Islam dininiń paıda bolýy jáne onyń ádet - ǵuryptary men dástúrleri
Taqyryby: Islam dininiń paıda bolýy jáne onyń ádet - ǵuryptary men dástúrleri
Maqsaty: A) Islam dini paıda bolǵanǵa deıingi Arab túbegindegi nanym - senim jaǵdaıy,
Islam dinindegi senim negizderi, bes paryzdyń mindettelýi men jalpy erekshelikteri jáne búgingi kúngi taralý deńgeıi týraly túsinik berý
Á) Oqýshylardyń boıynda gýmanısik dúnıetanymnyń negizderin, rýhanı adamgershilik qundylyqtardyń, jeke senimniń júıesin qalyptastyrýǵa yqpal etý.
Kórnekiligi: Dúnıejúziniń saıası kartasy, beınetaspa, slaıdtar, dinı oqýlyqtar, suraqtar
Túri: Dóńgelek ústel
Shaqyrylǵan qonaqtar: aýyl ımamy Ábýǵalı Jorabekov, Qajy Shaızada Dosanov
1 oqýshy: Islam dini Arabıanyń jergilikti turǵyndaryna jatatyn arabtar arasynda qalyptasty. Semıttik halyqtardan órbıtin olardyń tarıhy Ibrahım paıǵambarǵa deıin jalǵasady. Evreıler men arabtar Ibrahım paıǵambardan taraıdy. Eki el Ibrahımniń eki áıelinen týylǵan Isqaq pen Ismaıyl atty aǵaly - iniliden ósip - óngen.
Eginshilikpen aınalysqan kóshpeli bádáýı arabtar arab túbeginde ǵana emes, kórshiles Mesopotamıa, Sırıa, Palestına jerlerinde de mekendegen. Iemen, Mekke, Iasrıb sıaqty Ońtústik Arabıanyń shaǵyn qalalary saýda júretin joldardyń boıynda ornalasqandyqtan, bul qalalarda negizinen saýda - sattyq jaqsy damydy.
Arabtardyń kópshiligi, ásirese kóshpelileri putqa tabynǵan. Ejelgi semıtterden qalǵan dástúrleri boıynsha olar, Aıǵa, Kúnge, tabıǵı kúshterge, árýaqtarǵa tabyndy. Arabıanyń ońtústiginde zattar men tastarǵa tabynatyn fetıshızm bolǵan.
Semıtterdiń kóshpeli taıpalary erte dáýirlerden beri Arabıanyń ushy - qıyrsyz shólinde mal sharýashylyǵymen aınalysty.
2-oqýshy: Islam tarıhyn zertteýshiler Islam dini kelmeı turyp, adamzattyń rýhanı azǵyndyqqa ushyraǵanyn jazady. Álsizdi qanaý, jarly - jaqybaıdy qorlyqta ustaý sekildi adamdyq pen gýmanızmnen alshaq boldy. Mundaı jaǵdaılar tek arab jerinde ǵana emes, basqa da elderde oryn aldy.
Islamǵa deıingi dáýirde Arabstanda nápsiqumarlyq shegine jetip, qumar, zınaqorlyq, maskúnemdik, zulymdyq, urlyq, zorlyq, ótirik - ósek keń etek aldy. Áıelderiniń qyz bosanǵanyn namys kórip, odan qutylý úshin qyz balalardy tirideı kómip tastaý sıaqty turpaıy salt bolǵan. Islamǵa deıingi kezeńde Arabstan halqy rý - rýǵa bólinip, ár taıpa óz tártibine baǵynyp, óz dástúrin ustandy. Olardyń arasynda Ibrahım paıǵambardan qalǵan taza dinge senetin «hanıfter» de boldy. Sonymen qosa arabtarda qonaqjaılylyq, namysshyldyq sıaqty jaqsy qasıetter de bolǵan. Arab halqynda sheshendik óner keńinen tarady. Ol zamanda aqyndar eliniń zıalysy edi.
