InfoHub Logo

Qalanyń syrt jaǵy qandaı tamasha! Jazdyń jaıma-shýaq kezi, qara bıdaı sarbalaqtanyp, suly kóktep, pishenniń shómelege salynǵan shaǵy. Kókoraı shalǵyn kók maısada up-uzyn, qyp-qyzyl sıraǵy anadaıdan sıdıyp, bir qutan egıpetshe saırap júrdi ol tildi oǵan óziniń sheshesi úıretken. Sonaý jaısań dala, jasyl alqaptyń ar jaǵynda qaraýytyp qara orman tur, onyń qoınaýy tolǵan túpsiz tereń shalqar kól. Shahardyń sheti qandaı ǵalamat! Aınalasyn tabaǵy sýly tereń saı qorshaǵan, aýmaqty kelgen kóne meken-jaı kún nuryna shomylǵan, tereń saı men tas qorǵannyń eki arasyna túbinen tik turǵan bala kórinbeıtin túıe japyraq ósip ketken. Túıe japyraqtardyń saıasy ıt tumsyǵy batpaıtyn ný ormandaı, qulaqqa urǵan tanadaı múlgigen meńireý dúnıe. Mekıen úırek osy arada balapan basyp otyr. Onyń otyrǵanyna da kóp bolǵan, ózi ábden jalyqqan: kelip-ketip halin bilýshiler de shamaly, óıtkeni basqa úırekterdiń túıe japyraqtardyń arasynda ish pystyryp, uıa basqan onymen tekke baryldasqannan góri, saıǵa baryp sýda júzgeni myń ese artyq!

Kúnderdiń bir kúni aqyry, jumyrtqalardyń da qabyǵy jaryldy-aý. İshinen shıq-shıq etken dybys shyǵady. Sary ýyzdan paıda bolǵan balapandar jumyrtqanyń tesiginen bastaryn qyltıtady.

— Bol! Bol! – dep barq-barq etti enesi.

Úırektiń balapandary asyǵyp-úsigip keń dúnıege shyqty da, aınalasyna tańyrqaı qarap, jap-jasyl túıe japyraqqa tańdanysyp biraz turdy.

Enesi olardy betten qaqqan joq: jasyl tús kózdiń nuryn molaıtady.

— Dúnıe netken keń edi! – dep balapandar baryldap qoıa berdi. Qaıtsin-aı! Jumyrtqanyń ishinde búrisip otyrǵannan góri munda erkinirek qoı, áıteýir.

— Dúnıe degen jalǵyz osy ara – dep otyrsyńdar ma? – dedi enesi. Joq, onyń ushy-qıyry joq, sonaý mıýa baqtan ári, ımamnyń úıiniń ar jaǵyna qaraı sozylyp jatyr, biraq men ol jaqqa ómiri baryp kórgen emespin... Al, káne, báriń túgeldendińder me? – dep ol kerilip baryp uıasyna turdy. Oıbaı-aý, áli túgel emes eken ǵoı! Eń úlken jumyrtqa sheti ketilmesten jatyr ǵoı! Oıpyr-aý, qashan bitedi bul azap?

Ábden dymymdy qurttyńdar-aý!

Úırek uıasyna qaıta jatty.

— Hal qalaı? – dep surady oǵan kóńil suraı kelgen kempir úırek.

— Áli myna bir jumyrtqanyń shaǵylmaı jatqany, - dedi jas úırek. Otyra-otyra ábden jalyqtym, bul qurǵyr áli jaryp shyqqan joq! Onyń esesine ana balapandarymdy kórseńshi búldirshindeı emes pe! Ákesiniń aýzynan túsip qalǵandaı! Aýmaıdy-aý, aýmaıdy! Al ol peri eń bolmasa bir ret bas suǵýǵa da jaraǵan joq!

