InfoHub Logo

Taqyryby: Haqnazar han
Qazaqstan tarıhy 7 synyp
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Qazaq memleketiniń tusyndaǵy saıası áleýmettik jaǵdaıy, memlekettiń qalyptasý kezeńi týraly baıandaı kelip, oqýshylardy óz halqynyń tarıhyn tolyq meńgerýge yqpal etý.
Damytýshylyq: Óz betinshe jumys jasaýǵa, óz oıyn erkin, ashyq aıtýǵa daǵdylandyrý
Tárbıelik: Óz elin, jerin súıýge tárbıeleý, uly hannyń uly isterinen úlgi alýǵa nasıhattaý.
Sabaqtyń túri: ashyq sabaq
Ádisi: toppen jumys, saıys, baıandaý
Kórnekiligi: karta, ınteraktıvti taqta, vatman, stıker, plakat, keste.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý:
A. Konvert suraqtary men tapsyrmalary
1 - konvert:
 Qazaq handyǵynyń irgetasyn qalaǵan kimder?
 Qasym han tusynda qazaq handyǵynyń astanasy bolǵan qala?

2 - konvert:
 Jánibek pen Kereı qaı handyqtan bólinip shyqty?
 Qasym han kimniń balasy?

3 - konvert:
 Jánibek pen Kereı alǵash orda tikken jer:
 Qasym hannyń zańdar jınaǵy qalaı atalady?

V. Sáıkestendirý testi:

1. Kereı men Jánibek
2. M. H. Dýlatı
3. Qasym
4. Ábilhaıyr
5. Esen - Buǵa
6. Baraq

1 Alǵashqy qazaq bıleýshileri qaı handyqtan bólinip shyqty?
2 Qaı hannyń tusynda qazaq halqynyń sany 1 mln - ǵa jetti?
3 Qazaq handyǵynyń qurylýy týraly orta ǵasyrlarda qandaı tarıhshy jazǵan?
4 Moǵoldyń qandaı hany kóship kelgen eki sultandy óz jerine qonystandyrdy?
5 Jánibek kimniń balasy?
6 Qazaq handyǵynyń negizin qalaǵan kim?

Tekserý kilti:
1. Ábilqaıyr3. M. H. Dýlatı5. Baraq
2. Qasym han4. Esen - Buǵa6. Kereı men Jánibek

İİİ. Jańa sabaqtyń jospary:
İ. Haqnazar han ómirine sıpattama:
İİ. Haqnazar hannyń ishki - syrtqy saıasattary:
İİİ. Qazaq - ózbek qarym – qatynastary:

I. Haqnazar han — (1538 — 1580jj) bılik qurǵan. Qasym hannyń balasy Haqnazar (Aqnazar) han tusynda qazaq handyǵy qaıta birigip damı tústi. Haqnazar qazaq handyǵyn 42 jyl bıledi. Qazaq handyǵynyń 300 jyldyq tarıhynda Haqnazardaı uzaq jyl el bılegen han bolǵan emes. Ol el basqarý, qıyn - qystaý, áskerı - saıası isteri jaǵynda qajyrly da qabiletti qaıratker boldy. Onyń ústine asa kúrdeli syrtqy jaǵdaılarda dıplomatıalyq daryny mol maıtalman ekendigin kórsetti.
Qasym han qaıtys bolǵannan keıin Qazaq handyǵyndaǵy daǵdarys uzaq ýaqytqa sozylady. Sebebi handyqtyń ishindegi talas - tartystar men syrtqy feodaldyq soǵystardyń aýyrtpalyǵy Qazaq handyǵyn birshama álsiretedi, quldyraı bastaıdy. Qasym han qaıtys bolǵannan keıin taqqa:
Mamash (1518 - 1523 jj)
Taqyr (1523 - 1533jj)
Buıdash (1533 - 1534jj) syndy handar otyrady. Bul handar tusynda qazaq handyǵy ishki - syrtqy talas tartys nátıjesinde handyqtyń jaǵdaıy tómendep ketedi. Osyndaı saıası jaǵynan ydyraı bastaǵan handyqty biriktirip, olardy aımaqtyq jaǵynan ulǵaıtýǵa, Qazaq handyǵynyń halyqaralyq jaǵdaıyn jaqsartýǵa Qasym hannyń balasy Haqnazar han zor úles qosty.