3-oqýshy: Islam – bizdiń zamanymyzdyń 609 - 632 jyldar aralyǵynda ( VII ǵasyr) shyǵys pen batys mádenıetteri toǵysyp jatqan Arab túbeginde paıda bolǵan álemdik dinderdiń eń jasy. Ol álemde keń taralý jaǵynan ekinshi orynda. Bul kezde Arab túbegindegi dinı nanym - senim óte kúrdeliligimen erekshelendi. Kóne ǵasyrlardan kele jatqan ıýdeılik pen hrıstıandyq dinderi de óz yqpalyn saqtap turdy. Hrıstıan dininiń nestorıandyq baǵyty Sırıa, Palestına, Mesopotamıaǵa tarady. Bul kezeńde Arabıanyń mańaıynda Vızantıa, Mysyr, Aqsým sekildi hrıstıan memleketteri qalyptasty. Ońtústik Arabıanyń qalalaryn hrıstıan qaýymdary men hramdary jaılady. Budan basqa ońtústiktegi arabtarǵa Irannan kelgen zoroastrızm de óz áserin tıgizdi. Arabtardyń óz ishinde kópqudaıshyldyq, putqa tabynýshylyq ta keń taraǵan edi. Biraq, Ibrahım paıǵambardan kele jatqan bir Qudaıǵa senetin, putqa tabynbaıtyn Hanıf dinin ustanýshylar da kezdesti. Islam dini mine, osyndaı kúrdeli ýaqytta paıda boldy. Ol ortaǵasyrlyq arab halqyn ortaq ıdeıaǵa uıystyrýda, birtutas el qalyptastyrýda, jańa saıası qurylym «halıfattyń» ornyǵýynda, álemde «musylman úmbeti» dep atalatyn jańa qaýymnyń túzilýinde mańyzdy faktorǵa aınaldy.
4-oqýshy: «Islam» sózi arabshada «beıbitshilik», «baǵyný», «moıynsuný» degen maǵynalardy bildiredi. Jaratýshyny jalǵyz, dara dep qabyldaýymen Islam monoteısik din bolyp tabylady. Negizgi ustanatyndary – Quran kitap pen Muhammed paıǵambardyń ónege etip qaldyrǵan is - amaldary ( súnneti ). Derekter boıynsha, haziret Muhammedke (s. a. s.) paıǵambarlyq aqyl - oıy kemeldengen 40 jasynda qonǵan. Elshilik mitdetti 610 jyly Ramazan aıynda Hıra taýynyń basynda Jábireıil perishte jetkizgen delinedi. Perishteniń jetkizgen aıandary «ýahı» dep atalǵan.
Musylmandarda adam Qudaıdyń quly, eń alǵashqy paıǵambar Adam (a. s.), al eń sońǵy paıǵambar haziret Muhammed (s. a. s.) bolyp eseptelinedi. Ekeýiniń arasynda jiberilgen paıǵambarlardyń barshasyna ıman etiledi.
Adam Ata men Haýa Ana shaıtannyń azǵyrýymen ózderine tyıym salynǵan jemisti jeýimen Jumaqtan jerge túsken. Alaıda, bul hrıstıandyqtaǵydaı adam balasy o bastan kúnahar degen uǵymdy bildirmeıdi.
Islamda adamnyń eń úlken jaýy - shaıtan men nápsi bolyp tabylady.
Haziret Muhammed (s. a. s.) burynǵy paıǵambarlar sıaqty belgili bir qaýymdarǵa ǵna emes, kúlli adamzatqa jiberilgen Alla taǵalanyń elshisi retinde erekshelenedi.
5-oqýshy: Qoǵamnyń túzelýin jeke adamdardyń túzelýimen baılanystyrǵan Islam dini jeke adamnyń mindetterin bekitken. Ol «sharıǵat zańdary» dep atalǵan (arab tilinde «sharıǵat – týra jol» degen maǵynany bildiredi).
