InfoHub Logo

9 - synypta ótkizilgen «Uly ǵasyrdyń uly tulǵasy» atty saıys sabaqtyń jospary.
Sabaqtyń taqyryby: «Uly ǵasyrdyń uly tulǵasy»
Sabaqtyń maqsaty: 1. Kemeńger jazýshynyń danalyǵyn, daralyǵyn tanytý, ári shyǵarmashylyǵymen tanystyrý.
2. Suraq - tapsyrmalar men sózjumbaqtardy sheshkize otyryp, oqýshylardy tapqyrlyqqa, alǵyrlyqqa úıretý, ári uıymshyldyq pen belsendilikke tárbıeleý.
3. M. Áýezovtiń shyǵarmalary arqyly olardy adamgershilikke shaqyrý, elimizdiń sanaly azamaty bolyp ósýlerine yqpal jasaý.

Sabaqtyń túri: Saıys sabaq.
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap
Sabaqtyń kórnekiligi: M. Áýezov jáne t. b uly adamdardyń naqyl sózderi, qabyrǵa gazeti.

Sabaqtyń epıgrafy:
... Aqyl - oıdyń danyshpany, ulanym,
Shóldegende sýsyndaıtyn jyr - ánim.
Qazaǵymnyń mańdaıyna jaralǵan,
Uly Muhtar kógimde ushqan qyranym.

İ. Uıymdastyrý kezeńi:
A) Oqýshylardy sabaqtyń maqsatymen tanystyrý.
B) Ortaǵa saıysqa qatysatyn 2 toptyń saıyskerleri shyǵady.
İİ. Ár top ózderin óz uranymen, ánimen tanystyrady. Toptyń aty, emblema, qabyrǵa gazetteri qorǵalady.
İ top oqýshylary
1. «Shamshyraq» toby
Urany:
Qyran qustaı qalyqtaımyz,
Kók aspannyń tórinde.
Shamshyraqtaı jarqyraımyz,
Jer jıhannyń bárine.

İİ top oqýshylary.
«Araı» toby.
Urany:
Saıysamyz sizdermenen qalyspaı,
Dúbir dese julqynamyz tulparldaı.
Boıda jiger, oıda - bilim bizderde,
Bul ónerdi pash etpelik biz qalaı?
2. Sálemdesý.
«Bilgenge - marjan, bilmeske - arzan»

İİ. Eki toptyń saıyskerlerine suraqtar beriledi:
1. Muhtar kimniń qolynda tárbıelenedi?
Jaýaby: Muhtar atasy men ájesi Dinásildiń qolynda tárbıelenedi.
2. Muhtardyń eń alǵashqy týyndysy qandaı jáne ol qaıda qoıyldy?
Jaýaby: « Eńlik - Kebek» dramasy teatr bolmaǵandyqtan, pesa aýylda kıgiz úıde qoıyldy.
3. Muhtartaný ǵylymyna úles qosýshy kimderdi bilesińder?
Jaýaby: Kerimbek Syzdyqov
4. Kókserek áńgimesiniń jazylý tarıhy.
Jaýaby: Áezovanyń esteligi boıynsha Muhtar Áýezovtyń «Kókserek»áńgimesiniń jazylýyna onyń jumys bólmesindegi qabyrǵadaǵy kúntizbedegi qysqy peızaj sebepshi bolǵan.
5. «Abaı joly» eń alǵashqy aty jáne qaı jyly jaryq kórdi?
Jaýaby: «Aqyn aǵa» İ tomy - 1950j, İİ tomy - 1952jyly
6. «Qıly zaman»povesi qaı jyly jáne qaı baspa sózde jaryq kórdi?
Jaýaby: 1928 jyly shilde aıynda Qyzylorda qalasynda Qazaqstan baspasynda.
Ádilqazylar óz baǵalaryn berip otyrady.

İİİ. «Úı jumysy», ıaǵnı ádebı kórinister tamashalanady.
«Ónerlige óris keń»
«Shamshyraq toby» Abaı joly roman epopeıasynan kórinis kórsetedi.
Avtory: Kópke túsiniksiz túrde birtalaı únsiz turyp qalǵan Abaı, bir kezde denesin burmaı, oń qolyn ǵana kórip, artyna qaraı qarady da, jigitterge belgi etti.
Barlyq top kórneksiz molaǵa ári tańyrqaı qarap, Abaıdyń qataryna keldi. At tuıaqtarynyń tyqyry basylyp, jurt tegis tynysh jym-jyrtqa aýysqanda ǵana Abaı sóz qatty, aqyryn qońyr únmen sóıleı bastady.

Abaı - osy jalǵyz mola, osynaý ıesiz jotaǵa paıda bolǵaly mine, bıyl júz ret jadyrap jaz, kirbiń tartqan kúz kepti. Sol bir tirshiligimniń únsiz kýási osy mola. Bul qos mola ishine asa bir aýyr syr búkken molalar. Shań da osy tusqa soǵyp ótkende áldebir qaryzym bardaı bolamyn. Aqyndyq qaryzym sıaqtanady. Munda jatqan biri - qyz, biri - jigit. Jigiti – Kebek, qyzy - Eńlik atanýshy edi. Degen kezde Abaıdyń úni ajarlanyp, mashyqty qalpyna aýysyp, qatań sóıledi.
Avtor: Abaı az toqtap, kúz jeliniń sýyldaı soqqan lebinen áldebir sýyq saryn ótkendeı bolady. Abaı qara sózben kóne bir ballada sazyn shertip turǵandaı.

