazaq qazaqpen qazaqsha sóılessin»- degenin qalaı túsinesiń?
4. Orys tilin bilý qajet pe?
5. Aǵylshyn tilin oqyǵan durys pa?
6. Til týraly zańdardan ne bilesiń?
2-aınalym: Shyǵarmashylyq aınalym.
Bul aınalymda eki toptan bir-bir oqýshydan shyǵyp, berilgen mátini bar bir eki tarmaq óleń joldaryn aıaqtaýy tıis. Osy kezde qalǵan oqýshylar til týraly mazmundy oılar aıtady. Oqýshylardyń aıtqan mazmundy oılary:
1-top:
1. Halyq bar jerde til bar. Til bar jerde óner bar. Óner bar jerde jankúıer bar. Ár halyqtyń ana tili-onyń baqyty, onyń qýanyshy.
2. Óz tilińdi bilý óz tilińde er jetip, el qataryna qosylý-ómirden alǵan eń úlken syıyń.
3. Ana tilińde eldigińdi, erligińdi jyrlaısyń.
4. Týǵan tiliń maqtan etý, ony taza ustaý, onyń órlep, óse túsýine eńbek sińirý-árbir qazaq otbasynyń qasıetti boryshy bolý kerek.
2-top:
1. Halyqtyq qýaty – tildiń qýaty. Biz ana tilimizdi eń aıtqysh, eń bilgir, eń baı tilderdiń birine aınaldyrýymyz kerek.
2. Sóıleý bilý – úlken óner. Ásem sóıleýge, kóp tyńdap, kóp oqyp, maqal – mátelderdi jetik bilip, syryna úńilý arqyly óz oıymyzdy erkin jetkize alamyz.
1-top:
1. Ana tilim – ar tilim,
Janardaǵy jarqylym.
Júreginde saqtalǵan,
Án-jyry bul halqymnyń.
2. Aınalaıyn halqymnan,
Aınalaıyn dańqyńnan.
Ana tildiń baǵasy,
Qymbat eken altynnan.
2-top:
1. Qundaǵynda besiktiń,
Ana tilin úırendim.
Sol arqyly boı jazyp,
Azamat bolyp ósippin.
2. Týǵan tilim tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar syr oıdaǵy.
Ósse tilim, mende birge ósemin,
Óshse tilim, mende birge óshemin.
4-aınalym: Maqal-mátelder jarysy.
Eki top kezektesip aıtady.
1. Óner aldy-qyzyl til.
2. Oraq aýyz, ot tildi.
3. Sheberdiń qoly ortaq,
Sheshenniń tili ortaq.
4. Til qylyshtan ótkir.
5. Til tıeksiz.
6. Bas kespek bolsa da, til kespek joq.
5-aınalym: Qorytyndy-túıin.
Mine, balalar búgingi tańda Qazaqstan óz aldynda táýelsiz memleket. Bizdiń elimizdiń tilimiz, Týymyz, Eltańbamyz, Ánuranymyz bar. Egemendi elmiz. Sender Otanymyzdyń keleshek urpaqtarysyńdar. Jaqsy oqyp, úlgili, tártipti, óz tilin jetik meńgergen, Qazaqstannyń namysyn qorǵaıtyn keleshek urpaqtyń aqylshysy, tiregi sender bolmaqsyńdar.
Búgingi tárbıe saǵatymyzdy aqyn aǵamyz Mahmet Temirulynyń «Tilimniń ushyrarsyń kıesine»- atty jyr-shýmaǵymen aıaqtaımyz.
Qajyp qalǵan qaýjyrap qaıran tilim,
Aıta almaıdy óziniń zarly muńyn.
Jetim ósken baladaı jaýtańdady,
Qatarǵa enbeı áli de júr ǵoı búgin.
Ana tilin keıbirýler bilip júr me,
Qazaqsha aıtsań qulaqqa ilip júr me.
Basqa tilde sóılesip máz bolady,
Mazaq etip óz tilin kúlip júr de.
Qalǵanymen sál ýaqyt baǵy taıyp,
Bas kóterer erteń-aq qanat jaıyp.
Kózi ashylmaı byqsyǵan ottaı bolsa,
Jarqyratyp sáýlesin laýlataıyq.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Qujattardy daıyndaý jáne resimdeýdiń jalpy erejeleri