Islamdaǵy sharıǵat negizinen tórt máseleni qarastyrady:
Sharıǵat
↓
Senim
Amal
Tárbıe
Quqyqtyq ister
Islam dininiń bes paryzy
↓
Kýálik sózin aıtý
Namaz oqý
Oraza ustaý
Zeket berý
Qajyǵa barý
6-oqýshy: Qaǵba – Islam dininiń qasıetti mekenderiniń biri. Dúnıe júzindegi barlyq meshitterdiń mıhrabtary osy jaqqa baǵyttalǵan. Qaǵba – tas mármárlardan jasalynǵan 15 metrlik bıiktiktegi kýbtan turady. Qaǵba tasy «kısýa» dep atalatyn qara matamen qaptalǵan. Kısýanyń shetterine altyn jiptermen Quran sózderi jazylǵan. Qaǵba – musylman áleminiń ortalyǵy. Bul mıhraby joq jalǵyz musylman meshiti. Onyń qabyrǵalary tek qana Quran sózderimen áshekeılengen.
Áıgili qara tas Qaǵbanyń ońtústik shyǵys buryshynda bir metrlik bıiktikte ornalasqan. «Qaǵbanyń qara tasy» (musylmandar ony – «ál - hajarýl - ásýád» dep ataıdy.) Qaǵbanyń shyǵys buryshynda, kúmistelgen taǵanmen ornalasqan. Málimetter boıynsha, alǵashqy kezde tas aq bolǵan, tek ýaqyt óte kele kúnáharlardyń qol tıgizýiniń nátıjesinde qaraıyp ketken. Qajylyqtyń sharttary boıynsha qajylyq jasaýshylar Qara tasty súıgenderi abzal. Ondaı múmkindikter bolmaǵan jaǵdaıda qol ushyn tıgizýmen shekteledi.
7-oqýshy: Iman sharttary. Islam dininde bes paryzdan bólek ımannyń 6 sharty da belgilengen. Ár musylmannan osylarǵa tutas sený talap etiledi. Olar:
1) Alla taǵalaǵa sený;
2) Perishtelerge sený;
3) Kitaptarǵa sený;
4) Paıǵambarlarǵa sený;
5) Aqyret kúnine sený;
6) Jaqsylyq pen jamandyqtyń Alladan ekendigine, taǵdyrǵa sený.
Islam dini boıynsha Jaratýshy jalǵyz bolyp tabylady. Osy turǵyda ol monoteısik dinder qataryna jatady. Musylmandar ózdiginen eshqandaı nárseniń bolmaıtyndyǵyna, sondyqtan taýdy da, tasty da, aspandy da, jerdi, adamdy da, ǵalamdy da óte qudiretti Jaratýshy jaratqanyna senedi. Kópqudaıshyldyq myna álemniń júıesin rettemeıdi, qaıta buzady dep ılanady.
8-oqýshy: Islam senimi boıynsha, perishtelerdiń naqty sany beımálim. Alaıda, tórt úlken perishteniń bar ekendigi aıtylady:
1. Jábireıil – Jaratýshynyń úkimderin paıǵambarlarǵa jetkizýshi.
2. Mıkáıil – tabıǵat qubylystaryna, ósimdikter álemine jaýapty.
3. Israfıl – qıamet kúniniń týýy jáne adamzattyń qıamette qaıta tirilýi úshin qyzmet
atqarady.
4. Ázireıil – ajaly jetkenderdiń janyn alýshy.
Islamı derekterde perishtelerdiń nurdan jaratylǵandyǵy, tek qana qulshylyqpen aınalysatyndyǵy, jynysy bolmaıtyndyǵy, sharshaý, jalyǵýdy bilmeıtindigi, iship-jemeıtindigi, kúná istemeıtindigi sekildi erekshelikteri aıtylady.
9-oqýshy: Týra joldy úıretý úshin paıǵambarlardyń árbirine qasıetti paraqtar túsip otyrǵan. Musylmandarǵa burynǵy qasıetti kitaptarǵa da sený kerektigi mindettelgen. Bul turǵyda myna aıatty dálel retinde alǵa tartady: «(Muhammed(s. a. s.)) olar saǵan túsirilgenge senedi jáne aqyretke anyq nanady»(2. Baqara - 4).
Musylmandardyń seniminde, Qurannan buryn túsken qasıetti kitaptardyń ilki mazmuny ózgergen. Al, qasıetti paraqshalar jaıynda naqty derekter joq..