Abaı: Eńlik pen kebek qýǵynnan qashyp, ańdaı bop, myna orda taýyn panalap, azǵantaı ǵana dáýren súrgendi. Sol buıyrmaǵan mahabbat, dostyqtan bitken ekeýiniń balasy, jórgektegi nárestesi - Jasulan ákesi men sheshesinen aıyrylǵan kúni jórgeginde jylaǵan kúıinde, mynaý shetki Aqshoqynyń essiz bıiginiń basyna aparyp tastaldy. Dál sol qaza kúni, kún batqansha shegi qatyp, jylap jatty. Sýyq dúnıe tylsym dúnıe ortasynda tasbaýyr adamnan alys, jalǵyzdyqtan úni óshti! Máńgi óshti!- dedi de Abaı sózin bitirdi.

İV. «Sıfrlar sóıleıdi» atty oıyn.
Oıynnyń maqsaty: aldyn ala ázirlenip ákelingen erekshe jyldar boıynsha kózdi ashyp - jumǵansha tapqyrlyqpen kózdeledi.
1. 1897 jyly Burynǵy Semeı ýezi Shyńǵys bolysynda(Semeı obl. Abaı aýdanynda) dúnıege keldi.
2. 1908 jyly Semeıde orys mektebine alǵash oqýǵa bardy.
3. 1917 jyly tyrnaq aldy týyndysy «Eńlik - Kebek» pesasyn jazdy.
4. 1921 jyly Keńes mekemelerinde jaýapty qyzmetter atqara júrip, baspasóz jumysyna da atsalysa júrdi. Birneshe áńgimeler jazdy. Sonyń biri «Qorǵansyzdyń kúni».
5. 1930 jyldardyń bas kezi «Manas»eposyn zertteýmen shuǵyldandy.
6. 1997 jyly Muhtar Áýezovtiń 100 jyldyq mereı toıy
7. 1961 jyly dúnıeden ótti.
V. Sergitý sáti – jarnamaǵa kezek beriledi.

Ú. Qıynnan qıystyrar...
«Jas oıshyldar áleminde» degen aıdarymen kezek sózjumbaq sheshýge beriledi.
Maqsaty: oqýshylardyń dúnıetanymdyq qabiletteri men oı órisin keńeıtýge arnalady. Bul sóz jumbaq durys sheshilse, Muhtar aǵamyzdyń eń jaqyn adamynyń aty shyǵady.

1. Muhtar Áýezov aýdarǵan ataqty komedıa.
2. «Qorǵansyzdyń kúni» áńgimesiniń basty keıipkeri.
3. Muhtar Áýezovtiń qyzy.
4. M. Áýezovtiń balalarǵa arnalǵan aty shýly áńgimesi.
5. Muhtardyń ájesiniń aty.
6. Pesasynyń aty.
7. Muhtar somdaǵan uly tulǵa.
8. Muhtardyń zerttegen shyǵarmasy.
9. «Qarash - qarash oqıǵasy»atty shyǵarmasynyń basty keıipkeri.

Vİ. ˝Tanys beıne, tanys esim˝ atty saıys.
Bunda belgisiz bir shyǵarmasynan kishkene ǵana úzindi oqylady. Sol oqylǵan úzindiden qaı shyǵarmasy jáne qandaı keıipker ekendigin tabý kerek.

1. Jolaýshynyń biriniń torǵyn tasty jańa túlki tymaǵy bar qalyń keıpiniń syrtynan kıgen mol sur shapanynyń jaǵasy qara barqyt. Aıaǵynda baıpaǵynyń qonyshyn barqytpen kómkergen jańa qara etik. Alǵashqy kórgen jerden - aq mynaý myrzasy eken degizgendeı.
Bul jigittiń jasy otyzdar shamasynda. Orta boıly, dóńgelek deneli qysqalaý murtty, shoqsha saqaldy surǵylt betti dóńgelek, jalpaqtaý. Sýyq qaraıtyn qısyq bitken kishileý ótkir kózinde jáne túksıgen qabaǵynda ózgeshe qataldyq bar. Kishkene murny kóz qabaǵyna úılespeıdi. Bul adamnyń kúlgendegi pishini qumarlyqqa kóp salynǵandyǵyn bildirip turady.
Jaýaby: M. Áýezov ˝Qorǵansyzdyń kúni ˝ Aqan myrzanyń beınesi.

2. Baqtyǵul inisiniń qasyna jambastaı jaqyndaı otyryp, óziniń eń alǵash jańa ǵana aıtqan ˝arysym˝ degen jaıynda qadala aınalyp, qatty qobaljyp qaldy. Munyń inisi anyǵynda boıy bıik, keýdesi talystaı deıtin, qol – sıraǵy uzyn da som bitken atan jilik azamat edi. Baqtyǵul ózi de kesek, balýan deneli, shyqty, keýdeli kelgen de, inisi budan boıǵa bıik, bar súıegi balǵyn bolatyn.(Tektiǵul ˝Qarash - qarash˝ oqıǵasy).

Vİİ. Sabaqty qorytý:
Aınalaıyn, qazaǵymdaı halyqtan,
Boılaryna jyr – kúılerin darytqan.
Dana Muhtar, uly tulǵa Abaıdy,
Shirkin, qalaı bar álemge tanytqan.

Qýat berip Abaı – Muhtar boıyma,
Jyrdan shashý ala keldim toıyńa.
Muhtar desem, Abaı turar júrekte,
Abaı desem Muhtar keler oıyma.

Vİİİ. Sabaq aıaqtalyp, ádilqazylar alqasy ˝Shamshyraq˝ jáne ˝Jas urpaq˝ toptaryna ádil baǵalaryn beredi.