— Áli jarylmaǵan jumyrtqańdy kórip jibereıinshi, - dedi kári úırek. Bálkim, kúrketaýyqtyń jumyrtqasy shyǵar! Meni de bir ret solaı aldap soqqan! Apyrmaı, sondaǵy kúrketaýyqtyń balapandaryn basyp shyǵaramyn – dep sorlanǵanym-aı! Olar sý degennen ólerdeı qorqady eken ǵoı: baryldap ta, barqyldap ta, shaqyryp ta, baqyryp ta, quıryǵynan sýǵa ıterip te kórdim, bylq etseıshi! Káne, kóreıinshi jumyrtqańdy! Aıttym ǵoı sol – dep! Kúrketaýyqtyń jumyrtqasynyń dál ózi! Tasta ony, odan da óz balapandaryńdy júzýge úıret.

— Joq, óıtpeıtin shyǵarmyn, degenmen basyp shyǵaraıyn,  - dedi jas úırek. Qansha kún bastym ǵoı, endi azyna da shydaıyn.

— Meıliń, óziń bil! – dep, kári úırek ketip qaldy.

Aqyry eń úlken jumyrtqa da jaryldy. Shıq-shıq etip ishinen usqynsyz bir balapan abajadaı bolyp shyǵa keldi. Úırek ony basynan aıaǵyna deıin qarap shyqty.

— Alpamsadaı birdeme ǵoı mynaýyń! – dep barq ete tústi úırek. Basqalaryna eń bolmasa bir múshesi uqsasaıshy! Kúrketaýyqtyń balapany deıdi? Meıli kimniń balapany bolsa da, men ony júzýge úıretip shyǵaram. Qasarysatyn bolsa, sýǵa ıterip jiberem.

Erteńine kún shaıdaı ashyq boldy, jap-jasyl túıe japyraq kún nuryna raqattana shomylyp tur. Úırek búkil semásymen balpańdaı basyp saıǵa tartty. Ol sýǵa baryp sholp ete tústi.

— Erińder sońymnan! Túsińder tezirek! – dep, enesi aqyryp qap edi, balapandary birinen soń biri sholp-sholp etip sýǵa qoıdy da ketti.

Olar bir sát sý túbine joq bolyp, sonan soń sopań etip shyǵa keldi de, qýana qulshynyp júze jóneldi; usqynsyz balapan da olardan qalysqan joq.

— Kúrketaýyqtyń balapany osyndaı bolýshy ma edi? – dedi enesi. Jarǵaq tabanymen qalaı jaqsy esedi-aı ózi, denesin qalaı tip-tik ustaıdy! Joq, bul ózimniń týǵan balam! Tipti onsha kóriksiz de emes-aý, tek baǵymy kúshtirek bolsa boldy. Al shapshańyraq, shapshańyraq erińder sońymnan! Qazir qus qoraǵa baramyz, senderdi qoǵamǵa engizem. Tek menen uzap ketýshi bolmańdar, bireý-mireý basyp ketip júrer jáne bir aıtarym mysyqtan saqtanyńdar!

Birazdan soń úırek balapandaryn ertip qus qoraǵa da jetti. İshi tolǵan aıqaı-uıqaı, yzyń-qıqý! Eki úıli jan bir jylan balyqtyń basyna talasyp, qyrylysyp jatyr edi, eki ortada ol bas mysyqqa buıyrdy.

— Ómir degen osy ǵoı! – dedi úırek tumsyǵyn tilimen jalanyp: onyń da balyq jegisi kep ketti. – Káne, káne, aıaqtaryńdy shapshańyraq basyńdar! – dep buıyrdy ol balapandaryna. Pyr etińder de anaý turǵan kári úırekke ıilip sálem berińder. Ol osyndaǵy eń úlken báıbishemiz. Ispan tuqymynan shyqqan, semiz bolatyny da sodan, kórdińder me, sıraǵyna baılaǵan qyzyl shúberekti? Qandaı ásem! Ondaı baqyt, ondaı abyroıǵa úırektiń úıregi ǵana jete alady. Ol qojaıynnyń bul úırekten aırylǵysy kelmeıdi degen belgi, sol shúberek arqyly ony adam da, haıýan da tanı ketedi. Al tezirek! Jarǵaq tabandaryńdy teń baspańdar! Jaqsy tálim alǵan zıaly úırekter aıaǵyn alshań basyp, taltańdap júrer bolar, turǵanda bir aıaǵyn ilgeri, bir aıaǵyń keıin turýy kerek. Ata-babamyz solaı jasaıtyn. Mine, bylaı! Al moıyndaryńdy ıip bar ete qoıyńdar!