Álemdik dinderdiń qasıetti kitaptaryna Zábýr, Táýrat, Injil jáne Quran jatady. Atalǵan kitap ıelerin musylmandar qurmettep, Quran Kárimdegi barlyq nábıler men olarǵa túsken kitaptarǵa ıman etiledi.
10-oqýshy: Iman negizderiniń tórtinshisine Alla taǵala jibergen paıǵambarlardyń barshasyna sený kerektigi jatady. «Paıǵambar» sózi parsy tilinde «habarshy» degen uǵymdy bildiredi. Quranda paıǵambarlar «rasýl»(elshi), «nábı»(habarshy) dep te atalǵan. Paıǵambar Jaratýshynyń pendelerge jibergen habarshysy.
Jaratýshy paıǵambarlardy arnaıy tańdaý arqyly óziniń ámirlerin, tyıymdaryn, adal men aramdy adamzatqa bildirip otyrǵan.
Dindegi senim boıynsha, esh adam óz talpynysymen paıǵambar bola almaıdy.
Adamzatqa jiberilgen kúlli paıǵambarlardyń – mindeti adamdardy Allanyń barlyǵyna, bir ekendigine, Oǵan eshbir nárseni serik qospastan qulshylyq etýge, aqyret kúnine, qaıta tirilý men esep kúnine, Jaratýshynyń paıǵambarlaryna, jannat pen jahannamnyń haq ekendigine senýge shaqyrý bolǵan.
11-oqýshy: Ólgennen keıin qaıta tirilý, máńgilik ómirdiń barlyǵy – barlyq dinderdegi sekildi Islamda da negizgi senimderdiń biri. Quran kárimniń shamamen úshten bir bóliginde osy senim qýattalǵan.
Musylmandar o dúnıe bar, adamdar ólgennen keıin qaıta tiriltiledi, Jaratýshynyń aldynda osy dúnıede istegen árbir isine esepke tartylady, saýapty isteri kópteri jannatqa, kúnálary kópteri tozaqqa barady dep senedi. Qulshylyq jasaý, qylmysqa, kúnáǵa barmaý, qoǵam paıdasyna jumys isteý, musylmandyq paryz, qaryzdardy óteýdiń astarynda osy senim jatyr.
Islam dini aqyretke degen senimge Qurandaǵy mynadaı aıattar arqyly shaqyrǵan:
«Kúlli Aspan álemin jáne jerdi jaratqan ári olardy jaratqan ýaqytta esh sharshap - shaldyqpaǵan Allanyń, ólilerdi qaıta tiriltýge qudiretiniń tolyq jetetinin(aqyretke senbeıtinder) kórmeıdi me? Iá, Ol ár nársege tolyq qudiretti» (Ahqaf/33).
12-oqýshy: Iman sharttarynyń altynshysy – taǵdyrǵa ıman. Taǵdyr – arab tilindegi «qadar» degen sózden shyqqan. «Ólsheý, bir nárseni belgili bir ólshem boıynsha jaratý, belgileý» degendi bildiredi. Al dinı termınologıadaǵy maǵynasy - álem jaratylǵannan bastap, bolmysta bolatyn búkil qubylystar men jaratylystardyń qashan bolatyndyǵyn, mezgilin, ornyn, mekenin, erekshelikteri men sıpatyn Alla taǵalanyń ejelden ıaǵnı áý bastaǵy ilimimen belgilenip, ólshenip qoıýy.
Taǵdyr – osy álemdi jáne onyń ishindegi san - alýan túrli jaratylys ıelerin belgili bir júıe men tártip boıynsha basqaratyn ıláhı zańdylyq.
Musylmandar barlyq jaqsylyq pen jamandyqtyń Alla tarapynan jazmysh ekendigine senýdiń ómirde kóp paıdasy tıedi dep ılanady. Olar: bolǵan iske sabyr saqtaý, úmitsizdikke salynbaý, túńilmeý, ózin - ózi jubatý, bolashaqty ýaıymdamaý.
Osy sharaǵa kórermen retinde qatysyp otyrǵan synyptyń basqa da oqýshylary shaqyrylǵan qonaqtarǵa ózderin qyzyqtyrǵan suraqtardy qoıyp, kerekti jaýaptaryn aldy.
