InfoHub Logo

Túıe - tórt túlik maldyń biregeıi. Deneli, shólge shydamdy. Kúshine, tózimdiligine qaraı halyq ony «Qara jerdiń kemesi» dep te ataıdy. Elimizdiń batys óńirinde Aqtaý, Atyraý, Aqtóbe, Almaty, Qyzylorda oblystarynda arnaıy asyraıdy. 

Emdik qasıeti

Eti deneni qýattandyrady. Jeýge óte-móte jaǵymdy. Eti, jilik maıy, órkesh maıy, súti, shubaty jáne júni emge dárilik maqsatta qoldanylady.

Qoldanylýy

1. Bala kótermegen áıelder: túıeniń baqaıshaq maıyn alyp, oǵan túbit júnin shylap, etekkirden arylǵanda jatyr moınyna qoısa, bala kóterýge yqpalyn tıgizedi.

2. Terige túsken aqtandaqqa: jańa soıylǵan túıeniń ókpesin tańsa jazylady.

3. Sal  (paralıch) aýrýyna: adyraspanǵa túıeniń nesebin quıyp qaınatyp, jyly kezinde qol aıaqqa bıikteý ustap sorǵalatyp quıyp soryqtyrsa shıpa.

4. Qan tyıýǵa: túıe júniniń túbitin kúıdirip, untaqtap qan aqqan jerge sepse, qan tyıylady. Sepkennen keıin birneshe mınýt basyp turý kerek.

5. Qol-aıaqtyn býyny qaıyrylyp isingende: túıe shýdasyn eritilgen tuzǵa nemese sirke sýyna shylap, tańyp qoıady. Kúnine birneshe ret jańalap turady, muny «sorbaqta» dep ataıdy.

Órkesh maıynyń emdik qasıeti

Tátti dámdi, jeldi aıdaıdy, qandy júrgizedi, isikti qaıtarady.

Qoldanylýy

1. Qarttardyń ishki denesin qara jel alyp aryqtaǵanda, tábeti azaıǵanda: túıeniń 150 gram órkesh maıyna sút, bal qosyp tosap qaınatyp, kúnine 100 ml ishedi. Dene áldenedi.

Túıe súti

Qorektik qunarlylyǵy joǵary. Kúndelikti ishkende deneniń, ishki aǵzalardyń qyzmetin jaqsartyp, adamdy semirtedi. Qarttarǵa álsiregende bir mezgil shubat ishkizse, balbyrap terleıdi, uıqysy jaqsaryp, sergek kúıge enedi.

Qoldanylýy

1. Keńirdeksheniń sozylmaly qabynýyna, jel ókpege qushala shubaty myń da bir em.

Qushala shubatyn ázirleý tásili: túgi qyrylǵan 2-3 tal qushalany túıe súti quıylǵan sabaǵa salyp, ábden piskesin, jylylaı orap, tún asyrǵan soń ár rette 1 keseden kúnine 3 ret ishý kerek. Osylaı 2-3 aı emdelse shıpasy tıedi. Muny «qushalaly shubat» dep ataıdy.

2. Asqazan-ishek joldaryna qara jel baılanyp as qorytý nasharlaǵanda: 
Mundaı aýrýdy qazaq emshileri túıeniń shıki súti qosylǵan shaı tosabymen emdeıdi.

Daıyndaý ádisi: ishi tazartylǵan syrly sháınekke sý quıyp, onyń ústine qalampyr, qara burysh, tuz, tas shaı salyp, tezek otynmen shymyrlatyp  qaınatady. Sháınektegi dári-dármekterdiń nili shyqqan kezde 2 kesedeı túıeniń shıki sútin kosyp, qaıta kaınatady. Dámdendirgish ábden shyǵyp bolǵan soń qyzyl kúreń shaıǵa qaımaq, sary maı qosady da, bir rette 1-2 kese ishedi.

Eskertý: júrek aýrýy bar adamdar abaılap ishkeni jón.

Ádilhan Aımaǵambettegi, joǵary sanatty dáriger

---