InfoHub Logo

Úlken bolǵyńyz kele me? Eger ondaı oıyńyz bolsa, onda myna biz paqyrdyń keńesin tyńdap, aıaq-qolyńyzǵa jaqsa, eger shynymen úlken adam bolyp kóringińiz kelse, úırenip alyp, aldaǵy ezińizdiń túıte-tirlik ómirińizge ony paıdalanyp kórińiz.

Jurtpen jaqsy, jalpyldap amandasyp, jaıyn surap, daýsyn jarqyn-jarqyn shyǵarǵan adamnyń úlken bolǵanyn nemese úlken bolyp kóringenin kórgen emen. Qashanda amandyqqa ıegin zorǵa ızep, dúrdıińkirep júrgen adamdardy ǵana men ózim: «áı, osy bir úlken, deı shyǵar»,— dep shamalaımyn.

Shynymdy aıtsam, kishkentaı qyzmetten kórgen qorlyǵymdy aıtpańyz. Anaý da, mynaý da «eı, Balbaq» dep jeńimen qaǵyp-silkip ketkenin kezdestirip, ishteı: «Qap, bálem, seni me»,— dep talaı kijingenim bar-dy, Sóıtsem onyń op-ońaı joly bar eken, ony álgi ózimizdiń Sybyrdan úırengen jaıym bar. Óıtkeni ol bizdiń mekemede eki adamǵa bastyq bolǵannan bastap, ózgerip sala berdi. Kúnde birge júretin meniń ózime eki-úsh ret eskertpe jasap: «Áı, soıǵan túlkige uqsap yrjyńdaı bermeseńshi»,— degeni bar-dy. Ózime de sol kerek, Sybyr eki kisige bastyq bolǵan kúni, (shynyn aıtqanda ózin qosqanda barlyǵy eki kisi) janyndaǵy joldasynan bir ústel bolsa da joǵarylap otyrǵanyna qýanyp, quttyqtaıyn dep arsalańdap jetip baraıyn. Sóıtsem Sybyrym «jyrqyldaı berme» degeni. Er bolsań jolap kór, budan keıin. Sybyr janyna aıaǵymdy sanap basyp, kóldeýde júzgen kók úırekteı báıpendep baratyn boldym.

Sizge keregi qalaı úlken bolý ǵoı. Men odan da sony aıtyp bereıin. Árıne, siz muny basqalarǵa taratady eken dep oılamaımyn, áıtpese muny bilip alyp jurttyń bári úlken bolyp shyǵyp bále bolar.

Sybyrǵa da, Sybyr sıaqty eki kisige bastyq bolǵandarǵa zyǵyrdanym qaınap, kijinip júrgenimde meni de qudaı eken qoqań etkizip, aıaq astynan kóterip, úsh kisige bastyq boldym. Tilegenimniń ózi osy edi, eń bolmasa Sybyrdan bir kisilik bastyqtyǵymnyń artyq bolýy meni jeti qat kókke kóterip tastady.

Úlken bolý úshin mınıstr bolýdyń, ne oblys, aýdan basqarýdyń keregi joq. Ol meniń qolyma tıe bermeıtindikten osy úsh kisilik bastyqtyǵymdy paıdalanyp qaldym.

Úsh kisige bastyq bolǵan kúni keńseden úıge keshigińkirep keldim. Óıtkeni bastyq adamnyń jumysy kóp bolýy kerek qoı. Úlkendikti aldymen úı ishińnen bastaǵan jón. Sondyqtan esiktiń qońyraýyn zyń etkize salmaı, búgin uzaǵyraq shyldyrattym. Bul meniń bastyq bolǵannan keıingi alǵashqy belgim. Qatty qońyraýǵa úı-ishi ájeptáýir abyrjyp qalǵany sózsiz edi, esik ashyla bergende-aq qabaǵymdy tas túıip aldym. Esikke aldymen áıelim jetken eken, únsiz «tart» degen belgimen juqa jeńin usyndym. Ol meniń (qabaǵymdy baıqady ǵoı) sheship ildi. Kúndegiden vanada uzaǵyraq bolyp, dastarqan basyna únsiz kelip otyrdym. Mine, úlkendiktiń alǵashqy belgisi osydan bastalatynyn umytpańyz! Budan bylaı úı ishi qas-qabaǵymdy ańdıtyn bolǵanyn bilip otyrǵan bolarsyz.

