Zat esimniń septelýi
Atyraý oblysy,
Maqat aýdany, Dossor kenti, Abaı orta mektebi
Muqanova Gaýhar Joldasqalıqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Zat esimniń septelýi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: zat esimniń septelý júıesin jáne septik jalǵaýlarynyń emlesin meńgertý. Damytýshylyq: oqýshylardyń saýatty jazý daǵdylaryn jetildirý, baılanystyryp sóıleý daǵdysyn odan ári damytý.
Tárbıelik: oqýshylardy tapqyrlyqqa, eńbekshildikke, ana tilin qadirleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: syzbalar, kesteler, perfokarta
Qajetti quraldar: mýltımedıa, ınteraktıvti taqta
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, jattyǵý jumysy, skt
Sabaqtyń júrý barysy
1. Uıymdastyrý
Oqýshylarmen amandasyp, túgendeý
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
Úıge berilgen 38-jattyǵýdy tekserý, kitap sózin taldap kelý, berilgen bolatyn, sony oqytý.
3. Jańa sabaq
Qyzyǵýshylyqty oıatý kezeńi
Taqtaǵa «Jetigen » aspabynyń sýreti ilinedi.
Ertegi:
«Erte-erte ertede, eshki júni bórte de, zat esim jerinde, qazaq tili elinde Septik degen shal bolypty. Elde jut bolyp, asharshylyq jaılapty. Bul asharshylyq Septik shaldyń úıine de kelip jetipti. Ataý atty uly qaıtys bolǵanda shal aǵashqa attyń qylyn kerip, tıeginiń ornyna qoıypty da, únsiz egilipti. Aı ótken soń İlik degen uly ólgende taǵy bir ishek taǵyp, «neniń zıany, kimniń kózi tıdi eken ?»- dep egiledi.
Aı ótken soń Barys atty uly dúnıeden ótedi. Sonda shal taǵy úshinshi ishek taǵyp «kimge aıtyp jylaıyn nege ǵana óldi eken ?»dep joqtaý aıtady. Tabys atty uly ólgende «neni aıtyp, kimdi ǵana qarǵaıyn?»- deıdi. Jatys atty uly da ashtyqtan ólgende aǵashqa besinshi ishek taǵylyp, «nede, kimde eken sebebi ? - dep jylaıdy.Shyǵys uly da qaıtys bolady, altynshy ishek taǵylyp «neden qaıtys boldyń, kimnen seni suraımyn ?»dep egiledi. Kómektesi de sol asharshylyqtan qaıtys bolǵanda «kimmen ómir súrmekpin, nemen endi shuǵyldanamyn?»dep joqtaý aıtyp egiledi. Sodan 7 ishek, 7 tıek taǵylyp «jetigen »aspaby paıda bolypty. Osy aspap arqyly Shal muńyn halyqqa jetkizgen desedi.
Osy áńgimeni oqyp, ishinen qaramen jazylǵan sózderge nazar aýdaramyz.
Septik
Ataý--------kim? Ne?
İlik --------- kimniń? neniń?
Barys ------ kimge? nege?
Tabys ------ kimdi? neni?
Jatys ------ kimde? nede?
Shyǵys ----- kimnen? neden?
Kómektes -- kimmen? nemen?
Maǵynany taný kezeńi
Septik jalǵaý zat esimge jalǵanǵanda, oǵan belgili bir gramatıkalyq maǵyna ústep, sóılemde ony basqa sózdermen baılanysqa túsiredi.Qazaq tilinde 7 septik túri bar:
Zat esim kóptik, táýeldik jalǵaýda turyp ta septele beredi.
Kóptik jalǵaýly zat esimniń septelýi onyń jekeshe túrde septelýimen birdeı.
