InfoHub Logo

Alashtan shyqqan tuńǵysh elshi — kórnekti Alash qaıratkeri, ǵalym Názir Tórequluly. (1892-1937jj).

Názirtanýshy Taıyr Mansurov jazǵandaı, Máskeýdegi (Kúshyǵys) ortalyq baspanyń tóraǵasy bolyp qyzmet istep júrgende-aq Názir NKID (Syrtqy ister halyq komısarıtanynyń) rezervine qoıylǵan bolatyn. NKID basshylyǵynyń N.Tórequlovty KSRO-nyń Saýd koróldigine ókiletti ókili etip taǵaıyndaý máselesine oraı VKP Ortalyq Komıtetiniń bas hatshysy Stalınge jazǵan arnaıy qyzmettik hatynda onyń «musylman álemi men dúnıetanymynyń asa bilgiri jáne Hıdjazdaǵy bizdiń ókilderimizden talap etiletin kúrdeli de názik saıasatty júrgizýge barynsha laıyq ta qabiletti ekendigi» atap kórsetildi. Bas hatshy bul usynysty qoldady. Sóıtip, Tórequlov 1927 jylǵy 15 jeltoqsanda Hıdjaz, Nedji jáne qosylǵan oblystar koróldigindegi (Sol kezde Saýd memleketi osylaı atalǵan) ókiletti ókil bolyp taǵaıyndaldy.

Názirdiń Tótenshe jáne Ókiletti mııstr retindegi (qazirgi elshiniń) senim gramotasyn tapsyrý rásimi Mekkede 26.02.1930 jyly jergilikti ýaqyt boıynsha saǵat 22:00-de ótkizilip, búkil musylmandar úshin qasıetti taǵdardy aıqyndaıtyn – «Láılátúl Qadir» túnimen sáıkestendirildi.

Názir sheteldik dıplomattar arasynda bedeliniń ósýine bir jaǵynan koról saraıy tarapynan oǵan kórsetilgen erekshe qurmet te yqpal etti.

Saýda-ekonomıka salasyndaǵy mundaı tabysty qadamǵa qoljetkizýge negizinen, Tórequlovtyń jan-jaqty oılastyryp, Saýd arabıasyna 1932 jyly janarmaıdyń iri aprtıasyn 50 myń jáshik benzın men sonsha mólsherdegi kerosın jetkizip berý jónindegi kelisim jasattyryp, ony júzege asyrtqan, áıgili «benzın mámilesi» yqpal etken edi.

1932 jyly sol ýaqyttaǵy eki jaqty keńes-saýd qatynasynyń joǵary deńgeıin bildiretindeı iri oqıǵa oryn aldy. Saýd Arabıasynyń bolashaq koróli, hanzada Feısal KSRO-ǵa resmı saparmen kelip qaıtty.

M.Kalının, V.Molotov jáne N.Kresınskııdiń qatysýymen júrgizilgen hattamalyq sharalar barysynda eki taraptan da bir-birlerine degen shynaıy dostyq pen adaldyq týraly aıtady.

Názir Tóreqululyndaı dıplomat, tilshi-ǵalymdy kóre almaǵan Stalın ony Máskeýge aldyrtyp, artynan quǵynǵa ushyratty.

---