Maqsaty: A) Islam dini paıda bolǵanǵa deıingi Arab túbegindegi nanym - senim jaǵdaıy,
Islam dinindegi senim negizderi, bes paryzdyń mindettelýi men jalpy erekshelikteri jáne búgingi kúngi taralý deńgeıi týraly túsinik berý
Á) Oqýshylardyń boıynda gýmanısik dúnıetanymnyń negizderin, rýhanı adamgershilik qundylyqtardyń, jeke senimniń júıesin qalyptastyrýǵa yqpal etý.
Kórnekiligi: Dúnıejúziniń saıası kartasy, beınetaspa, slaıdtar, dinı oqýlyqtar, suraqtar
Túri: Dóńgelek ústel
Shaqyrylǵan qonaqtar: aýyl ımamy Ábýǵalı Jorabekov, Qajy Shaızada Dosanov
1 oqýshy: Islam dini Arabıanyń jergilikti turǵyndaryna jatatyn arabtar arasynda qalyptasty. Semıttik halyqtardan órbıtin olardyń tarıhy Ibrahım paıǵambarǵa deıin jalǵasady. Evreıler men arabtar Ibrahım paıǵambardan taraıdy. Eki el Ibrahımniń eki áıelinen týylǵan Isqaq pen Ismaıyl atty aǵaly - iniliden ósip - óngen.
Eginshilikpen aınalysqan kóshpeli bádáýı arabtar arab túbeginde ǵana emes, kórshiles Mesopotamıa, Sırıa, Palestına jerlerinde de mekendegen. Iemen, Mekke, Iasrıb sıaqty Ońtústik Arabıanyń shaǵyn qalalary saýda júretin joldardyń boıynda ornalasqandyqtan, bul qalalarda negizinen saýda - sattyq jaqsy damydy.
Arabtardyń kópshiligi, ásirese kóshpelileri putqa tabynǵan. Ejelgi semıtterden qalǵan dástúrleri boıynsha olar, Aıǵa, Kúnge, tabıǵı kúshterge, árýaqtarǵa tabyndy. Arabıanyń ońtústiginde zattar men tastarǵa tabynatyn fetıshızm bolǵan.
Semıtterdiń kóshpeli taıpalary erte dáýirlerden beri Arabıanyń ushy - qıyrsyz shólinde mal sharýashylyǵymen aınalysty.
2-oqýshy: Islam tarıhyn zertteýshiler Islam dini kelmeı turyp, adamzattyń rýhanı azǵyndyqqa ushyraǵanyn jazady. Álsizdi qanaý, jarly - jaqybaıdy qorlyqta ustaý sekildi adamdyq pen gýmanızmnen alshaq boldy. Mundaı jaǵdaılar tek arab jerinde ǵana emes, basqa da elderde oryn aldy.
Islamǵa deıingi dáýirde Arabstanda nápsiqumarlyq shegine jetip, qumar, zınaqorlyq, maskúnemdik, zulymdyq, urlyq, zorlyq, ótirik - ósek keń etek aldy. Áıelderiniń qyz bosanǵanyn namys kórip, odan qutylý úshin qyz balalardy tirideı kómip tastaý sıaqty turpaıy salt bolǵan. Islamǵa deıingi kezeńde Arabstan halqy rý - rýǵa bólinip, ár taıpa óz tártibine baǵynyp, óz dástúrin ustandy. Olardyń arasynda Ibrahım paıǵambardan qalǵan taza dinge senetin «hanıfter» de boldy. Sonymen qosa arabtarda qonaqjaılylyq, namysshyldyq sıaqty jaqsy qasıetter de bolǵan. Arab halqynda sheshendik óner keńinen tarady. Ol zamanda aqyndar eliniń zıalysy edi.