Septik---- Jekeshe ------------Kóptik jalǵaýly
A------------Ydys -------------- Ydystar
İ------------ Ydystyń --------- Ydystardyń
B----------- Ydysqa ----------- Ydystarǵa
T ----------- Ydysty ---------- Ydystardy
J ---------- Ydysta ----------- Ydystarda
Sh ---------- Ydystan -----------Ydystardan
K ----------- Ydyspen --------- -Ydystarmen
Táýeldengen zat esimniń septelýi
Septik--Jaı septeý ----Táýeldi septeý
-----------------------------İ jaq----------------İİ jaq------------İİİ jaq
A --------- Kitap ----------Kitabym ------------Kitabyń ----------Kitaby
İ ---------- Kitaptyń---- --Kitabymnyń -------Kitabyńnyń -----Kitabynyń
B --------- Kitapqa --------Kitabyma ---------Kitabyńa ---------Kitabyna
T --------- Kitapty -------Kitabymdy --------Kitabyńdy -------Kitabyn
J ---------Kitapta --------Kitabymda---------Kitabyńda--------Kitabynda
Sh –-------Kitaptan -------Kitabymnan -------Kitabyńnan ------Kitabynan
K ---------Kitappen ------Kitabymmen -------Kitabyńmen ------Kitabymen
Septikterdiń suraqtary men jalǵaýlary
Ataý - kim? ne?
İlik - kimniń? neniń? -nyń, -niń, -dyń, -diń, -tyń, -tiń
Barys - kimge? nege? qaıda? -ǵa, -ge, -qa, -ke, -a, -e -na, -ne
Tabys - kimdi? neni? -ny, -ni, -dy, -di, -ty, -ti, -n
Jatys - kimde? nede? qaıda? -da, -de, -ta, -te, -nda, -nde
Shyǵys - kimnen? neden? qaıdan? qashannan? -nan, -nen, -dan, -den, -tan, -ten
Kómektes - kimmen? nemen? qalaı? -men, -ben, -pen
Interaktıvtik taqtaǵa sózderdi taldap kórsetý
Kitap, kitaptyń, kitapty
1. Bul sóz bir, eki quramnan tur: kitap, kitap-tyń, kitap-ty
2. Tulǵasyna qaraı – negizgi túbir( sebebi, sózdiń ári qaraı bólshektenbeıtin negizgi maǵyna beretin bóligi)
3. Qurylysyna qaraı – dara (sebebi, bir ǵana negizgi túbirden tur)
4. Sózde bir leksıkalyq, eki gramatıkalyq maǵyna bar.
5. Leksıkalyq maǵynasy – zattyń atyna berilgen ataý.
6.1. Birinshi gramatıkalyq maǵynasy-leksıkalyq maǵynanyń jalpylanýynan jasalǵan jalpy gramatıkalyq maǵyna - zat esim.
6.2. Ekinshi gramatıkalyq maǵynasy - ataý septiginiń (0) nóldik tulǵasy arqyly kategorıalyq gramatıkalyq maǵyna - ataýyshtyq maǵyna.
(6.2. Ekinshi gramatıkalyq-maǵynasy- ilik septiginiń (-nyń)jalǵaýy arqyly berilgen kategorıalyq - gramatıkalyq maǵyna - ıelik maǵyna.
6.2. Ekinshi gramatıkalyq-maǵynasy- tabys septiginiń (-ty)jalǵaýy arqyly berilgen kategorıalyq-gramatıkalyq maǵyna - týra obektilik maǵyna.)
7. Kitap – ne? degen suraqqa jaýap beredi. Endeshe, bul, zat esim. Zat esim degenimiz – kim? ne? kimder? neler? t.b. suraqtarǵa jaýap berip, zattyń, nárseniń atyn bildiretin sóz taby.
8. Maǵynasyna qaraı:
a) jalpy; á) jansyz; b) derekti; v) naqty
kitaptarǵa (da, dan, men),
1. Bul sóz eki quramnan tur: kitap-qa
2. Tulǵasyna qaraı-negizgi túbir.
3.Qurylysyna qaraı-dara. (Sebebi, bir ǵana týyndy túbirden tur.)
4. Sózde bir leksıkalyq, úsh gramatıkalyq maǵyna bar.
5. Leksıkalyq maǵynasy-zattyń atyna berilgen ataý.
6.1.Birinshi gramatıkalyq maǵynasy-leksıkalyq maǵynanyń
jalpylanýynan jasalǵan jalpy gramatıkalyq maǵyna-zat esim.
