InfoHub Logo

Aqtóbe oblysy, Shalqar aýdany,
Toǵyz orta mektebiniń bıologıa páni muǵalimi
Ótegenova Sharbaný Muhambetıarqyzy

8 synyp
Sabaqtyń taqyryby: «Tirek - qımyl júıesi»
Sabaqtyń maqsaty:
• Tirek - qımyl júıesi týraly alǵan bilimderin damytý, tolyqtyrý, jınaqtaý.
• Oqýshylardyń óz betimen, ujymmen jumys jasaý bilikterin, este saqtaý qabileti men oı - órisin damytý;
• Salaýatty ómir saltyn ustana otyryp, adam densaýlyǵyn saqtaý.
Sabaqtyń tıpi: qaıtalaý sabaǵy
Sabaqtyń ádisi: STO strategıalary, suraq - jaýap, jeke, toptyq, ujymdyq jumystar men sýret boıynsha áńgime.
Kórnekiligi: slaıd - shoý materıaldary, tirek - syzbalar, kesteler, baǵalaý paraǵy.
Pánaralyq baılanys: medısına, hımıa.

Sabaq jospary:
Sabaq barysy: Uıymdastyrý
1. «Blıs týrnır» /qyzyǵýshylyqty oıatý /
2. «Túıinde» /toptyq jumys /
3. «Oılan tap» /kestemen jumys /
4 Sıqyrly sýret /toptyq jumys /
5. Sen bilesiń be?
6. Praktıkalyq jumys «Alǵashqy kómek»
7.«Oı shaqyrý» /shyǵarmashylyq jumys /
8. Anogramma /jeke jumys /
9. Zerdele / test jumysy /
10. Qorytyndy

Uıymdastyrý bólimi. Búgingi sabaqtyń maqsat, mindetterin qoıý
Psıhologıalyq ahýal.
Ádisi: topqa bólý trenıńi.«Tirek - qımyl júıesi» arqyly topqa bólinedi.
/keýde, aıaq, qol súıekteri boıynsha/

1 - tapsyrma: «Blıs týrnır»
«A» deńgeıi
1. Tirek - qımyl júıesi neden quralady? /qańqa jáne bulshyqetten /
2. Súıektiń baılanysý túrlerin ata
3. Uzyn súıekter qalaı atalady? /jilik /
4. Eń úlken taban súıegi /ókshe /
5. Iyq beldeýin túzetin súıekter /buǵana, jaýyryn /

«Á»deńgeıi
1. Súıekterdiń ósýi, jýandaýy qandaı bezderdiń gormondaryna baılanysty? /qalqansha bez /
2. Qandaı dárýmen mólsheri kóp bolsa, súektiń ósýi buzylady? /A dárýmeni /
3. Súıek qandaı ulpaǵa jatady? /dáneker /
4. Súıektiń shemirshek arqyly qozǵalmaly jalǵasýy qalaı atalady? /býyn /
5. Qozǵalmaly súıekterdi ata: /qol - aıaq, ıyq, keýdege jalǵasatyn qabyrǵalar /

«B» deńgeıi
1. Qysqa súıekterdi ata: /omyrtqa, taban, alaqan súıekteri/
2. Omyrtqa jotasy neshe jerden ıiledi?/4 jerden /
3. Arqa omyrtqaǵa qabyrǵanyń qansha juby bekıdi? /12 jup /
4. Omyrtqa jotasynyń birinshi omyrtqasy qalaı atalady? /atlanta /
5. Súıektiń qattylyǵy qandaı zattarǵa baılanysty? /mıneraldy zattarǵa /

2 - tapsyrma:
İ top. Qańqa bólimderi /bas, tulǵa, aıaq - qol súıekteri /

İİ top: Súıekterdiń baılanysý túrleri /qozǵalmaly, jartylaı qozǵalmaly, qozǵalmaıtyn /

İİİ top Sýretke qarap bulshyq etterdi anyqta.

3 - tapsyrma: «Oılan tap» /Kestemen jumys /
İ top: Súıektiń túrlerin anyqta, berilgen súıekterge «+» belgisin tıisti baǵanǵa
qoıyńdar.
«Súıekterdiń ózara jiktelýi» /sýretteý ádisi boıynsha mazmunyn túsindir, kesteni
toltyr

Uzyn ---- Jilik, qabyrǵa
Qysqa ----- Omyrtqa, taban, bilezik, alaqan súıekteri
Jalpaq ----- Bas súıek, jambas, qabyrǵa, bet, jaq súıek, samaı, jaýyryn

İİ top. Adam men janýarlar qańqasynyń uqsastyǵy men erekshelikterin kórsetińiz:
/sýretti paıdalanyp /

•Adam ----- Tik júredi, keýde qýysy jalpaq, omyrtqa jotasy 4 jerden ıiledi. Mı saýyty bet bóliminen kólemdi.
• Uqsastyqtary ---- Qańqa bólimderi, jylyqandy
• Janýarlar ----- Tik júrýge beıimdelgen, keýde qýysy sopaqsha, omyrtqa jotasynda ıilim bolmaıdy. Jaq súıekteri jaqsy damyǵan

İİİ top: Súıektiń qurylysyn anyqta:

4 - tapsyrma; «Sıqyrly sýret»
Ár top sharshy betindegi suraqtarǵa jaýap berý arqyly astyndaǵy sýretti ashady da, oǵan tolyq sıpattama beredi.
İ top: 1. Adam aǵzasynda qansha súıek bar?/220 daı /
2. Qańqa neshe jasqa deıin ósedi? /21 jasqa deıin /
3. Aǵzadaǵy bulshyqetterdiń sany qansha? /600/
4. Omyrtqa jotasy neshe bólimnen turady?