3-oqýshy: Islam – bizdiń zamanymyzdyń 609 - 632 jyldar aralyǵynda ( VII ǵasyr) shyǵys pen batys mádenıetteri toǵysyp jatqan Arab túbeginde paıda bolǵan álemdik dinderdiń eń jasy. Ol álemde keń taralý jaǵynan ekinshi orynda. Bul kezde Arab túbegindegi dinı nanym - senim óte kúrdeliligimen erekshelendi. Kóne ǵasyrlardan kele jatqan ıýdeılik pen hrıstıandyq dinderi de óz yqpalyn saqtap turdy. Hrıstıan dininiń nestorıandyq baǵyty Sırıa, Palestına, Mesopotamıaǵa tarady. Bul kezeńde Arabıanyń mańaıynda Vızantıa, Mysyr, Aqsým sekildi hrıstıan memleketteri qalyptasty. Ońtústik Arabıanyń qalalaryn hrıstıan qaýymdary men hramdary jaılady. Budan basqa ońtústiktegi arabtarǵa Irannan kelgen zoroastrızm de óz áserin tıgizdi. Arabtardyń óz ishinde kópqudaıshyldyq, putqa tabynýshylyq ta keń taraǵan edi. Biraq, Ibrahım paıǵambardan kele jatqan bir Qudaıǵa senetin, putqa tabynbaıtyn Hanıf dinin ustanýshylar da kezdesti. Islam dini mine, osyndaı kúrdeli ýaqytta paıda boldy. Ol ortaǵasyrlyq arab halqyn ortaq ıdeıaǵa uıystyrýda, birtutas el qalyptastyrýda, jańa saıası qurylym «halıfattyń» ornyǵýynda, álemde «musylman úmbeti» dep atalatyn jańa qaýymnyń túzilýinde mańyzdy faktorǵa aınaldy.
4-oqýshy: «Islam» sózi arabshada «beıbitshilik», «baǵyný», «moıynsuný» degen maǵynalardy bildiredi. Jaratýshyny jalǵyz, dara dep qabyldaýymen Islam monoteısik din bolyp tabylady. Negizgi ustanatyndary – Quran kitap pen Muhammed paıǵambardyń ónege etip qaldyrǵan is - amaldary ( súnneti ). Derekter boıynsha, haziret Muhammedke (s. a. s.) paıǵambarlyq aqyl - oıy kemeldengen 40 jasynda qonǵan. Elshilik mitdetti 610 jyly Ramazan aıynda Hıra taýynyń basynda Jábireıil perishte jetkizgen delinedi. Perishteniń jetkizgen aıandary «ýahı» dep atalǵan.
Musylmandarda adam Qudaıdyń quly, eń alǵashqy paıǵambar Adam (a. s.), al eń sońǵy paıǵambar haziret Muhammed (s. a. s.) bolyp eseptelinedi. Ekeýiniń arasynda jiberilgen paıǵambarlardyń barshasyna ıman etiledi.
Adam Ata men Haýa Ana shaıtannyń azǵyrýymen ózderine tyıym salynǵan jemisti jeýimen Jumaqtan jerge túsken. Alaıda, bul hrıstıandyqtaǵydaı adam balasy o bastan kúnahar degen uǵymdy bildirmeıdi.
Islamda adamnyń eń úlken jaýy - shaıtan men nápsi bolyp tabylady.
Haziret Muhammed (s. a. s.) burynǵy paıǵambarlar sıaqty belgili bir qaýymdarǵa ǵna emes, kúlli adamzatqa jiberilgen Alla taǵalanyń elshisi retinde erekshelenedi.
5-oqýshy: Qoǵamnyń túzelýin jeke adamdardyń túzelýimen baılanystyrǵan Islam dini jeke adamnyń mindetterin bekitken. Ol «sharıǵat zańdary» dep atalǵan (arab tilinde «sharıǵat – týra jol» degen maǵynany bildiredi).