6.2. Ekinshi gramatıkalyq maǵynasy- (-tar) kóptik jalǵaý arqyly berilgen
kategorıalyq gramatıkalyq maǵyna- kóptik maǵyna.
6.2. Úshinshi gramatıkalyq maǵynasy- barys, shyǵys, jatys, kómektes septik
jalǵaýy arqyly berilgen kategorıalyq gramatıkalyq maǵyna – janama obektilik maǵyna.
7. Kitapqa – nege? degen suraqqa jaýap beredi. Endeshe, bul, zat esim. Zat esim
degenimiz-kim? ne? kimder? neler? t.b. suraqtarǵa jaýap berip, zattyń, nárseniń atyn bildiretin sóz taby.
8. Maǵynasyna qaraı:
a) jalpy; á) jansyz; b) derekti; v) naqty.
İV Sabaqty bekitý
Jattyǵýmen jumys
39-jattyǵý
Óleń mátinin rólge bólip oqyńyzdar, ár septiktiń suraqtary men jalǵaýlaryn eske túsirińizder.
41- jattyǵý
Berilgen sózderdi aýyzsha septeńizder. (Otan, balasy, ájesi, at, el)
Sergitý sáti. «Poezıa mınýty»
Til týraly óleńder oqý. İshinen zat esimderdi taýyp, taldaý.
Súıemin týǵan tildi – anam tilin,
Besikte jatqanym – aq bergen bilim.
Shyr etip jerge túsken sátimnen – aq,
Qulaǵyma sińirgen tanys únin
Týǵan tilim – tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar sóz oıdaǵy
Ósse tilim mende birge ósemin,
Óshse tilim mende birge óshemin.
Sózderdi durys septikke ornalastyr.
Ataý septik
İlik septik
Barys septik
Tabys septik
Jatys septik
Shyǵys septik
Kómektes septik
Tekemet, kómirdiń, sýǵa, ushaqty, dalada, jańbyrdan, alasha, balǵanyń, dúkenge, kitapty, qysta, aspannan, aramen, teatrǵa, sheńberdi, oqýshymen, otpen, sabaqty, qaıyńnyń.
V Sabaqty qorytý
Ózin-ózi baqylap, baǵalaý ( test suraqtaryna jaýap berý)
1 «Áke» sózi qaı septikte turǵanyn tap
A) A.s.
V) İ.s.
S) B. s.
D) J. s.
2.İlik septiginde turǵan sózdi belgile
A) Oqýshy
V) Oqýshyǵa
S) oqýshynyń
D) oqýshyǵa
3.Barys septiginiń suraǵyn belgile
A) kimge?nege?qaıda?
V) kimderge?kimdi?neni?
S) kimge? kimdi? neni?
D) kimmen? nemen?
4.Tabys septiginiń jalǵaýyn belgile
A) -ny, -ni, -qy, -ki, -ǵy, -gi
V) -ny, -ni, -dy, -di, -ty, -ti
S) -ny, -ni, -shy, -shi, -dy, -di
D) –nan, -nen, -dan, -den, -tan, -ten
5.Jatys septiginde turǵan sózdi belgile
A) kóktemde
V) dalaǵa
S) mekteppen
D) mektepten
6. Shyǵys septiginde turǵan sózdi tabyńyz
A) Sabaqqa
V) Sabaqty
S) Sabaqtan
D) Sabaqpen
7.Kómektes septiginiń suraqtaryn ata
A) kimde?nede?
V)kimge ? nege ?
S) kimnen?neden?
D) kimmen? nemen ?
Durys jaýaptary
1. (A)
2. (S)
3. (A)
4. (V)
5. (D)
6. (S)
7. (D)
Vİ Baǵalaý
Vİ Úıge tapsyrma 43-jattyǵýdy oryndap kelý, Kúrek sózin taldap kelý.