Úırek balapandary moıyndaryn ıip, bar ete qaldy, biraq anaý bóten úırekter olardy bastan-aıaq kózderimen bir súzip ótti de:

— Mássaǵan kerek bolsa, taǵy bir qora qylyp tobyryn ertip kelgeni nesi–áı! – dep baj etti. Ózimiz de dúnıege syımaı jatqanda! Ana bireýi netken jeksuryn edi óziniń! Joq, biz ony qatarymyzǵa qospaımyz! – dep bir úırek toptan júgirip shyqtyda, úırektiń álgi balapanyn jelkesinen tistep kep aldy.

— Tımeńder oǵan! – dep, enesi ara tústi, ol baıǵus senderge ne jazdy! Kimniń jolyna kóldeneń turyp edi?

— Solaıy solaı ǵoı, biraq óte alpamsadaı, bir túrli ospadarsyz ózi! – dedi urynshaq úırek. Ózin jaqsylap ýmashtap alý kerek!

— Balapandaryńnyń bári ádemi! – dedi sıraǵyna qyzyl shúberek taqqan kári úırek, bári de súp-súıkimdi, tek, bireýi ǵana... Mynaýyń is bolmaı shyqqan eken! Ózin qaıta jasasa qaıter edi?

— Óıtýge bolmaıdy, taqsyr! – dedi balapannyń enesi. Ras, eptep keıipsizdeý, biraq onyń júregi izgi, sonan soń sýǵa júzgende basqalarynan kem emes, qaıta asyp ta túser. Kim biledi, júre kele kórik te biter, tym bolmasa boıy eptep shaǵyndalsa eken. Jumyrtqanyń ishinde kóbirek jatyp qalyp edi, usqynsyz bolýy, bálkim, sodan da shyǵar, - dedi de, úlken balapanyn tumsyǵymen qaýyrsynynan sıpady. Sosyn munyń ózi erkek úırek qoı, al erkekke onsha sulýlyqtyń qajeti bola qoıa ma. Aman-esen er jetse, óz jolyn ózi taýyp alady ǵoı!

— Basqa balapandaryń óte, óte ádemi! – dedi kári úırek. Já, boldy, óz úılerińe kelgendeı erkin saırandańdar, al eger jylan balyqtyń basy kezdese qalsa, maǵan ákep tastaýlaryńa bolady.

Sóıtip olar óz úılerine kelgendeı erkin ómir súre bastady. Tek qana úırektiń usqynsyz balapanyna basqalarynan kenje shyqqan baıǵusqa jaý kóp boldy, qus qoradaǵylardyń bári de tistep-talap, tumsyǵymen soǵyp, qanatymen qaǵyp, úırek, taýyq bitken aıaǵyn basqan saıyn mazaq qylyp, kelemejdep boldy.

— Dóńkıgen neme! – desti olar.

Al enesinen tebingili topshysymen týǵan, sondyqtan ózin ımperatormyn – dep esepteıtin kúrketaýyq jelkenin jel kernegendeı alqymy isinip, úırektiń balapanyna jetip keldi de, yzalana tutyǵyp birdeme – dedi. Ashýǵa býlyqqannan aıdaryna kúreńitip qan oınap shyǵa keldi. Sorly balapan ne qylaryn, qaıda bararyn bilmeı qatty sasty. Búkil qus qoraǵa mazaq bolyp, bul dúnıege qor bop kelgennen kelmegeni artyq edi!