Kostúmniń jańa bolýy mindetti emes, sizdiń kip-kishkentaı jalaqyńyzǵa kúnde kostúm satyp ala alasyz ba, sondyqtan qudaıdyń tarydaı kúnińde shalbaryńnyń qyryn qylyshtaı etip qoıý jaǵyn qarastyrý kerek. Eger kúnde ótektep kúıdirer jaıym joq deseńiz, sýdy búrkip-búrkip, stýdenttik kúnderdi esińizge alyp, jambasyńyzǵa basyp jatyńyz. Ertesine shalbardyń qyry qylyshtaı bolmaǵanmen, qynaptaı bolyp turmasa maǵan kelińiz. Al shalbardyń qyryna kezi túsken kisi sizdi tegin adam deı qoıar ma eken!

Sonan sońǵy bir esińizde bolatyn nárse qapshyq. Astapyralla, qapshyq dep sizdi shatastyra jazdadym, qapshyq emes, bylǵary papkańyz bolsyn. Óıtkeni qampaıǵan qara qapshyqty ustap júretinder kóbi-aq jaıaý bastyqtar bolady. Tipti onyń ishine bir-eki shólmek aıran salyp júretinin qaıtersiz. Sondyqtan qapshyqtyń syryn árkim-aq jaqsy biletin bolǵandyqtan, sizge laıyqtysy papka. Ol ári jeńil, ári úlken úılerge baryp baıandama jasaıtyn, ne olardan nusqaý alyp jaıbaǵystarǵa jetkizetin adamdarda ǵana bolady. Mine, sonymen ol ázir. Endi onyń, papkanyń ishine salatyn qaǵaz tappasańyz, etken jylǵy gazet tigindisiniń birin tórt búktep, buralaqtap uryp jiberseńiz bitti. «Jyrtyq eringe ketik tostaǵan» bolady da turady. Endi baıqap otyrǵan bolarsyz, shalbardyń qyry qatyp tur, papka da qolda, onyń ishinde ne bar ekenin siz ben bizden basqa kim biledi, qoltyqqa qyspaı, qolyńyzǵa ustasańyz boldy, endi sizdi basshy emes dep kim aıtady. Bári de «mynaý bir dókeı eken» dep ishin tartyp, qalady. Endi syrtqy pishinińizdiń bári kelip tur, budan keıinginiń bári ózińizdi qalaı ustaýyńyzǵa baılanysty.

Qazir jurttyń bári oqyǵan, jurttyń sypyra saýatty bolǵan jaǵdaıynda Abaı aıtqandaı: «Ásemsip, sánsip, bilgensip, bálsip», murnyńyzdy qısaıta tartqanmen oǵan eshkim qypyń ete qoımaıdy. Sondyqtan bul shaqta kúlmeńdegen kózińizge, yrjyńdaǵan ezýińizge ıe bolyńyz. Úırenip qalǵan aýyz da sóılegisi kelip jybyrlap turady. Bulardy pyshaq keskendeı tyımasańyz úlken adam bolady ekenmin dep ıegińiz qyshymaı-aq qoısyn. Kórgende páleni osy qý aýyzdan kóresiz. Men ózim de osy páleden zorǵa tyıylǵandaı jaıym bar-dy. Álgi kepten úırenisken kóptegen sholpandar men sáýlelerge, kóz qysysyp úırengen sáýlemderge, kóp syzysyp úırengen áriptesterge kelgende shydamaı ketip, birer.sóz aıtyp qalyp ta kishireıip qalǵan kezderim bolmaı turmaıdy. Degenmen ondaı jeńil minezderinen jelimdeı ajyramaı qoısa da qoshtasýǵa týra keldi.

Shynymdy aıtsam, kishkentaı qyzmetten kórgen qorlyǵymdy aıtpańyz. Anaý da, mynaý da «eı, Balbaq» dep jeńimen qaǵyp-silkip ketkenin kezdestirip, ishteı: «Qap, bálem, seni me»,— dep talaı kijingenim bar-dy, Sóıtsem onyń op-ońaı joly bar eken, ony álgi ózimizdiń Sybyrdan úırengen jaıym bar. Óıtkeni ol bizdiń mekemede eki adamǵa bastyq bolǵannan bastap, ózgerip sala berdi. Kúnde birge júretin meniń ózime eki-úsh ret eskertpe jasap: «Áı, soıǵan túlkige uqsap yrjyńdaı bermeseńshi»,— degeni bar-dy. Ózime de sol kerek, Sybyr eki kisige bastyq bolǵan kúni, (shynyn aıtqanda ózin qosqanda barlyǵy eki kisi) janyndaǵy joldasynan bir ústel bolsa da joǵarylap otyrǵanyna qýana, quttyqtaıyn dep arsalańdap jetip baraıyn. Sóıtsem Sybyrym «jyrqyldaı berme» degeni. Er bolsań jolap kór, budan keıin. Sybyr janyna aıaǵymdy sanap basyp, kóldeýde júzgen kók úırekteı báıpeńdep baratyn boldym.

