Zattyń tyǵyzdyǵy
Sabaqtyń taqyryby: §32. Zattyń tyǵyzdyǵy.
7 synyp
Sabaqtyń maqsaty: Massa.
1. Bilimdilik maqsaty: oqýshylarǵa zattyń tyǵyzdyǵyn, massamen, kólemmen baılanystyra otyryp túsindirý.
2. Damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń logıkalyq oılaý qabiletin damytý.
3. Tárbıelik maqsaty: Adamgershilikke, uqyptylyqqa, alǵyrlyqqa, ımandylyqqa baýlý.
Sabaqtyń túri: jańa bilimdi qalyptastyrý.
Sabaqtyń ádis - tásilderi: Áńgime, jattyǵýlar oryndaý.
Sabaqtyń kórnekilikteri: plakattar, sýretter, elektrondy oqýlyq, tarazy, kir tastar, deneler jıyntyǵy, ólsheýish sılındr, staqan qum salynǵan qorap.
Sabaqtyń barysy:
İ. DK. Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardyń kóńilin sabaqqa aýdarý, quraldaryn tekserý.
İİ. DK. Jańa sabaqqa daıyndyq.
1. Massa, kólem. Mysaldar.
İİİ. DK. Jańa sabaqty túsindirý. Elektrondyq oqýlyq arqyly túsindirý.
1. Tyǵyzdyq degen ne?
2. Tyǵyzdyqty anyqtaý úshin ne isteý kerek?
3. Kólem men massaǵa baılanystylyǵy.
4. Ólshem birligi.
Zattyń tyǵyzdyǵy. Kólemderi birdeı ár túrli zattardan daıyndalǵan denelerdiń massasy ár túrli bolady. Mysaly, kólemi 1 m3 temir diń massasy 7800 kg, al sol kólemdegi qorǵasynnyń massasy — 13000 kg. Kólem birligindegi (ıaǵnı, bir kýb metrdegi nemese bir kýb santımetrdegi) zattyń massasy nege teń ekendigin kórsetetin fızıkalyq shamany zattyń tyǵyzdyǵy dep ataıdy. Berilgen zattyń tyǵyzdyǵyn qalaı tabý kerektigin anyqtaý úshin kelesi mysaldy qarastyralyq. Kólemi 2 m3 muzdyń massasy 1800 kg ekendigi belgili bolsyn. Sonda 1 m3 muzdyń massasy 2 ese kishi bolady. 1800 kg - dy 2 m3 - ke bólip, 900 kg/m3 - ty alamyz. Osy shama – muzdyń tyǵyzdyǵy. Sonymen, zattyń tyǵyzdyǵyn anyqtaý úshin deneniń massasyn onyń kólemine bólý kerek:
Osy órnekke kiretin shamalardy áriptermen belgilelik: m — deneniń massasy, V — deneniń kólemi, ρ — deneniń tyǵyzdyǵy ( ρ — grek árpi “ro”). Sonda tyǵyzdyqty esepteýge arnalǵan formýlany myna túrde jazýǵa bolady: SI júıesinde tyǵyzdyq birligi kılogramm metr kýb (1 kg/m3). Praktıkada zattyń tyǵyzdyǵyn sondaı - aq gram santımetr kýbpen (g/sm3) órnekteıdi. Osy birlikterdiń arasyndaǵy baılanysty taǵaıyndaý úshin mynany eskeremiz:
1 g = 0, 001 kg, 1 sm3 = 0, 000001 m3.
Belgili bir zattyń tyǵyzdyǵy qatty, suıyq jáne gaz tárizdi kúılerinde ár túrli bolady. Mysaly, sýdyń tyǵyzdyǵy – 1000 kg/m3, muzdyń tyǵyzdyǵy – 900 kg/m3, al sý býynyń tyǵyzdyǵy (0°C jáne qalypty atmosferalyq qysym kezinde) – 0, 59 kg/m3. Basqa zattardyń tyǵyzdyǵyn 3 – 5 - kestelerden bilýge bolady. 3 — 5 - kestelerde kórsetilgen zattardyń tyǵyzdyǵy qalypty atmosferalyq qysymda jáne gazdar úshin 0 °C temperatýrada, suıyqtyqtar men qatty deneler úshin 20 °C temperatýrada eseptelingen.
Zattyń tyǵyzdyǵy. júkteý
7 synyp
Sabaqtyń maqsaty: Massa.