Alǵashqy kún sonymen ótti; keıingi kúnderi odan da soraqy. Bári de mańaılaryna jolatpaı aıdaladan qýady, tipti aǵalary men apalaryna deıin:
— Osy seni eń bolmasa mysyq ta urlar áketpeıdi eken, usqynsyz sorly, - dep zekirip tastaıtynda shyǵardy.
Enesi de qosarlandy:
— Kózime kórinbegir! – dep qarǵaıdy.
Taýyq talap, úırek tistep, úı qusyna jem beretin qyzǵa deıin aıaǵymen tepkilep kún kórsetpeıdi.
Úırektiń álgi balapany aýlanyń bir shetinen bir shetine júgirip baryp, dýaldyń arǵy jaǵyna sekirip ótip, dik ete tústi! Quıtaqandaı qustar butalardyń túbinen pyr etip jan-jaqqa usha jóneldi.
«Meniń túrimnen shoshyp ketti, sonshama jeksuryn bolǵanym-aý!» - dep oılady da, balapan betiniń aýǵan jaǵyna qaraı júgire berdi. Júgirip otyryp, jabaıy úırekter meken etken batpaqqa jetkende bir-aq toqtady. Ári sharshap, ári unjyrǵasy túsip, sonda túni boıy otyrdy.
Tańerteń jabaıy úırekter uıalarynan shyqqanda, jańa kórshi birden kózge tústi.
— E, sen kimsiń? – dep surady olar; biraq úırektiń balapany elpek qaǵyp óz bilgeninshe tájim etýden basqa eshteme deı almady.
— Mynadaı da jeksuryn bolady eken-aý! – desti jabaıy úırekter. Áı, meıli munda ne sharýamyz bar. Tek bizben aralasamyn – dep oılaýshy bolma!

Ol baıǵustyń áıel jaıyn oılaıtyn kezi me! Qamystyń arasyn panalap, shalshyq sýynan birer jutym ishýge ruqsat berse odan artyq armany bar ma onyń qazir.

Batpaqta ol eki kún túnedi, úshinshi kúni jabaıy eki qaz kelip qondy. Olar jumyrtqadan jýyrda ǵana shyqqan sary ýyz balapandar edi, sondyqtan ózderin tym tákappar ustaıtyn.

— Tyńdashy, dostym! – dedi olar.  – Seniń jeksuryn ekenińde daý joq, biraq sonyńnyń ózi bizge unap tur. Bizben birge ushqyń kele me? Erkin ushyp, erkin qonatyn qus bolasyń. Osy jerden alys emes, bir shalshyqta jabaıy qazdyń mekıenderi bar. Olar «qańq, qańq!» deýdi ǵana biledi. Túriń jeksuryn bolǵanmen, kim biledi sol aradan óz baqytyńa jolyǵyp ta qalarsyń.

Bir kezde gúrs-gúrs etken dybys shyǵyp edi, qorazqazdar sespeı qatyp, qamystyń arasyna birinen soń biri qulap tústi. Sýdyń beti qyp-qyzyl qan boldy da ketti. Taǵy gúrs-gúrs etkende qamys arasynan bir top jabaıy qaz qanattaryn sabalap qańqyldaı kóterildi. Myltyq daýsy údeı tústi. Ańshylar batpaqty túgel qorshap alǵan. Keıbireýleri aǵashtyń tasasyna tyǵylyp alypty, burq-burq etken kók tútin birazdan soń kól betin tutas jaýyp ketti. Batpaqty shalpyldatyp ańshy ıtter qamystyń arasymen kele jatyr. Qamys basy olaı bir, bylaı bir bulǵańdaıdy. Sorly balapan ne óli emes, ne tiri emes, qoryqqanynan shyqpaǵan jany ázer otyr. Basyn qanatynyń astyna tyǵa qoıaıyn – dep edi, kenet tilin salaqtatyp, qandy kózin alaqtatyp bir ańshy ıt tóbesinen tónip qaldy. Aýzyn arandaı ashyp, azý tisin yrsıtady. Biraq sýdy shalp-shalp etkizip, bir kezde jaıymen júre berdi.

Qutyldym-aý, - dep úırektiń balapany «ýh» - dep jeńileıip qaldy. Qutyldym. Meniń jeksuryndyǵym sonsha, tipti ıt ekesh ıtterdiń ózi maǵan jolaýǵa jıirkengeni ǵoı!
Ol shoq qamystyń arasyna jasyryna qoıdy. Gúrs-gúrs etken myltyq daýsymen jarysa tóbesinen iri bytyrlar zý-zý etip ótip jatyr. Atys tek keshke qaraı toqtady, biraq balapan qybyr etýge qorqyp kóp jatty. Tek birneshe saǵat ótkennen keıin ǵana ózine-ózi demeý bop basyn kóterdi de, jan-jaǵyna jaltaq-jaltaq qarap alyp, oı men qyrdan saıa tappaı taǵy da jolǵa shyqty. Qarsy aldynan qatty jel turyp, úırektiń beıshara balapany ázer ilbip keledi.

