InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: «HHİ - ǵasyrdyń jas matematıgi» atty saıys

Maqsaty: oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn, matematıka páni boıynsha alǵan bilimderin qorytyndylaýǵa, tálim – tárbıesin, tanymdyq qabiletin, belsendiligin arttyrý bilimdi, daryndy ozyq bolýǵa tárbıeleý.

Oqýshylardyń matematıkaǵa degen qyzyǵýshylyǵyn, tanymyn arttyrýda synyptan tys jumystardyń tıgizer paıdasy óte mol. Synyptan tys ýaqytta ótetin ár túrli matematıkalyq keshter, saıystar oqýshylardyń esterinde uzaq saqtalady, olardyń oılaý qabiletterin damytady jáne taqyryptan tys kóptegen maǵlumattar alady. Tómende oqýshylar arasynda ótken osyndaı bir saıystyń josparyn usynyp otyrmyz.

Júrgizýshi. Bizdiń mektepte búgin matematıka pániniń alǵyrlary bilimderimen kúsh synaspaq.
Shaqyramyz, kelińder jarysýǵa,
Kúsh, óner, bilimmenen alysýǵa.
Bar ónerdi salaıyq ortamyzǵa,
Qanekı kim shyǵady saıysýǵa.
Sonymen ortaǵa saıyskerlerdi shaqyraıyq.
Ádil qazy músheleri armysyzdar
Qosh kelipsiz esen-saý barmysyzdar
Sizderge úmit artqan oqýshylar.

Ádildikpen tórelik aıtyńyzdar – demekshi qurmetti qaýym búgingi synǵa baǵa bere ádiletti de, syıly ádilqazy alqalarymen tanystyryp ótýge ruqsat etińizder./ Ádil - qazylarmen tanystyryp ótedi/.

Saıys baǵdarlamasy:
I - týr «Báıge»
II - týr «Til óner»
III - týr «Jeti keremet»
IV - týr «Kókpar»
V - týr «Jorǵa»

Oıynnyń sharttary:
Sonymen, qurmetti kórermender, saıysymyzdy bastaıyq. Saıysymyzdyń alǵashqy týry «Báıge».
Bul týr boıynsha saıysqa qatysýshy oqýshylarǵa suraqtar qoıylady. Kim birinshi belgi berse, sol jaýap beredi. Árbir durys jaýapqa 10 upaı.

1 - týr. Báıge.
1 - suraq. Gıpotenýzanyń kvadraty katetteriniń kvadratynyń qosyndysyna teń. Qandaı úshburysh týraly aıtylyp tur?
(tikburyshty úshburysh)
2 - suraq. Qandaı sannyń bir ǵana kvadrat túbiri bar? (nól)
3 - suraq. «Bastamalar» dep atalatyn eńbegi bar ǵalym? (Evklıd)
4 - suraq. «Fýnksıa» termıni eń alǵash ret kimniń qoljazbasynda kezdesedi? (nemistiń matematıgi, ári fılosofy G. Leıbnıs)
5 - suraq. Rasıonal sandar jıyny qandaı san jıyndaryn qamtıdy? (Bútin sandar, oń jáne teris bólshekter)
6 - suraq. Sheńber uzyndyǵynyń dıametrge qatynasy nege teń?
7 - suraq. Qandaı sandar ırasıonal sandar dep atalady? (shekteýsiz perıodsyz ondyq bólshekterdi ırasıonal sandar dep ataıdy)
8 - suraq. «Dıskrımınant» qandaı sózden shyqqan? (latynnyń «ajyratý, anyqtaý»)
9 - suraq. 5 túıme 20 teńge turady. Osyndaı 7 túımege neshe teńge tóleısiń (28)
10 - suraq. Dáleldeýdi qajet etetin matematıkalyq sóılem? (teorema)
11 - suraq. Barlyq qabyrǵalary teń tórtburysh qalaı atalady? (romb)
12 - suraq. sin45º máni neshege teń?

Júrgizýshi. 1 - shi týrdy qorytyndylaı kele, osy týr boıynsha saıyskerlerdiń alǵan upaılaryn aıta keteıik.

İİ - týr. Til - óner
«Ana tiliń - aryń bul,
Uıatyń bop tur bette.
Ózge tildiń bárin bil,
Óz tilińdi qurmette»,- deı kele saıysymyzdyń kelesi týry «Til - óner» bólimin bastaımyz. Bul bólim boıynsha saıyskerlerimizge jumbaq aıtylady. Jaýabyn úsh tilde jazyp kórsetý kerek. Jaýabyn durys taýyp úsh tilge durys aýdarsa, 30 upaı, al eki tilde aýdarmaǵa 20 upaı, al bir tilde aýdarmaǵa 10 upaıǵa ıe bolasyńdar. al aýdarma joq bolsa, 0 upaı..