Maqat aýdany, Dossor kenti, Abaı orta mektebi
Muqanova Gaýhar Joldasqalıqyzy
Sabaqtyń taqyryby: Zat esimniń septelýi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: zat esimniń septelý júıesin jáne septik jalǵaýlarynyń emlesin meńgertý. Damytýshylyq: oqýshylardyń saýatty jazý daǵdylaryn jetildirý, baılanystyryp sóıleý daǵdysyn odan ári damytý.
Tárbıelik: oqýshylardy tapqyrlyqqa, eńbekshildikke, ana tilin qadirleýge tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Sabaqtyń kórnekiligi: syzbalar, kesteler, perfokarta
Qajetti quraldar: mýltımedıa, ınteraktıvti taqta
Sabaqtyń ádisi: túsindirý, jattyǵý jumysy, skt
Sabaqtyń júrý barysy
1. Uıymdastyrý
Oqýshylarmen amandasyp, túgendeý
2. Úı tapsyrmasyn tekserý
Úıge berilgen 38-jattyǵýdy tekserý, kitap sózin taldap kelý, berilgen bolatyn, sony oqytý.
3. Jańa sabaq
Qyzyǵýshylyqty oıatý kezeńi
Taqtaǵa «Jetigen » aspabynyń sýreti ilinedi.
Ertegi:
«Erte-erte ertede, eshki júni bórte de, zat esim jerinde, qazaq tili elinde Septik degen shal bolypty. Elde jut bolyp, asharshylyq jaılapty. Bul asharshylyq Septik shaldyń úıine de kelip jetipti. Ataý atty uly qaıtys bolǵanda shal aǵashqa attyń qylyn kerip, tıeginiń ornyna qoıypty da, únsiz egilipti. Aı ótken soń İlik degen uly ólgende taǵy bir ishek taǵyp, «neniń zıany, kimniń kózi tıdi eken ?»- dep egiledi.
Aı ótken soń Barys atty uly dúnıeden ótedi. Sonda shal taǵy úshinshi ishek taǵyp «kimge aıtyp jylaıyn nege ǵana óldi eken ?»dep joqtaý aıtady. Tabys atty uly ólgende «neni aıtyp, kimdi ǵana qarǵaıyn?»- deıdi. Jatys atty uly da ashtyqtan ólgende aǵashqa besinshi ishek taǵylyp, «nede, kimde eken sebebi ? - dep jylaıdy.Shyǵys uly da qaıtys bolady, altynshy ishek taǵylyp «neden qaıtys boldyń, kimnen seni suraımyn ?»dep egiledi. Kómektesi de sol asharshylyqtan qaıtys bolǵanda «kimmen ómir súrmekpin, nemen endi shuǵyldanamyn?»dep joqtaý aıtyp egiledi. Sodan 7 ishek, 7 tıek taǵylyp «jetigen »aspaby paıda bolypty. Osy aspap arqyly Shal muńyn halyqqa jetkizgen desedi.
Osy áńgimeni oqyp, ishinen qaramen jazylǵan sózderge nazar aýdaramyz.
Septik
Ataý--------kim? Ne?
İlik --------- kimniń? neniń?
Barys ------ kimge? nege?
Tabys ------ kimdi? neni?
Jatys ------ kimde? nede?
Shyǵys ----- kimnen? neden?
Kómektes -- kimmen? nemen?
Maǵynany taný kezeńi
Septik jalǵaý zat esimge jalǵanǵanda, oǵan belgili bir gramatıkalyq maǵyna ústep, sóılemde ony basqa sózdermen baılanysqa túsiredi.Qazaq tilinde 7 septik túri bar:
Zat esim kóptik, táýeldik jalǵaýda turyp ta septele beredi.
Kóptik jalǵaýly zat esimniń septelýi onyń jekeshe túrde septelýimen birdeı.