Ymyrt jabylyp, qas qaraıa ol jar basyndaǵy jalǵyz lashyqqa jetti. Ábden azyp-tozyp qulaıyn – dep tur eken, tek qaı jaq janbasyna jantaıaryn bilmeı, ázirshe qalqaıyp turǵan tárizdi. Úırektiń balapanyn jel ushyryp ákete jazdap, jan dármen jerge buǵyp, ázer aman qaldy.

Jel ekpindep, ekilene tústi. Balapan baıǵustyń kúni ne bolar eken! Baqytyna qaraı lashyqtyń esiginiń bir topsasy shyǵyp ketip, sańylaý berip tur eken, jáne sol sańylaýdan jyp etip ishke kirýge bolatyn tárizdi. Sáti solaı tústi.

Jar basyndaǵy jalǵyz lashyqta búkireıgen kári kempir, erkek mysyq pen mekıen taýyq úsheýi ǵana turatyn. Jonyn kújireıtip, pyryldap uıyqtaǵany úshin mysyqty kempir «ulym» deıtin, jáne ol mysyqty túgine qarsy sıpasań, ushqyn shashatyn. Al mekıen taýyqty aıaǵy qysqa bolǵandyqtan «tyrbyq» - dep ataıtyn: jáne kún saıyn ámanda jumyrtqalap turǵany úshin, kempir ony týǵan qyzyndaı jaqsy kóretin.

Tańerteń buralqy baıǵus birden kózge tústi. Mysyq pyryldap, mekıen qyt-qyttap ala jóneldi.
— O ne bop qaldy? – dep kempir jan-jaǵyna qarap edi, úp-úlken balapandy kórip, ony úıinen adasyp ketken semiz úırektiń ózi eken – dep qaldy.
— Alaqaı! – dedi ol. Eger mynaý nesibeme erkek bolmaı urǵashy bolsa, onda úırektiń jumyrtqasynan da dám tatatyn boldym. E, bárekeldi, ólmesek oǵan de jetermiz!

Sóıtip olar úırektiń balapanyn syn merzimimen jumysqa qabyldady. Biraq apta ótti, aı ótti. Jumyrtqalaý oıynda da joq. Osy úıdiń eri erkek mysyq ta, erkesi mekıen bolatyn. Ekeýiniń sózderi ylǵı: «Biz ekeýmiz bir jaq ta, basqa dúnıe bir jaq!» - dep bastalatyn. Dúnıeniń teń jartysyn, jartysy bolǵanda da eń asylyn biz kóterip turmyz – dep esepteıtin. Al úırektiń balapany bul jóninde basqa pikirde bolýy da múmkin-aý – dep oılaıtyn. Taýyqtyń mundaı erkinsingendi sýqany súımeıdi.
— Sen jumyrtqalaı alasyń ba óziń? – dep ol balapanǵa máseleni búıirinen qoıdy.
— Joq.
— Onda dymyńdy shyǵarma, aýzyńa ıe bol! Al mysyq mynadaı saýal berdi.
— Sen jonyńdy kújireıtip, pyryldaı bilesiń be, júnińnen ushqyn shasha alasyń ba?
— Joq.
— Olaı bolsa, ózińnen asqan zıalylar áńgime aıtyp turǵanda qystyrylmaı jaıyńa otyr.

Sóıtip úırektiń balapany bir buryshta úrpıip otyrdy da qoıdy. Kúnderdiń bir kúninde ol taza aýa, jaınaǵan kún, samal jeldi saǵyndy. Sýda emin-erkin saıran salǵysy kep ketti. İshti kernegen saryýaıym syrtqa teýip, aqyry taýyqqa syryn aıtyp qoıdy.