1. Joq ózinde bas ta, qas ta, moıyn da,
Uzyndyǵy jazýly tur boıynda.
(syzǵysh, lıneıka, ruler)

2. Aldy - artymyz sheksiz de,
Jete almaısyń bizderge.
Sáýle menen kesindi,
Shyqqan tegin bilse de.
(túzý, prámaıa, straiqht line)

3. Birdeı sandy birneshe ret
Kóbeıtýden turady.
Eger ony yqshamdasań,
Qandaı ataý bolady?
(dáreje, stepen, power)

4. Qabat - qabat qattama, Aqylyń bolsa, attama.
(kitap, knıga, book)
5. Tuıequs tarazyda bir aıaǵymen turǵanda 12 kg. Al eki aıaǵymen tursa, qansha kg.
(on eki, dvenadsat, twelve)
6. Jut.... aǵaıyndy (Jut jeti aǵaıyndy) Jeti – sem – seven
7. Ózi sóıleı bilmeıdi, salǵan izi sóıleıdi. (Qalam – rýchka - pen)
8. Geometrıalyq negizgi uǵym. (núkte – tochka – point)
9. Tik buryshtan kishi burysh (súıir – ostryı – sharp (keep))
10. Eki qolǵa... kúrek (bir, odın, one)
11. Jigitke jeti ónerde az, neshe óner kóp emes? (jetpis, semdesát, seventy)
12. Bir núktemen shektelgen túzýdiń bóligi (sáýle, lých, beamray)
13. Bir núkteden shyǵyp eki sáýleden quralatyn geometrıalyq fıgýra (burysh, ýgol, angle)
14. Otyz tisten shyqqan sóz neshe rýly elge jaıylady? (otyz, trıdsat, soty)

Júrgizýshi. Osymen 2 - shi týr da aıaqtaldy.

Júrgizýshi. 2 - shi týrdy qorytyndylaı kele, osy týr boıynsha saıyskerlerdiń alǵan upaılaryn aıta keteıik

Júrgizýshi. Eń az upaı jınaǵan eki oqýshymyzdy saıysymyzdan shyǵady
Kelesi týr «Jeti keremet» dep atalady. Bul bólimde saıyskerlerimiz ilingen kesteden upaı boıynsha suraqtar tańdaıdy. Birinshi bolyp upaı sany eń kóp oqýshy tańdaıdy.

İİİ - týr. Jeti keremet
20 - upaılyq suraqty tańdaǵan oqýshylarǵa beriletin suraqtar:
1. Kvadrattyń qabyrǵasy 9 sm. Perımetri neshege teń? (36 sm)
2. Trapesıanyń tabandary 10 sm jáne 8 sm. Orta syzyǵy nege teń? (9 sm)
3. Qabyrǵasy 6asym jáne 8 sm tiktórtburysh aýdany nege teń?

30 - upaılyq suraqty tańdaǵan oqýshylarǵa beriletin suraqtar:
1. «p» árpimen bastalatyn 7 matematıkalyq sózderdi ata (pıramıda, planımetrıa, paralel, plús, parabola, paralelepıped, perpendıkýlár).
2. «s» árpimen bastalatyn 7 matematıkalyq sózderdi ata (sınýs, súıir, stereometrıa, sektor, sáýle, segment, sınýsoıda).
3. «k» árpimen bastalatyn 7 matematıkalyq sózderdi ata (kóbeıtý, kýb, konýs, kosınýs, kılometr, kesindi, kólem).

40 - upaılyq suraqty tańdaǵan oqýshylarǵa beriletin suraqtar:
1. «Aqyl - oıdy tártipke keltiretin - matematıka». Kimniń sózi? (M. V. Lomonosov)
2. «Matematıka - ǵylymdardyń patshasy, al arıfmetıka - matematıka patshasy» sóziniń avtory kim?
(K. Gaýss)
3. «Aqyn jandy bolmasańyz, matematıkte bola almaısyz» sóziniń avtory kim? (S. V. Kovalevskaıa)

Júrgizýshi, Osymen 3 - shi týrdyń aıaǵyna da jettik. Aıta keteıin, úsh týrdan qorytyndy upaı sandary az bolǵan eki saıyskerimiz úshin oıyn aıaqtaldy.

İV - týr. Kókpar
Bul bólimde 4 taqyryp beriledi. Árbir oqýshy kórsetilgen upaılar boıynsha 1 taqyryp tańdaıdy.