Septik---- Jekeshe ------------Kóptik jalǵaýly
A------------Ydys -------------- Ydystar
İ------------ Ydystyń --------- Ydystardyń
B----------- Ydysqa ----------- Ydystarǵa
T ----------- Ydysty ---------- Ydystardy
J ---------- Ydysta ----------- Ydystarda
Sh ---------- Ydystan -----------Ydystardan
K ----------- Ydyspen --------- -Ydystarmen
Táýeldengen zat esimniń septelýi
Septik--Jaı septeý ----Táýeldi septeý
-----------------------------İ jaq----------------İİ jaq------------İİİ jaq
A --------- Kitap ----------Kitabym ------------Kitabyń ----------Kitaby
İ ---------- Kitaptyń---- --Kitabymnyń -------Kitabyńnyń -----Kitabynyń
B --------- Kitapqa --------Kitabyma ---------Kitabyńa ---------Kitabyna
T --------- Kitapty -------Kitabymdy --------Kitabyńdy -------Kitabyn
J ---------Kitapta --------Kitabymda---------Kitabyńda--------Kitabynda
Sh –-------Kitaptan -------Kitabymnan -------Kitabyńnan ------Kitabynan
K ---------Kitappen ------Kitabymmen -------Kitabyńmen ------Kitabymen
Septikterdiń suraqtary men jalǵaýlary
Ataý - kim? ne?
İlik - kimniń? neniń? -nyń, -niń, -dyń, -diń, -tyń, -tiń
Barys - kimge? nege? qaıda? -ǵa, -ge, -qa, -ke, -a, -e -na, -ne
Tabys - kimdi? neni? -ny, -ni, -dy, -di, -ty, -ti, -n
Jatys - kimde? nede? qaıda? -da, -de, -ta, -te, -nda, -nde
Shyǵys - kimnen? neden? qaıdan? qashannan? -nan, -nen, -dan, -den, -tan, -ten
Kómektes - kimmen? nemen? qalaı? -men, -ben, -pen
Interaktıvtik taqtaǵa sózderdi taldap kórsetý
Kitap, kitaptyń, kitapty
1. Bul sóz bir, eki quramnan tur: kitap, kitap-tyń, kitap-ty
2. Tulǵasyna qaraı – negizgi túbir( sebebi, sózdiń ári qaraı bólshektenbeıtin negizgi maǵyna beretin bóligi)
3. Qurylysyna qaraı – dara (sebebi, bir ǵana negizgi túbirden tur)
4. Sózde bir leksıkalyq, eki gramatıkalyq maǵyna bar.
5. Leksıkalyq maǵynasy – zattyń atyna berilgen ataý.
6.1. Birinshi gramatıkalyq maǵynasy-leksıkalyq maǵynanyń jalpylanýynan jasalǵan jalpy gramatıkalyq maǵyna - zat esim.
6.2. Ekinshi gramatıkalyq maǵynasy - ataý septiginiń (0) nóldik tulǵasy arqyly kategorıalyq gramatıkalyq maǵyna - ataýyshtyq maǵyna.
(6.2. Ekinshi gramatıkalyq-maǵynasy- ilik septiginiń (-nyń)jalǵaýy arqyly berilgen kategorıalyq - gramatıkalyq maǵyna - ıelik maǵyna.
6.2. Ekinshi gramatıkalyq-maǵynasy- tabys septiginiń (-ty)jalǵaýy arqyly berilgen kategorıalyq-gramatıkalyq maǵyna - týra obektilik maǵyna.)
7. Kitap – ne? degen suraqqa jaýap beredi. Endeshe, bul, zat esim. Zat esim degenimiz – kim? ne? kimder? neler? t.b. suraqtarǵa jaýap berip, zattyń, nárseniń atyn bildiretin sóz taby.
8. Maǵynasyna qaraı:
a) jalpy; á) jansyz; b) derekti; v) naqty
kitaptarǵa (da, dan, men),
1. Bul sóz eki quramnan tur: kitap-qa
2. Tulǵasyna qaraı-negizgi túbir.
3.Qurylysyna qaraı-dara. (Sebebi, bir ǵana týyndy túbirden tur.)
4. Sózde bir leksıkalyq, úsh gramatıkalyq maǵyna bar.
5. Leksıkalyq maǵynasy-zattyń atyna berilgen ataý.
6.1.Birinshi gramatıkalyq maǵynasy-leksıkalyq maǵynanyń
jalpylanýynan jasalǵan jalpy gramatıkalyq maǵyna-zat esim.