—    Qaraı gór mynanyń dámesiniń zoryn! – dedi anaý qyt-qyttap. İsteıtin is joq, aýyratyn aýrý joq. Erikkennen qıalı bop ketkensiń ǵoı! Odan da ne jumyrtqala, nemese pyrylda, jeligiń sonda ǵana basylady!
—    Shirkin-aı, sýda júzgenge ne jetsin! – dedi balapan kúrsinip. Al tuńǵıyqtyń túbine deıin súńgigen odan da ǵajap, raqat qoı!
—    Raqatynyń túrin qara mynanyń! – dep qyt-qyttady mekıen. Imandaı shynym, ábden esińnen aýysqansyń! Anaý otyrǵan mysyq men biletinderdiń ishindegi eń aqyldysy, eń danasy, sodan surashy nanbasań, júzý men súńgýdi jaqsy kóre me eken? Men tipti ózim jaıly aıtpaı-aq qoıaıyn. Oǵan senbeseń, bul dúnıede bizdiń kempirden ótken danyshpan joq, sodan sura. Ol da júzý men súńgýdi jaqsy kóredi – dep oılaısyń ba?
— Meniń jaıymdy sender qaıdan túsineıin – dep edińder! - dedi úırektiń balapany.
— Biz túsinbegende kim túsinedi – dep otyrsyń seni? Ózimdi aıtpaı-aq qoıaıyn, bálkim, sen mysyqtan da, báıbisheden de aqyldymyn – dep oılaıtyn shyǵarsyń ózińdi? Aqymaq bolmaı, qara basyńa jasaǵan qanshama jaqsylyǵymyz úshin táńirige raqmet aıtpaısyń ba? Qańǵyp keldiń pana boldyq, tońsań jylyndyń, ashyqsań toıyndyń, qaýym bolyp qatarymyzǵa aldyq, úıretetin tálimimiz de mol, biraq sen sıaqty mıǵulaǵa aıttyń ne, aıtpadyń ne? Sen meniń aıtqanyma ımandaı sen, men seni jaqsy kórip, jaqsy bolsyn -–dep ursam, «dos jylatyp aıtady, dushpan kúldirip aıtady». Sen ne jumyrtqalaýdy úıren, nemese pyr-pyr etip túgińnen ot shyǵarýdy úıren!
— Odan da meniń osy aradan tabanymdy jaltyratqanym durys pa – dep oılaımyn! - dedi úırektiń balapany.
— Ketseń jolyń bolsyn! – dedi mekıen.

Sóıtip balapan úırek olardan da ketip qaldy. Júzip, súńgip kúneltip júr, biraq jan-janýardyń bári baıaǵysynsha usqynsyz – dep jek kóredi.
Kúz keldi, aǵashtardyń japyraqtary sarǵysh tartyp baryp, kúreńdenip qýraı bastady, olardy ókpek jel úzip alyp, aspanda shyr kóbelek aınaldyrady; aspan aıdyny sustana sýyq tartyp tur; qorǵasyn bulttar torlanyp, qıyrshyq qar ushqyndatady. Sharbaq basynda búrisip otyrǵan ala qarǵa qarlyqqan daýsymen qarq-qarq etedi. Sonyń ózi tula boıyńdy túrshietirip moınyńa muz salyp jibergendeı bolady. Sorly balapannyń kórgen kúni kún emes.

Bir kúni namazdyger men namazshamnyń arasynda quraqtyń arasynan ǵajaıyp ásem ári úlken bir top qus sańqyldap aspanǵa kóterildi; jańa jaýǵan kirshiksiz appaq qardaı, uzyn moınyn ásem ıgen munshama sulý qusty balapan úırek ómirinde eshqashan kórmegen edi! Bular aqqý bolatyn. Suńqyldaǵan syrly sazy qandaı sulý deseńshi! Keremet ádemi qanattaryn kerbez siltep osynaý salqyn saıa kókoraı shalǵynnan olar sonaý jyly jaqqa jeruıyqqa, aıdyndy shalqar kólderge sapar shegip barady. Olar samǵaı ushyp shyrqaý bıikke sharq urdy, al usqynsyz balapan úırektiń áldenege kóńili bosap, júregi dúrs-dúrs soǵyp qoıa berdi. Sý betin qanatymen sabalap, aınala úıirile bebeý qaqty da, moınyn aspanǵa sozyp, ózi de álgi qustar sıaqty buryn estip kórmegen ǵajaıyp bir únmen suńqyldap qoıa berdi, tipti óz daýsynan ózi shoshyp ketti.

