InfoHub Logo

Usaq qol motorıkasyn damytý arqyly kórkem jazýǵa baýlý

V.A.Sýhomlınskıı balanyń ómir esigin, onyń shyǵarmashylyq qabiletin ashatyn oıyn is-áreketi dep qarastyrǵan. Balanyń aqyl-oıynyń qalyptasýynda oıyn is-árketiniń bolmaýy múmkin emes. Iaǵnı, balanyń kez kelgen is-áreketinde oıynnyń bólikteri bolýy mańyzdy. Sol sekildi balanyń bastaýysh synypta kórkem jazýyna usaq qol motorıkasynyń mańyzy zor. Balanyń kórkem jazýymen qatar sóıleý tilinyń damýy qol saýsaqtarynyń qımyldarynyń damýymen tyǵyz baılanysta bolǵandyqtan, bala qolynyń eptiligin tolyq jetildirý úshin jattyǵý, oıyn  jumysyn júıeli júrgizýdi qalaıdy.

Usaq motorıka damýynyń bala jasyna baılanysty erekshelikterine keler bolsaq: 5-6 jastaǵy bala (1-synypqa barǵan bala) - sýretterdi jıektep uqypty qıa alýy, áripter men sandardy jaza alýy múmkin. Biraq durys, kórkem jazý úshin bulshyq eti qalypty jetilgen bolýy mańyzdy ol úshin usaq qol motorıkasyn damytýǵa arnalǵan jattyǵýlar kómektesedi.

Balalardyń usaq motorıkasyn damytýda taqpaqpen birge jasalatyn saýsaq jattyǵýlarynyń orny erekshe. Erte kezden qazaq halqymyzda buǵan da erekshe nazar aýdarǵan. Mysaly, “Qýyrmash”, “Sanamaq” t.b. oıyndardy oınatýdyń balanyń usaq motorıkasyn, kórý-qozǵalys tepe-teńdigin saqtaýda, zeıin qoıý, este saqtaý, sanaý qabiletterin damytýda mańyzy zor.

Qazirgi tańda ata-ana qoldyń ıkemi men usaq motorıkanyń damý deńgeıin mektepke bararda ǵana baıqaıdy. Bul endi mektepke baratyn balaǵa aýyr kezeń. Jańa aqparattardy qabyldaýmen qatar, ıkemge kelmeıtin saýsaqtarymen qarandashpen jazyp úırenýi kerek. Kishkentaı ǵana sábıdiń qalaıtyny kozǵalý, kozǵalys - álemdi tanýdyń múmkindigi. Iaǵnı, bala kozǵalysy dál jáne naqty bolsa, onyń berilgen aqparatty durys tanyp, qabyldaýy tereń bola túspek.

Kórkem jazýǵa saýsaqtardyń kómegimen qandaı da bolmasyn ertegini nemese óleń-taqpaq shýmaǵyn sahnalaýdyń óziniń kóp kómegi tıedi. Saýsaq teatrynda keıipkerlerdi qımyldatý arqyly balanyń bulshyq etteriniń damýyna, qozǵalys jasaýyna áserin tıgizedi. Saýsaq oıyny arqyly balanyń sóıleýge degen talpynysy, qabileti damyp, yntasy artady jáne shyǵarmashylyq áreketine jol ashady. Saýsaq oıynyn oınaı otyryp, balalar qorshaǵan ortadaǵy zattar men qubylystardy, jan- janýarlardy, qustardy jáne aǵashtardy beıneleı alady. Saýsaqtarynyń qozǵalys-qımylyna qarap bala qýanady, shattanady, berligen sózdi aıtýǵa tyrysady jáne óleńdegi úırengen sóz shýmaqtaryn qaıtalap aıta otyryp, esinde saqtaıtyn bolady. Sonymen qatar, balalar eki qolyn qımyldata otyryp, sol, joǵary, tómen t.b. túsinikterdi baǵdarlaı alýdy úırenedi.

Saýsaq oıyndarynyń nátıjesinde bala neni úırenedi?

— Balanyń sóıleý tili jetiledi.
— Qımyl qozǵalysy artady.
— Ikemdiligi artady.
— Logıkalyq oılaýy damıdy.
— Tanymdyq deńgeıi artady.

Jattyǵýlar men oıyndar óz nátıjesin berýi úshin ata-analar úshin birneshe erejelerdi bilý mańyzdy:

— Sizdiń balaǵa oryndaýǵa beretin is-áreketterińiz balanyń qyzyǵýshylyǵyn týdyrýy kerek. Áıtpese, ol sizdiń aıtqanyńyzdy oryndamaıdy. Berilgen is-áreket onyń jasyna sáıkes bolýy kerek, al jattyǵýlar oıyn túrinde jasalýy kerek.
— Balańyzben belsendi qarym-qatynasta bolyńyz. Balanyń mektepten bólek úıde sabaq alý óte mańyzdy, óıtkeni bala úshin siz eń jaqyn adamsyz. Birlesken sabaqtar ony yntalandyrady jáne qarym-qatynasty nyǵaıtýǵa kómektesedi.
— Balany jıi madaqtańyz. Balalar úshin olardyń ne istep jatqanyn maquldaý óte mańyzdy. Sabaqtar óte qyzyqty bolsa da, bala sizdiń oǵan degen madaqtamasyn estimegen bolsa, ol siz kórsetken nemese aıtqan is - áreketke degen qyzyǵýshylyǵyn tez joǵaltady.
— Jattyǵýdy tym uzaq jasamańyz. Balany shamadan tys jumys isteýge ákelýdiń qajeti joq, áıtpese sizderdiń birlesken is-áreketti oryndaýǵa qulshynysy qashady.

Qorytyndylaı kele, balanyń bilim alýy tek qana mektepte alǵan bilimine baılanysty emes onyń otbasynda alyp jatqan tálim- tárbıesine de qatysty. Iaǵnı, tárbıe men bilim eki jaqty birge berilmese qıyn bolatyndyǵyndaı, usaq qol motorıkasyn damytpaı kórkem jazýǵa úıretý, nátıjege jetý jolyndaǵy uzaq joldy tańdaýmen teń.

Avtor: Teleýbaı Nazerke Sháripqyzy

---