1. Bilimdilik maqsaty: oqýshylarǵa zattyń tyǵyzdyǵyn, massamen, kólemmen baılanystyra otyryp túsindirý.
2. Damytýshylyq maqsaty: oqýshylardyń logıkalyq oılaý qabiletin damytý.
3. Tárbıelik maqsaty: Adamgershilikke, uqyptylyqqa, alǵyrlyqqa, ımandylyqqa baýlý.
Sabaqtyń túri: jańa bilimdi qalyptastyrý.
Sabaqtyń ádis - tásilderi: Áńgime, jattyǵýlar oryndaý.
Sabaqtyń kórnekilikteri: plakattar, sýretter, elektrondy oqýlyq, tarazy, kir tastar, deneler jıyntyǵy, ólsheýish sılındr, staqan qum salynǵan qorap.
Sabaqtyń barysy:
İ. DK. Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardyń kóńilin sabaqqa aýdarý, quraldaryn tekserý.
İİ. DK. Jańa sabaqqa daıyndyq.
1. Massa, kólem. Mysaldar.
İİİ. DK. Jańa sabaqty túsindirý. Elektrondyq oqýlyq arqyly túsindirý.
1. Tyǵyzdyq degen ne?
2. Tyǵyzdyqty anyqtaý úshin ne isteý kerek?
3. Kólem men massaǵa baılanystylyǵy.
4. Ólshem birligi.
Zattyń tyǵyzdyǵy. Kólemderi birdeı ár túrli zattardan daıyndalǵan denelerdiń massasy ár túrli bolady. Mysaly, kólemi 1 m3 temir diń massasy 7800 kg, al sol kólemdegi qorǵasynnyń massasy — 13000 kg. Kólem birligindegi (ıaǵnı, bir kýb metrdegi nemese bir kýb santımetrdegi) zattyń massasy nege teń ekendigin kórsetetin fızıkalyq shamany zattyń tyǵyzdyǵy dep ataıdy. Berilgen zattyń tyǵyzdyǵyn qalaı tabý kerektigin anyqtaý úshin kelesi mysaldy qarastyralyq. Kólemi 2 m3 muzdyń massasy 1800 kg ekendigi belgili bolsyn. Sonda 1 m3 muzdyń massasy 2 ese kishi bolady. 1800 kg - dy 2 m3 - ke bólip, 900 kg/m3 - ty alamyz. Osy shama – muzdyń tyǵyzdyǵy. Sonymen, zattyń tyǵyzdyǵyn anyqtaý úshin deneniń massasyn onyń kólemine bólý kerek:
Osy órnekke kiretin shamalardy áriptermen belgilelik: m — deneniń massasy, V — deneniń kólemi, ρ — deneniń tyǵyzdyǵy ( ρ — grek árpi “ro”). Sonda tyǵyzdyqty esepteýge arnalǵan formýlany myna túrde jazýǵa bolady: SI júıesinde tyǵyzdyq birligi kılogramm metr kýb (1 kg/m3). Praktıkada zattyń tyǵyzdyǵyn sondaı - aq gram santımetr kýbpen (g/sm3) órnekteıdi. Osy birlikterdiń arasyndaǵy baılanysty taǵaıyndaý úshin mynany eskeremiz:
1 g = 0, 001 kg, 1 sm3 = 0, 000001 m3.
Belgili bir zattyń tyǵyzdyǵy qatty, suıyq jáne gaz tárizdi kúılerinde ár túrli bolady. Mysaly, sýdyń tyǵyzdyǵy – 1000 kg/m3, muzdyń tyǵyzdyǵy – 900 kg/m3, al sý býynyń tyǵyzdyǵy (0°C jáne qalypty atmosferalyq qysym kezinde) – 0, 59 kg/m3. Basqa zattardyń tyǵyzdyǵyn 3 – 5 - kestelerden bilýge bolady. 3 — 5 - kestelerde kórsetilgen zattardyń tyǵyzdyǵy qalypty atmosferalyq qysymda jáne gazdar úshin 0 °C temperatýrada, suıyqtyqtar men qatty deneler úshin 20 °C temperatýrada eseptelingen.
Zattyń tyǵyzdyǵy. júkteý
You Might Also Like
-
Fızıka páninen fakúltatıv saqtarynyń kúntizbelik jospary
-
Sabaq taqyryby: Aralas sandardy qosý. Aralas sandardy azaıtý.