Ǵalamat qustar tursa esinen, jatsa túsinen shyqpaı qoıdy. Analar kóz ushynan ǵaıyp bolǵan kezde sýdyń tuńǵıyq túbine súńgip baryp qaıta shyqty, biraq jabyrqaǵan kóńildiń uıtqyǵan qobaljýy sabasyna túser emes. Ol qustardyń qalaı atalatynan bilmese de olardy janyndaı jaqsy kórip qaldy, dúnıede endigi jaqyny tek solar tárizdi. Olardyń sulýlyǵyna qyzyqqan joq ol. Olardaı bolý qaıda? Ondaı arman úsh uıyqtasa túsine de kirmeıdi! Olar túgil myna daraqy úırekter óz qaýymynan alastap júrmese, sonyń ózide uly baqyt qoı ol úshin, usqynsyz sorly balapan úırek-aı!

Al qys degeniń ol jyly óte qatań boldy. Astyndaǵy sý muz bop qatyp qalmaýy úshin, balapan úırek ersili-qarsyly tynymsyz júzdi de júrdi, biraq muz qatpaǵan sý beti kún sanap qýsyryla berdi, qýsyryla berdi. Aıazdyń qattylyǵy sondaı, tipti muzdyń ózi shytyrlap syna bastady. Balapan úırek jarǵaq tabanymen jantalasa esip, bir sát damyl tapqan joq, biraq aqyry ábden álsirep talyp tústi de, qanaty muzben birge qatyp qaldy.

Erteńgilik sol mańaıdan ótip bara jatqan sharýa muzǵa jabysyp qalǵan balapan úırekti kózi shaldy. Ol aǵash shárkesimen muzdy oıyp jiberip, balapandy úıine aparyp áıeline berdi. Sharýanyń úı ishi balapan úırekti jylytyp, esin jınatqyzdy.

Sóıtip balalar kúnderdiń bir kúni, balapan úırekpen asyr salyp oınamaq boldy, biraq bul ózin óltirmek bop júr eken – dep qorqyp ketip, jaltara qashty da, qalbalaqtap júrip sharadaǵy sútti tógip ketti. Sút tógilip, báıbishe jan daýsy shyǵyp, qolyn sermep qalǵanda, balapan úırek sasqalaqtap baryp maı salǵan kúbini, odan keıin un salǵan kebejeni aýdaryp aldy. Oıbaı-aı, túri ne bop ketken baıǵustyń? Sharýanyń áıeli baj-buj etip, shymshýyrdy ala júgirdi, balalar opyr-topyr júgirisip, ý-shý-máz-meıram bop, ishekteri qatqansha kúldi de qaldy. Áıteýir, syrtqy esik ashyq tur eken, balapan úırek alas-kúleste qashyp shyǵyp, jap-jańa jaýǵan aqsha qarǵa súńgip ketti de, esin jıa almaı, sol jerde uzaq jatty.

Osynaý qaharly qysta balapan úırektiń basynan keshken azap pen qorlyqty aıta bersek, janyńyz eljirep kózińizge jas alar edińiz. Kún kózi jer mol shýaq, nurly shapaǵymen qaıtadan qyzdyra bastaǵan kezde, ol toǵanda qamys arasyna baryp panalady. Mine, boztorǵaılar án salyp, kóktemde keldi.

Balapn úırek qanatyn qaǵyp-qaǵyp jiberip, usha jóneldi. Qazir onyń qanaty burynǵydaı emes, áldeqaıda qudiretti, sermep qalsa sý-sý etedi, kózdi ashyp-jumǵansha úlken baqtyń ishinen bir-aq shyqty. Munda alma aǵashtary sheshek atyp, hosh ıisti búrgen toǵaıy up-uzyn, jap-jasyl japyraǵyn máýlete, jylansha ıreleńdegen kanalǵa tónip tur.