Islamdaǵy sharıǵat negizinen tórt máseleni qarastyrady:
Sharıǵat
↓
Senim
Amal
Tárbıe
Quqyqtyq ister
Islam dininiń bes paryzy
↓
Kýálik sózin aıtý
Namaz oqý
Oraza ustaý
Zeket berý
Qajyǵa barý
6-oqýshy: Qaǵba – Islam dininiń qasıetti mekenderiniń biri. Dúnıe júzindegi barlyq meshitterdiń mıhrabtary osy jaqqa baǵyttalǵan. Qaǵba – tas mármárlardan jasalynǵan 15 metrlik bıiktiktegi kýbtan turady. Qaǵba tasy «kısýa» dep atalatyn qara matamen qaptalǵan. Kısýanyń shetterine altyn jiptermen Quran sózderi jazylǵan. Qaǵba – musylman áleminiń ortalyǵy. Bul mıhraby joq jalǵyz musylman meshiti. Onyń qabyrǵalary tek qana Quran sózderimen áshekeılengen.
Áıgili qara tas Qaǵbanyń ońtústik shyǵys buryshynda bir metrlik bıiktikte ornalasqan. «Qaǵbanyń qara tasy» (musylmandar ony – «ál - hajarýl - ásýád» dep ataıdy.) Qaǵbanyń shyǵys buryshynda, kúmistelgen taǵanmen ornalasqan. Málimetter boıynsha, alǵashqy kezde tas aq bolǵan, tek ýaqyt óte kele kúnáharlardyń qol tıgizýiniń nátıjesinde qaraıyp ketken. Qajylyqtyń sharttary boıynsha qajylyq jasaýshylar Qara tasty súıgenderi abzal. Ondaı múmkindikter bolmaǵan jaǵdaıda qol ushyn tıgizýmen shekteledi.
7-oqýshy: Iman sharttary. Islam dininde bes paryzdan bólek ımannyń 6 sharty da belgilengen. Ár musylmannan osylarǵa tutas sený talap etiledi. Olar:
1) Alla taǵalaǵa sený;
2) Perishtelerge sený;
3) Kitaptarǵa sený;
4) Paıǵambarlarǵa sený;
5) Aqyret kúnine sený;
6) Jaqsylyq pen jamandyqtyń Alladan ekendigine, taǵdyrǵa sený.
Islam dini boıynsha Jaratýshy jalǵyz bolyp tabylady. Osy turǵyda ol monoteısik dinder qataryna jatady. Musylmandar ózdiginen eshqandaı nárseniń bolmaıtyndyǵyna, sondyqtan taýdy da, tasty da, aspandy da, jerdi, adamdy da, ǵalamdy da óte qudiretti Jaratýshy jaratqanyna senedi. Kópqudaıshyldyq myna álemniń júıesin rettemeıdi, qaıta buzady dep ılanady.
8-oqýshy: Islam senimi boıynsha, perishtelerdiń naqty sany beımálim. Alaıda, tórt úlken perishteniń bar ekendigi aıtylady:
1. Jábireıil – Jaratýshynyń úkimderin paıǵambarlarǵa jetkizýshi.
2. Mıkáıil – tabıǵat qubylystaryna, ósimdikter álemine jaýapty.
3. Israfıl – qıamet kúniniń týýy jáne adamzattyń qıamette qaıta tirilýi úshin qyzmet
atqarady.
4. Ázireıil – ajaly jetkenderdiń janyn alýshy.
Islamı derekterde perishtelerdiń nurdan jaratylǵandyǵy, tek qana qulshylyqpen aınalysatyndyǵy, jynysy bolmaıtyndyǵy, sharshaý, jalyǵýdy bilmeıtindigi, iship-jemeıtindigi, kúná istemeıtindigi sekildi erekshelikteri aıtylady.
9-oqýshy: Týra joldy úıretý úshin paıǵambarlardyń árbirine qasıetti paraqtar túsip otyrǵan. Musylmandarǵa burynǵy qasıetti kitaptarǵa da sený kerektigi mindettelgen. Bul turǵyda myna aıatty dálel retinde alǵa tartady: «(Muhammed(s. a. s.)) olar saǵan túsirilgenge senedi jáne aqyretke anyq nanady»(2. Baqara - 4).
Musylmandardyń seniminde, Qurannan buryn túsken qasıetti kitaptardyń ilki mazmuny ózgergen. Al, qasıetti paraqshalar jaıynda naqty derekter joq..