Sizge keregi qalaı úlken bolý ǵoı. Men odan da sony aıtyp bereıin. Árıne, siz muny basqalarǵa taratady eken dep oılamaımyn, áıtpese muny bilip alyp jurttyń bári úlken bolyp shyǵyp bále bolar.

Sybyrǵa da, Sybyr sıaqty eki kisige bastyq bolǵandarǵa zyǵyrdanym qaınap, kijinip júrgenimde meni de qudaı eken qoqań etkizip, aıaq astynan kóterip, úsh kisige bastyq boldym. Tilegenimniń ózi osy edi, eń bolmasa Sybyrdan bir kisilik bastyqtyǵymnyń artyq bolýy meni jeti qat kókke kóterip tastady.

Úlken bolý úshin mınıstr bolýdyń, ne oblys, aýdan basqarýdyń keregi joq. Ol meniń qolyma tıe bermeıtindikten osy úsh kisilik bastyqtyǵymdy paıdalanyp qaldym.

Úsh kisige bastyq bolǵan kúni keńseden úıge keshigińkirep keldim. Óıtkeni bastyq adamnyń jumysy kóp bolýy kerek qoı. Úlkendikti aldymen úı ishińnen bastaǵan jón. Sondyqtan esiktiń qońyraýyn zyń etkize salmaı, búgin uzaǵyraq shyldyrattym. Bul meniń bastyq bolǵannan keıingi alǵashqy belgim. Qatty qońyraýǵa úı-ishi ájeptáýir abyrjyp qalǵany sózsiz edi, esik ashyla bergende-aq qabaǵymdy tas túıip aldym. Esikke aldymen áıelim jetken eken, únsiz «tart» degen belgimen juqa jeńin usyndym. Ol meniń (qabaǵymdy baıqady ǵoı) paltomdy sheship ildi. Kúndegiden vanada uzaǵyraq bolyp, dastarqan basyna únsiz kelip otyrdym. Mine, úlkendiktiń alǵashqy belgisi osydan bastalatynyn umytpańyz! Budan bylaı úı ishi qas-qabaǵymdy ańdıtyn bolǵanyn bilip otyrǵan bolarsyz.

Kostúmniń jańa bolýy mindetti emes, sizdiń kip-kishkentaı jalaqyńyzǵa kúnde kostúm satyp ala alasyz ba, sondyqtan qudaıdyń tarydaı kúninde shalbaryńnyń qyryn qylyshtaı etip qoıý jaǵyn qarastyrý kerek. Eger kúnde etektep kúıdirer jaıym joq deseńiz, sýdy búrkip-búrkip, stýdenttik kúnderdi esińizge alyp, jambasyńyzǵa basyp jatyńyz. Ertesine shalbardyń qyry qylyshtaı bolmaǵanmen, qynaptaı bolyp turmasa maǵan kelińiz. Al shalbardyń qyryna kózi túsken kisi sizdi tegin adam deı qoıar ma eken!

Sonan sońǵy bir esińizde bolatyn nárse qapshyq. Astapyralla, qapshyq dep sizdi shatastyra jazdadym, qapshyq emes, bylǵary papkańyz bolsyn. Óıtkeni qampaıǵan qara qapshyqty ustap júretinder kóbi-aq jaıaý bastyqtar bolady. Tipti onyń ishine bir-eki shólmek aıran salyp júretinin qaıtersiz. Sondyqtan qapshyqtyń syryn árkim-aq jaqsy biletin bolǵandyqtan, sizge laıyqtysy papka. Ol ári jeńil, ári úlken úılerge baryp baıandama jasaıtyn, ne olardan nusqaý alyp jaıbaǵystarǵa jetkizetin adamdarda ǵana bolady. Mine, sonymen ol ázir. Endi onyń, papkanyń ishine salatyn qaǵaz tappasańyz, ótken jylǵy gazet tigindisiniń birin tórt búktep, buralaqtap uryp jiberseńiz bitti. «Jyrtyq eringe ketik tostaǵan» bolady da turady. Endi baıqap otyrǵan bolarsyz, shalbardyń qyry qatyp tur, qampaıǵan papka da qolda, onyń ishinde ne bar ekenin siz ben bizden basqa kim biledi, qoltyqqa qyspaı, qolyńyzǵa ustasańyz boldy, endi sizdi basshy emes dep kim aıtady. Bári de «mynaý bir dókeı eken» dep ishin tartyp, qypyńdap qalady. Endi syrtqy pishinińizdiń bári kelip tur, budan keıinginiń bári ózińizdi qalaı ustaýyńyzǵa baılanysty.