II. Haqnazar hannyń saıasaty
İshki saıasaty Haqnazar han Qazaq handyǵy jerlerin qaıta qalpyna keltirý men aınalysty. Batysta Noǵaı ordasymen, Ońtústiginde Orta Azıa halyqtarymen, Soltústiginde Shaıbanı áýletimen senimge negizdelgen qarym - qatynas ornatty. Ákesi Qasym hannyń jaqsy qasıetterin alǵan. El basqarýda sabyrlylyq tanytyp, memlekettiń paıdasy úshin durys sheshimder qabyldap otyrǵan. Haqnazar bılik etken kezde Qazaq handyǵynyń qýaty ósip, saıası órleýi arta túsken.
Syrtqy saıasaty
Haqnazar han syrtqy saıasatta Moǵol handyǵymen, Noǵaı ordasymen Orys memleketimen beıbit qarym - qatynas jasaýdy óziniń basty mindeti sanady. Moǵol handyǵymen Jetisý - Ystyqkól aýmaǵyndaǵy jerler úshin kúres HVI ǵasyrdyń 50 - 60 jyldarynda boldy. bul handyqqa qarsy kúreste Haqnazar qazaq - qyrǵyz odaǵyn paıdalandy. Soǵys qazaqtar úshin sátsiz aıaqtaldy. Moǵolstan hany Abd - ar Rashıd muragerleri tusynda da soǵys qımyldary saıabyrlamady.

III. Qazaq – ózbek handyqtarynyń qarym - qatynastary.
XVI ǵasyrdyń orta sheninde Qazaq handyǵymen kórshiles otyrǵan Sibir handyǵy men Moǵolstan bıleýshileriniń qazaqtarǵa qarsy shapqynshyly joryqtary jıilep ketti. Bul jaǵdaıdy durys túsingen Haqnazar han handyqtyń syrtqy saıasatyn ózgertti. Erteden jaýlasyp kele jatqan Shaıbanı áýletimen qatynas ornatýǵa umtyldy. Sóıtip, Buhar hany İİ Abdalah pen qazaq han Haqnazar han «dos bolyp, ózara kómektesý jóninde ant berisken shart» jasasty. Nátıjesinde soǵys qımyldary toqtap, beıbitshilik ornady.

1570 jyly ózbek hany Abdalah pen Tashent mańyn bıleýshi Baba sultan arasynda bılik úshin tartys bastaldy. Haqnazar bul talasty paıdalanyp, olardy álsiretý úshin jasyryn túrde ekeýinde qoldaıdy. Ózin qoldaǵany úshin Abdalah han Túrkistan aımaǵyndaǵy birneshe qalalardy syıǵa beredi. Baba sultanda ózin qoldaǵany úshin Túrkistan, Saýran qalalaryn qazaq hanyna tartý etedi. Alaıda 1580 jyly qazaq sultandarynyń Abdalah handy jaqtamaq bolǵan áreketterin Baba sultan sezip qalyp, jansyzdaryn jiberedi. Haqnazardy jáne janyndaǵy sultandaryn tegis óltiredi.

Problemalyq suraqtar qoıý:
 Haqnazar han ákesi Qasym hannyń saıasatyn odan ári jalǵastyrdy ma, álde basqa baǵyt ustandy ma?
 Haqnazar han tusynda qazaq jerleri biriktirý tolyq aıaqtaldy ma?
 Haqnazar han tusynda Qazaq handyǵy qandaı dárejege jetti?

İV. Bekitý
«Tarıhı matematıka» oıyny:
1. 728*2+9=
2. 846*2+154=
3. 479+2200/2=
4. 1003 =
5. 3800/2+91=
Jaýaby:
1. 1465 - qazaq handyǵy quryldy
2. 1538 - Haqnazar han bolyp saılandy
3. 1579 - Abdalah pen Baba sultan arasyndaǵy bılik úshin talas bastaldy.
4. 1000000 - Qasym hannyń tusyndaǵy qazaq halqynyń sany
5. 1991 - Qazaqstan Respýblıkasy táýelsiz memleket boldy

V. Baǵalaý: «Blob aǵashy»
VI. Úıge tapsyrma:
• §39 mazmundaý;
• Haqnazar hannyń Qazaq handyǵyn bıleýiniń qorytyndysy týraly dápterge jazyp kelý;