Álemdik dinderdiń qasıetti kitaptaryna Zábýr, Táýrat, Injil jáne Quran jatady. Atalǵan kitap ıelerin musylmandar qurmettep, Quran Kárimdegi barlyq nábıler men olarǵa túsken kitaptarǵa ıman etiledi.
10-oqýshy: Iman negizderiniń tórtinshisine Alla taǵala jibergen paıǵambarlardyń barshasyna sený kerektigi jatady. «Paıǵambar» sózi parsy tilinde «habarshy» degen uǵymdy bildiredi. Quranda paıǵambarlar «rasýl»(elshi), «nábı»(habarshy) dep te atalǵan. Paıǵambar Jaratýshynyń pendelerge jibergen habarshysy.
Jaratýshy paıǵambarlardy arnaıy tańdaý arqyly óziniń ámirlerin, tyıymdaryn, adal men aramdy adamzatqa bildirip otyrǵan.
Dindegi senim boıynsha, esh adam óz talpynysymen paıǵambar bola almaıdy.
Adamzatqa jiberilgen kúlli paıǵambarlardyń – mindeti adamdardy Allanyń barlyǵyna, bir ekendigine, Oǵan eshbir nárseni serik qospastan qulshylyq etýge, aqyret kúnine, qaıta tirilý men esep kúnine, Jaratýshynyń paıǵambarlaryna, jannat pen jahannamnyń haq ekendigine senýge shaqyrý bolǵan.
11-oqýshy: Ólgennen keıin qaıta tirilý, máńgilik ómirdiń barlyǵy – barlyq dinderdegi sekildi Islamda da negizgi senimderdiń biri. Quran kárimniń shamamen úshten bir bóliginde osy senim qýattalǵan.
Musylmandar o dúnıe bar, adamdar ólgennen keıin qaıta tiriltiledi, Jaratýshynyń aldynda osy dúnıede istegen árbir isine esepke tartylady, saýapty isteri kópteri jannatqa, kúnálary kópteri tozaqqa barady dep senedi. Qulshylyq jasaý, qylmysqa, kúnáǵa barmaý, qoǵam paıdasyna jumys isteý, musylmandyq paryz, qaryzdardy óteýdiń astarynda osy senim jatyr.
Islam dini aqyretke degen senimge Qurandaǵy mynadaı aıattar arqyly shaqyrǵan:
«Kúlli Aspan álemin jáne jerdi jaratqan ári olardy jaratqan ýaqytta esh sharshap - shaldyqpaǵan Allanyń, ólilerdi qaıta tiriltýge qudiretiniń tolyq jetetinin(aqyretke senbeıtinder) kórmeıdi me? Iá, Ol ár nársege tolyq qudiretti» (Ahqaf/33).
12-oqýshy: Iman sharttarynyń altynshysy – taǵdyrǵa ıman. Taǵdyr – arab tilindegi «qadar» degen sózden shyqqan. «Ólsheý, bir nárseni belgili bir ólshem boıynsha jaratý, belgileý» degendi bildiredi. Al dinı termınologıadaǵy maǵynasy - álem jaratylǵannan bastap, bolmysta bolatyn búkil qubylystar men jaratylystardyń qashan bolatyndyǵyn, mezgilin, ornyn, mekenin, erekshelikteri men sıpatyn Alla taǵalanyń ejelden ıaǵnı áý bastaǵy ilimimen belgilenip, ólshenip qoıýy.
Taǵdyr – osy álemdi jáne onyń ishindegi san - alýan túrli jaratylys ıelerin belgili bir júıe men tártip boıynsha basqaratyn ıláhı zańdylyq.
Musylmandar barlyq jaqsylyq pen jamandyqtyń Alla tarapynan jazmysh ekendigine senýdiń ómirde kóp paıdasy tıedi dep ılanady. Olar: bolǵan iske sabyr saqtaý, úmitsizdikke salynbaý, túńilmeý, ózin - ózi jubatý, bolashaqty ýaıymdamaý.
Osy sharaǵa kórermen retinde qatysyp otyrǵan synyptyń basqa da oqýshylary shaqyrylǵan qonaqtarǵa ózderin qyzyqtyrǵan suraqtardy qoıyp, kerekti jaýaptaryn aldy.
You Might Also Like
