InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Zat esimniń jasalýy
Sabaqtyń maqsaty: a) bilimdilik: zat esimderdiń quramyna qaraı bóliný túrlerimen tanystyrý, zat esimderdiń jasalý joldarymen tanystyrý;
á) damytýshylyq: oqýshylardyń ózderine erejelerdi shyǵartý arqyly oılaý qabiletin arttyrý, óz betinshe jumys isteýge baýlý;
b) tárbıelik: qurby - qurdastarymen tatý bolýǵa, dostastyqqa, syılastyqqa tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: jańa sabaq
Sabaqtyń ádisi: oıyn, suraq - jaýap
Kórnekilikteri: slaıd, kespe qaǵazdary, smaılıkter.
Sabaqtyń barysy:
Uıymdastyrý kezeńi. Amandasý, túgeldeý. Oqýshylarǵa baǵalaý ádisimen tanystyrý. Ár tapsyrmadan soń oqýshylarǵa tıisti smaılıkter taratyp otyrý. ( Qatty qýanyp turǵan - óte jaqsy, kúlip turǵan – jaqsy, renjip turǵan – qanaǵattanarlyq)

Úı tapsyrmasyn suraý. 118 - jattyǵý. Myna suraqtarǵa jaýap alý.
1. Zat esim degenimiz ne? Qandaı suraqtarǵa jaýap beredi?
2. Jalqy esim jáne jalpy esimderge mysal keltirińder.

Jańa sabaq. Slaıdtaǵy myna sózderdiń jasalýyna nazar aýdartý, erekshelikterin suraý.
1. Aǵash. Aǵa. Án. Kúı. Bala. Dápter. Jel. Aýa.
2. Qoıshy. Aılyq. Bilim. Kúrek. Aıaldama. Bastyq.
3. Ónerkásip. Kókshetaý. Ydys - aıaq. Qant qyzylshasy.

Oqýshylardyń oılaryn jınaqtap, tolyqtyryp jańa sabaqty túsindirý.
Zat esimder negizgi, týyndy, kúrdeli bolyp 3 - ke bólinedi.
Eshbir qosymshasyz negizgi túbir kúıinde jumsalǵan zat esimder negizgi zat esim dep atalady. Mysaly: kitap, dápter, adam.
Basqa sózderden jurnaq arqyly jasalǵan zat esimdi týyndy zat esim deımiz.

Zat esim týdyratyn jurnaqtar:
1) esimderden zat esim týdyratyn jurnaqtar:
- shy, - shi: etik+shi, balyq+shy, ań+shy t. b.
- lyq, - lik, - dyq, - dik, - tyq, - tik: jaqsy+lyq, dos+tyq, shyn+dyq t. b.
- sha, - she: bólim+she, kitap+sha, mańdaı+sha t. b.
- shyq, - shik: oıyn+shyq, úı+shik t. b.
- hana, - stan, - kesh: dári+hana, kitap+hana, Qazaq+stan, arba+kesh t. b.

2) etistikten zat esim týdyratyn jurnaqtar:
- ma, - me, - ba, - be, - pa, - pe: ból+me, toqy+ma, kes+pe t. b.
- ym, - im, - m: ból+im, bil+im, toqta+m t. b.
- qy, - ki, - ǵy, - gi: shap+qy, bur+ǵy, súz+gi, ashyt+qy t. b.
- ys, - is, - s: jeń+is, aıt+ys, tala+s t. b.
- yq, - ik, - q, - k: qaz+yq, kór+ik, sura+q, tile+k t. b.
- ysh, - ish, - sh: qýan+ysh, ókin+ish, qyzǵan+ysh t. b.
- ýysh, - ýish: tyrna+ýysh, ele+ýish, túıre+ýish t. b.

Zat esimder birigý, qosarlaný, tirkesý arqyly jasalady. Olar kúrdeli zat esimder dep atalady.
Birikken zat esimderge keminde eki túbir morfemadan birigý arqyly jasalǵan zat esimder jatady. Mysaly: báıterek, báısheshek, belbeý, kókpar, qaınaǵa, qolbasy, qolqanat t. b.
Qosarlanǵan zat esimderge eki túbir morfemadan qosarlanyp jasalǵan zat esimder jatady. Mysaly: abysyn - ajyn, aqyl - aıla, as - sý, ata - ana, bala - shaǵa, ál - qýat, el - jurt, jigit - jeleń, jaýyn - shashyn, oı - pikir, oı - qyr, otyn - sý, teri - tersek, urys - keris, shaı - sý t. b.
Tirkes (qurama) zat esimderge keminde eki ıa onan astam túbir sózderden ár qıly jolmen tirkesý arqyly jasalǵan zat esimder jatady. Mysaly: aýyl sharýashylyǵy, balalar baqshasy, kásip odaǵy, kún tártibi, qoǵamdyq eńbek, sary maı t. b.

“Ornyńdy tap” oıyny arqyly synypty 3 topqa bólý. Taqtaǵa negizgi, týyndy, kúrdeli dep jazyp qoıý. Osy zat esimderge jatatyn zat esimderdi oqýshylarǵa taratyp berý, ár oqýshy taqtaǵa shyǵyp durys zat esimniń qasyna baryp turady.

1 - tapsyrma. Oqýlyqpen jumys. 125 - jattyǵýda berilgen mátindi kóshirip jazyp, zat esimderdiń astyn syzyńdar. Zat esimderdiń jasalý jolyn túsindirińder.

2 - tapsyrma. “Qatesin tap” oıyny. Ár topqa kespe qaǵazdary arqyly qate jazylǵan erejeler beriledi, oqýshylar qatesin taýyp aıtady.
1) Birikken zat esimderge keminde eki túbir morfemadan birigý arqyly jasalǵan zat esimder jatady. Mysaly: shubar at, sary maı, Almaty qalasy.
Kúrdeli zat esimder túbirge jurnaq jalǵaný arqyly jasalady. Mysaly: Qýanysh, ókinish.
2) Tirkes zat esimder árqashan birge jazylady. Mysaly: aýylsharýashylyǵy, kúntártibi, esepshot.
Qosarlanǵan zat esimderge eki túbir morfemadan qosarlanyp jasalǵan zat esimder jatady. Mysaly: abysyn-ajyn, aqyl - aıla, as - sý, ata - ana, bala -
3) Esim sózderden zat esim týdyratyn jurnaqtar:
- ym, - im, - m: ból+im, bil+im, toqta+m t. b.
- qy, - ki, - ǵy, - gi: shap+qy, bur+ǵy, súz+gi, ashyt+qy t. b.
Basqa sózderden jurnaq arqyly jasalǵan zat esimdi negizgi zat esim deımiz.

3 - tapsyrma. Tor kózdiń ishindegi shashyrańqy áripterdiń basyn qosyp zat esimderdi taýyp kórsetińder. Qaı top jyldam ári tez tabady?
A D A M D O L İ
T A I B I R A L
A R M A N A E G
Q A S L N Q O E
M L E S İ I Sh K

Jınaǵan smaılıkteri arqyly oqýshylardy baǵalaý. Jeńgen topty anyqtaý.
Úıge tapsyrma: 126 - jattyǵý. Berilgen týyndy zat esimderge sóılem quraý.