Qazir jurttyń bári oqyǵan, jurttyń sypyra saýatty bolǵan jaǵdaıyńda Abaı aıtqandaı: «Ásemsip, sánsip, bilgensip, bálsip», murnyńyzdy qısaıta tartqanmen oǵan eshkim qypyń ete qoımaıdy. Sondyqtan bul shaqta kúlmeńdegen kezińizge, yrjyńdaǵan ezýińizge ıe bolyńyz. Úırenip qalǵan aýyz da sóılegisi kelip jybyrlap turady. Bulardy pyshaq keskendeı tyımasańyz úlken adam bolady ekenmin dep ıegińiz qyshymaı-aq qoısyn. Kórgende páleni osy qý aýyzdan kóresiz. Men ázim de osy páleden zorǵa tyıylǵandaı jaıym bar-dy. Álgi kópten úırenisken kóptegen sholpandar men sáýlelerge, kóz qysysyp úırengen sáýlemderge, kóp syzysyp úırengen áriptesterge kelgende shydamaı ketip, birer sóz aıtyp qalyp ta kishireıip qalǵan kezderim bolmaı turmaıdy. Degenmen ondaı jeńil minezderimnen jelimdeı ajyramaı qoısa da qoshtasýǵa týra keldi.

Úsheýge (biri ózim) bastyq bolǵannyń ertesinde-aq: «Sálamatsyz ba» degendi qoıyp, «sáláma...» dep jartysyn aıtyp,jartysyn jutyp qoıyp, Sybyrdan sóıtip kegimdi aldym. Álgi «men de sendeı ınjenermin» deı me, qaıdam, Shoraq degen keraýyz: «Amansyń ba, Balbaq»,— dep kerilip kele jatyr edi, «sálamatsyz» dep syzylyp ótkenimde kerdeń ete qaldy da, qatyp semip qalǵyr, «sen degendi» aıtsa, aýzy kúıip qalatyndaı birjola umytty. Shyny ol umytqan joq, men umyttyrdym, bilem. Eki-úsh kúnnen keıin meni «soıǵan túlki» atandyrǵan Sybyrdyń da syıyn berdim. Oǵan tipti sálemniń jartysyn da aıtpaı ıegimdi ızep óte shyqtym. Keıingi kúnderi tipti ıek ızeýdi de azaıtyp jiberdim be, qaıdam, úndemeı qabatyn ıtshe Sybyr keziniń astymen qıralańdaı qarap ótetin boldy.

Aıtqan soń siz úlken bolýdyń syryn aqtaryla bir-aq aıtaıyn. Onyń taǵy biri — murynnan sóıleý. «Sálamatsyzbany» «sálm-m» dep ete shyqsańyz da bolady. Al baıqamaǵan bolyp, amandyqqa jaýap bermeı qoısańyz, ol kúni mártebeńiz eki ese bıiktep, eki ese úlkeıe túsesiz. Burynǵy úırenisken joldastardy qalaı tyıyp tastaý kerek ekendigin Sybyrdyń maǵan aıtqanynan bilesiz. Iá, aıtqandaı, umytyp barady ekenmin, týǵan aýyl, týǵan-týysqandy tanymaı qalý úlken bolýdyń alǵy shartynyń biri. Aýyldan izdep kelgender bolsa, atyn aıtqanda bilmeı qalyp baryp, ákesin aıtqanda ǵana jibigendeı bolǵanyńyz jón. Eger «e» deı qalsańyz, onda qunyńyz túsip qalatynyn umytpańyz. Aýyldasyńmen sóıleskende de jarylatyn shıqandaı, syzdaýsyńqyrap otyryńyz, tym jalpyldap, biletin adamnyń bárin suraı berý de sizdiń baǵańyzdy tıyndap emes, somdap ketiretinin este ustańyz. Kimmen sóılesseńiz de mańǵazdanyp, tamaq keneýdi, ótirik qana jótkirinýdi ol da salmaǵyńyzǵa salmaq qosyp, ebelekteı elpildetpeı, sizdi qorǵasyndaı aýyrlatyp tastaıdy.

Ásirese, aýylǵa barǵanda basqanyń kóńilin aýdarý úshin bir aıaǵyńyzdy syltı basýdy, dastarqan basynda dári ishýdi ádetke aınaldyryńyz. Tipti dári ishkińiz kelmese, ishine konfet orap qoısańyz da bolady. Biraq áıteýir qaǵazy bul óńirde joq, jaltyldaq jarqyldaq bolsyn. Mine, osylardy bir qoldanyp kórińizshi, úlken bolyp shyǵa keletinińizge men kepil. Siz mınıstr bolmaǵanyńyzben, qudaı bolmaǵanyńyzben qudaıdan bir bylaı bolmaısyz. Mine, úlken bolýdyń syry osy, baýyrym. Endi bar ǵoı, endi shekeńnen qarap ilgeri tarta ber, tarta ber!..

---