İİ top: 1. omyrtqa sany: /33 - 34 /
2. Adam aǵzasynda súıektiń tolyq qalyptasý kezeńi /22 - 25 jas /
3. Súıek quramyndaǵy organıkalyq zat mólsheri /70 % /
4. Beıorganıkalyq zattar mólsheri: /60 % /
İİİ top: 1. Bel omyrtqa sany /4 - 5/
2. Qabyrǵa sany /12 jup /
3. Moıyn omyrtqa sany /7/
4. Arqa omyrtqa sany /12 /

5 - tapsyrma: «Sen bilesiń be?»

 Bas súıekte 22 súıek bar, onyń 14 - i bet jáne 8 - i bas mı súıegi
 Eń usaq súıekter – qulaqtaǵy usaq úsh súıek
 Eń uzyn súıek – búkil deneniń tórtten bir bóligin quraıtyn san súıegi
 Eń jalpaq súıek – jambas súıek
 Kóptegen adamdarda 12 jup qabyrǵa bar, tek 500 adamnyń birinde ǵana 11 nemese 13 jup qabyrǵa bolady. Bizdiń denemizdiń kóp bólikteriniń úshten biri sýdan turady, al súıekter tek besten bir bóligin ǵana quraıdy.
 Adam denesindegi barlyq súıekterdiń jartysynan astamy derlik taban men bilekte ornalasqan.
 Adam balasy árbir saýsaǵyn ómir boıynda 25 mıllıon ret búgedi.
 Adam týylǵanda tizesindegi kesesi bolmaıdy, ol 2 - 6 jas aralyǵynda paıda bolady.
 Eresekterge qaraǵanda sábıler kóp súıekpen týylady. Keıin keıbir súıekter bitisip ketedi. Biraq jańa týylǵan sábılerde bolmaıtyn nárse bar. Ol – tobyq. Ol tek 2 - 6 jastarda paıda bolady
 Adam qańqasynda 1200 g kálsı, 530 g fosfor, 11 g magnıı bar. Súıek kirpishten 30ese, al granıtten 2, 5 ese qatty. ) Qattylyǵy jaǵynan qorǵasynnan 9 ese asyp túsedi. Adamnyń ortan jiligi tik turǵan kúıinde 1, 5 t, al asyqty jiligi 1, 8 t qysymǵa shydaıdy.
 Súıek myqtylyǵyna jilik basyndaǵy súıek talshyqtarynyń aıqasa ornalasýy beriktik qasıet beredi. Bul qasıetti kópir, munara salýda qoldanady eken

6 - tapsyrma: «Alǵashqy kómek»Oqýshylardy tirek - qımyl júıesi boıynsha alǵan bilimderin pysyqtaýǵa, is júzinde qoldana bilýge úıretý.
İ top: Qabyrǵa men omyrtqa jotasy synǵanda kórsetiletin alǵashqy kómek
İİ top: Aıaq, qol súıekteri synǵanda kórsetiletin alǵashqy járdem.
İİİ top: Býyn shyqqanda, sińir sozylǵanda kórsetiletin alǵashqy dárigerlik kómek

7 - tapsyrma: Shyǵarmashylyq jumys /oqýshylar ulttyq dene shynyqtyrýymyzdyń tirek - qımyl júıesiniń damýyndaǵy óz ornyn naqty dáleldermen túsindirý kerek. Mysaly: altybaqan, qyz qýý, kókpar, at shabys, báıge, kúres, arqan tartý. /

8 - tapsyrma: 1. Anagram

J B U J S
A A Ǵ A A
Ý N A M B
Y T O B Y
R J İ L Q
Y B N İ Q
N Ý Y O M
A Q T R Y

Sáıkestigin anyqta:
1 Atlant ------------ A. birinshi moıyn omyrtqa
2 Dáneker --------------- Á. Súıek ulpasy
3 Súıek qabyǵy -------------- B. súıektiń syrtqy qabaty
4 Býyn ------------------------------- V. Súıektiń qozǵalmaly baılanysy
5 Jetim qabyrǵalar ---------------- G. tóske jetpeı qysqa kúıinde bolatyn qabyrǵalar
6 Súıek kemigi --------------------------- Ǵ. Súıek qýysynda bolatyn qan túziletin múshe

9 - tapsyrma: «test jumysy»
1. Súıektiń qabyǵy qaı ulpaǵa jatady.
a) maı á) dáneker b) júıek v) jabyn
2. Jalpaq súıekter
a) qabyrǵa á) jaýyryn b) jambas v) shyntaq
3. Adamnyń súıek sany
a) 300 á) 100 b) 200 v) 50

4. Moıyn omyrtqalar sany
a) 8 á) 5 b) 7 v) 10
5. Súıekke qattylyq beretin zat
a) Aqýyz á) Kómir sý b) Maı v) Tuz
6. Súıektiń ósýimen damýyna áser etetin bez
a) gıpofız á) qalqansha bez b) búırek ústi bezi v) uıqy bezi
7. Meshel aýrýy qandaı hımıalyq elementtiń ishekke sińbeýinen paıda bolady?
a) Kalıı á) Natrıı b) Kálsı v) Temir
. 8. Jambas súıektiń qaı tıpine jatady?
a) Uzyn á) Qysqa b) Jalpaq v) Jińishke
9. Súıektiń ósýimen damýyn retteıtin dárýmen
a) A á) V b) S v) E
10. Súıektegi qan túziletin oryndar
a) Sary tústi á) Qyzyl tústi b) Jilik maıy v) Súıek ulpasy

Jaýaptary:
1 - á, 2 - á, 3 - b, 4 - b, 5 - v, 6 - á, 7 - b, 8 - b, 9 - e, 10 - á,.
Qorytyndy: Oqýshy bilimin baǵalaý.

Tolyq nusqasyn júkteý