Shirkin-aı, netken jumaq jer edi, kóktemgi jupar aýasy qandaı tamasha! Kenet qalyń qoǵanyń arasynan kúmisteı appaq, ǵajaıyp sulý úsh aqqý júzip shyǵa keldi. Sýdyń betin syzyp, qandaı ásem, qalaı jeńil júzedi. Úırektiń balapany osynaý sulý qustardy birden tanyp, kóńili bir túrli qulazyp, muń basyp ketti.

«Osynaý qus patshalaryna ushyp baraıynshy! Bálkim, olar osyndaı jeksuryn bul da qastaryna jetip barǵanyma ashýlanyp, meni taban aýzynda ólitirip te tastar, meıli óltirse, óltire bersin! Úırekter men taýyqtardyń tistegeni men talaǵanyna, qus baǵýshy qyzdyń tepkisine, ári qysytgúni aıaz ben yzǵyryqqa kónip júre bergenimshe, solardan-aq kóreıin kóresemdi!»

Sóıtti de ol ushyp baryp sýǵa qonyp, aıdaı sulý aqqýlarǵa qaraı júze jóneldi, olar da muny kóre salyp qarsy júzdi.
— Osy arada ólitirip ketińder meni! – dep ajalyn kútip, sorly beıshara moınyn tómen ıip, qulshylyq etti.

Apyr-aý, aınadaı móp-móldir sý betinen kórgeni kimniń sýreti? Óziniń sáýlesi eken ǵoı! Endi ol usqynsyz kúlgin tústi kús emes, naǵyz aqqýdyń ózi bolyp shyqty!
Aqqýdyń jumyrtqasynan jaralsaq, úırektiń uıasynda týýdyń aıyby joq!

Endi ol óz basynan sonshama qorlyq-zorlyqty ótkergenine ókinýdiń ornyna, qýanatyn boldy: ol óz baqytyn, óz sulýlyǵyn, ózin qorshaǵan tóńirekti durys baǵalaı alady, qadirin biledi. Eresek aqqýlar ony baýyr tartyp, tumsyqtarymen qanatynan sıpap erkeletip keledi.

Baqqa kishkentaı balalar júgirip kelip, aqqýlarǵa dán men nannyń qoqymyn tastaı bastady, al eń kishkentaıy:
— Mynaý jańadaı paıda bolǵan ǵoı! Jańa aqqý! – dep aıǵaı saldy.

Basqalary da: «Iá, jańa, jańa kelgen!» - dep, dabyrlasyp ananyń sózin quptaıdy, alaqandaryn shapalaqtap, alaqaılap qýanady. Ákeleri men sheshelerin ertip kelýge júgire jóneldi de, qaıtyp kelip, taǵy da nannyń qoqymy men tátti taǵam qaldyqtaryn laqtyra berdi. Jańa kelgen aqqý bárinen de symbatty, bárinen de sulý eken – dep maqtasady. Ózi jap-jas, ózi sondaı kórkem!

Sóıtip kári aqqýlar onyń aldynda bas ıdi.

Al ol uıalǵannan tumsyǵyn qanatynyń astyna tyqty. Ne isterin bilmeı qolaısyzdanyp qaldy. Qol jetpes baqytqa kenelse de, mastanyp ketken joq, júregi izgi, jany jomart bolsa, tákapparlyq esh ýaqytta juqpaıdy ǵoı. Ózin jurttyń bári kózge túrtki qylyp, jabyla sońyna túsken kezin ol umytqan joq; ol endi sol jurttyń bári keremettiń keremeti, sulýdyń sulýysyń – dep kókke kóteredi. Búrgen aǵashy hosh ıisti japyraqtaryn tóbesine saıa qylyp, kún oǵan erkelete nuryn tógedi... Áne, onyń da buǵanasy qatyp, qaýyrsyny bekip, qanaty sýylqaǵyp, moınyn alǵa sozdy, keýdesin jarǵan qýanysh úni, shattyq dabyly sańq ete qalyp, sulý bir syńqylǵa ulasty.
«Usyqynsyz balapan úırek bop júrgenimde mundaı arman, mundaı baqyt oıyma kelip pe!» - dedi ol.

Aýdarǵan Ǵ.Jumabaev

---