Logıkalyq esepter
1. 1 tonna maqta aýyr ma, 1 tonna temir aýyr ma? (birdeı)
2. Tórt pen bestiń arasyna qandaı tańba qoıylǵanda 4 - ten artyq, 5 - ten kem san shyǵady? (útir)
3. Stoldyń tórt buryshy bar. Eger bir buryshyn kesip tastasa, neshe burysh qalady? (bes)

Ǵalymdar.
1. «Geometrıany bilmeıtinder Akademıaǵa kirmeı - aq qoısyn» degen kimniń sózi? (Platon)
2. Geometrıada jańalyq ashqany úshin Zevs qudaıyna júz ógiz soıyp qurban etken kim? (Pıfagor)
3. «Matematıka - barlyq ǵylymdardyń tuńǵyshy jáne oılary paıdaly da, qajet te». (R. Bekon)

Grafıkter.
1. ý=ah+b fýnksıasynyń grafıgi? (túzý)
2. h2+ý2=R fýnksıasynyń grafıgi? (sheńber)
3. ý= fýnksıasynyń grafıgi? (gıperbola)

Formýlar.
1. V=abc kólemniń formýlasy (tik buryshty paralelepıped)
2. S=a2 (kvadrattyń aýdany)
3. ah2+bx+c=0 (kvadrat teńdeý)
4 - shi týrdyń sońynda oıyndy eki oqýshy ǵana jalǵastyrady. Osydan keıin 5 - shi týr bastalady.

V - týr. Jorǵa.
Bul kezeńde oqýshy bir mınýtta qansha suraqqa jaýap berse, sol jınaǵan upaıy bolyp esepteledi.

1 - oqýshyǵa qoıylatyn suraqtar.
1. Eki qabyrǵasy teń bolatyn ushburysh (teń búıirli úshburysh)
2. Jazyqtyqtaǵy qıylyspaıtyn eki túzý (paralel)
3. Qarama - qarsy qabyrǵalary paralel bolyp kelgen tórtburysh (parallelogram)
4. Berilgen buryshqa qarsy jatqan katettiń gıpotenýzaǵa qatynasy (sınýs)
5. Barlyq qyrlary teń tik buryshty paralelepıped (kýb)
6. Baǵyttalǵan kesindi (vektor)
7. Geometrıanyń jazyqtyqtaǵy deneni zertteıtin bólimi (planımetrıa)
8. Sannyń júzden bir bóligi (paıyz)
9. Tórt tańbaly matematıkalyq kestesiniń avtory? (Bradıs)
10. Sheńberdiń eki núktesin qosatyn kesindi? (horda)
11. Úshburyshtyń orta syzyǵy 12 sm, tabany nege teń? (24 sm)
12. (12)
13. Ushburyshtyń ishki buryshtarynyń qosyndysy?
14. Eki núktemen shektelgen túzýdiń bóligi (kesindi)
15. Dóńgelektiń radıýsy 5 sm, dıametri nege teń? (10 sm)

2 - oqýshyǵa qoıylatyn suraqtar.
1. Barlyq qabyrǵalary teń úshburysh? (durys úshburysh)
2. Tik burysh jasap qıylysatyn eki túzý (perpendıkýlár)
3. Barlyq buryshtary tik bolatyn parallelogram? (tik tórtburysh)
4. İrgeles jatqan katettiń gıpotenýzaǵa qatynasy. (kosınýs)
5. Barlyq qyrlary teń ushburyshty pıramıda (tetraedr)
6. Vektor degenimiz ne? (baǵyttalǵan vektor)
7. Planımetrıa neni zertteıdi? (geometrıanyń jazyqtaǵy deneni zertteıtin bólim)
8. Paıyz degenimiz ne? (sannyń júzden bir bóligi)
9. Koordınattar júıesin tuńǵysh ret qoldanǵan fransýz ǵalymy? (R Dekart)
10. Sheńberdiń eki núktesin qosatyn kesindi? (horda)
11. Úshburyshtyń tabany 24 sm, orta syzyǵy nege teń? (12 sm)
12. 122
13. Teń qabyrǵaly úshburyshtyń buryshtary nege teń? (60º)
14. Bir núkteden shyqqan túzý? (sáýle)
15. Dóńgelektiń dıametri 10 sm, radıýsy neshege teń? (5sm)

Júrgizýshi Tulpardan tuǵyr ozbas shabylsa da,
Oǵan da úki, tumar taǵylsa da,- degendeı, shyn júırikti anyqtar kez keldi. Qazylar alqasyna sóz beriledi

Bekitý: Búgingi saıys sabaqqa qatysýshylardyń ishinen jeńimpazdardy anyqtadyq. (jeńgen oqýshylardy marapattaý)
Qorytyndy: Sabaqty qorytyndylap, ár oqýshynyń nátıjesin shyǵaryp, barlyq qatynasqan oqýshylarǵa alǵys aıtyp, baǵalaryn qoıý.