InfoHub Logo

Barsha halyq, búkil álem kózine árqashan eles, saǵym sekildi kórinbese, ondaı adamda fılosofıaǵa qabileti joq.

Artýr Shopıngaýer

Fılosofıa HH ǵasyrǵa deıin aqıqatqa talpynys dep qana túsinildi. Bul ǵasyr, bul dáýir fılosofıanyń jańa qyrynan tanylǵan ýaqyt deýge bolady. Sonaý Platon men Arıstotelden bastaý alǵan bul ǵylymnyń qaryshtap damýy dál osy sátte bastalǵan edi. Jalpy fılosofıa degenimiz ne? Onyń mán-maǵynasyna toqtalyp, aqparat bere ketsek...

Meniń oıymsha fılosofıany bir aqparatpen, bir sóılemmen jetkizip, tolyq túsindirip berý múmkin emes. Ol úshin osy kúnge deıingi ǵalymdardyń fılosofıa jaıly aıtqan aqparattary men oı-túıinderin eskergenimiz jón bolar. Fılosofıa ol moraldyq, materıaldyq ómirdi basqarý úshin tıimdi jaǵdaı jasaıtyn aqyl, oı. Sol arqyly belgili bir áreket jasap, ómirde kezdesetin máseleni sheshemiz. Fılosofıa bizge neni túsindiredi? Eń áýeli ómir úılesimdiligi men zańdylyǵyn túsindirip, uǵyndyrady. Tártiptilikke tárbıeleıdi. 

Al endi HH ǵasyr fılosofıasynyń qalyptasýy men basty máselelerine toqtalaıyq. HH ǵasyr fılosofıa úshin de, tarıh úshin de úlken tóńkeriske ákelgen dáýir boldy. Sebebi, birinshi jáne ekinshi dúnıejúzilik soǵys tarıhqa ǵana emes, fılosofıaǵa da óz áserin tıgizdi. Adamdardyń bolashaqqa senimsizdigin týdyrdy. Qoǵam damyǵan saıyn adadmar arasynda qarama-qaıshylyqtar, kúrester, básekelestik te arta tústi. Bul qoǵamdyq daǵdarys jeke adamdardyń jattaný men ógeısinýine ákelip soqty. Sebebi qoǵam tulǵanyń ishki dúnıesi men ony mazalaǵan máselelri týraly bas aýyrtyp qaramady. Alaıda, HH ǵasyr fılosofıasynyń ózindik artyqshylyqtary da boldy. Mysaly, burynǵy fılosofıa adamdardyń keıbir suraqtaryna jaýap bere almady. Ǵylymnyń da, fılosofıanyń da bite qaınaǵan zamanynda adadmar óz suraqtaryna tolyqqandy jaýap ala bastady. 

Qoryta aıtsaq, HH ǵasyr fılosofıasy fılosofıanyń naǵyz qaryshtap damyǵan shaǵy. Fılosofıanyń shyńy bolmasa da, aınasy bolǵan kezeń desek qatelespeımiz. Onyń ózi sıaqty san qyrly, bir-birine qarama-qarsy baǵyttarǵa toly boldy. Qyzyǵy men qıyndyǵy, jetistikteri men kem tustary qatar júrdi. HH  ǵasyr fılosofıasy – búkil adamzattyń san myńdaǵan suraqtaryna jaýap berdi. 

ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti magıstranty Ábdirahman Nuraı Aıýbqyzy
ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti profesory Janataev Danat

---