6.2. Ekinshi gramatıkalyq maǵynasy- (-tar) kóptik jalǵaý arqyly berilgen
kategorıalyq gramatıkalyq maǵyna- kóptik maǵyna.
6.2. Úshinshi gramatıkalyq maǵynasy- barys, shyǵys, jatys, kómektes septik
jalǵaýy arqyly berilgen kategorıalyq gramatıkalyq maǵyna – janama obektilik maǵyna.
7. Kitapqa – nege? degen suraqqa jaýap beredi. Endeshe, bul, zat esim. Zat esim
degenimiz-kim? ne? kimder? neler? t.b. suraqtarǵa jaýap berip, zattyń, nárseniń atyn bildiretin sóz taby.
8. Maǵynasyna qaraı:
a) jalpy; á) jansyz; b) derekti; v) naqty.
İV Sabaqty bekitý
Jattyǵýmen jumys
39-jattyǵý
Óleń mátinin rólge bólip oqyńyzdar, ár septiktiń suraqtary men jalǵaýlaryn eske túsirińizder.
41- jattyǵý
Berilgen sózderdi aýyzsha septeńizder. (Otan, balasy, ájesi, at, el)
Sergitý sáti. «Poezıa mınýty»
Til týraly óleńder oqý. İshinen zat esimderdi taýyp, taldaý.
Súıemin týǵan tildi – anam tilin,
Besikte jatqanym – aq bergen bilim.
Shyr etip jerge túsken sátimnen – aq,
Qulaǵyma sińirgen tanys únin
Týǵan tilim – tirligimniń aıǵaǵy,
Tilim barda aıtylar sóz oıdaǵy
Ósse tilim mende birge ósemin,
Óshse tilim mende birge óshemin.
Sózderdi durys septikke ornalastyr.
Ataý septik
İlik septik
Barys septik
Tabys septik
Jatys septik
Shyǵys septik
Kómektes septik
Tekemet, kómirdiń, sýǵa, ushaqty, dalada, jańbyrdan, alasha, balǵanyń, dúkenge, kitapty, qysta, aspannan, aramen, teatrǵa, sheńberdi, oqýshymen, otpen, sabaqty, qaıyńnyń.
V Sabaqty qorytý
Ózin-ózi baqylap, baǵalaý ( test suraqtaryna jaýap berý)
1 «Áke» sózi qaı septikte turǵanyn tap
A) A.s.
V) İ.s.
S) B. s.
D) J. s.
2.İlik septiginde turǵan sózdi belgile
A) Oqýshy
V) Oqýshyǵa
S) oqýshynyń
D) oqýshyǵa
3.Barys septiginiń suraǵyn belgile
A) kimge?nege?qaıda?
V) kimderge?kimdi?neni?
S) kimge? kimdi? neni?
D) kimmen? nemen?
4.Tabys septiginiń jalǵaýyn belgile
A) -ny, -ni, -qy, -ki, -ǵy, -gi
V) -ny, -ni, -dy, -di, -ty, -ti
S) -ny, -ni, -shy, -shi, -dy, -di
D) –nan, -nen, -dan, -den, -tan, -ten
5.Jatys septiginde turǵan sózdi belgile
A) kóktemde
V) dalaǵa
S) mekteppen
D) mektepten
6. Shyǵys septiginde turǵan sózdi tabyńyz
A) Sabaqqa
V) Sabaqty
S) Sabaqtan
D) Sabaqpen
7.Kómektes septiginiń suraqtaryn ata
A) kimde?nede?
V)kimge ? nege ?
S) kimnen?neden?
D) kimmen? nemen ?
Durys jaýaptary
1. (A)
2. (S)
3. (A)
4. (V)
5. (D)
6. (S)
7. (D)
Vİ Baǵalaý
Vİ Úıge tapsyrma 43-jattyǵýdy oryndap kelý, Kúrek sózin taldap kelý.
You Might Also Like
