3 - 4 جاستاعى بالالاردىڭ ءتىلىن ديداكتيكالىق ويىن ارقىلى دامىتۋ
3 - 4 جاستاعى بالالاردىڭ ءتىلىن ديداكتيكالىق ويىن ارقىلى دامىتۋ.
انا ءتىلىنىڭ گرامماتيكالىق جاعىن مەڭگەرتۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەرمەن سوزدىك قارىم - قاتىناس جاساۋ پروسەسىندە ىسكە اسادى. ءتىپتى بالالاردىڭ سويلەۋ ارەكەتىندە ءسوزدىڭ سينتاكسيستىك تۇرعىدا قالىپتاسا باستايتىنىن ارنايى زەرتتەۋ، باقىلاۋ جۇمىستارى دالەلدەپ وتىر. 3 - 4 جاستاعى بالا سوزىندە جاي - جايىلما، قۇرمالاس سويلەمدەر ءجيى كەزدەسەدى. كەرىسىنشە بۇل جاستاعى بالالار مورفولوگيالىق فورمالاردى وتە باياۋ مەڭگەرەتىندەرى بايقالادى. بالالار سويلەمدەگى سوزدەردى كوبىنەسە جالعاۋ، جۇرناقسىزدار دا ايتادى.
سوندىقتان تاربيەشىلەر ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا جەكە سوزدەردى جىكتىك، سەپتىك، تاۋەلدىك جالعاۋلارىندا قولدانۋدى، ءتۇبىر سوزدەردەن ءسوز تۋدىرۋ تاسىلدەرىن ۇيرەتىپ وتىرۋعا مىندەتتى.
ءسوزدىڭ گرامماتيكالىق قۇرىلىسىن مەڭگەرتۋ ارنايى ساباق تۇرىندە ەمەس، ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا قوسىمشا، ديداكتيكالىق ويىن (سوزدىك ويىندار)، ءتۇرلى جاتتىعۋ جۇمىستارى ارقىلى ىسكە اسادى. مىسالى، زات ەسىمدەردى كوپتىك، سەپتىك جالعاۋلارىن قوسىپ ايتۋعا ۇيرەتۋدە «كىمگە نە كەرەك؟»، «نە جوق؟»، «كىم قايدان كەلدى؟» ت. ب ويىندار ويناتۋ قولايلى.
سونداي - اق قازاق تىلىندە ءوز الدىنا جەكە ماعىناعا يە بولمايتىن، باسقا سوزدەرگە قوسىلىپ كومەكشى ماعىنا اتقاراتىن - ارتىندا، ۇستىندە، قاسىندا، ىشىندە دەگەن كومەكشى سوزدەردى ۇيرەتۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن ءتۇرلى ويىنشىقتاردى، قاجەتتى زاتتاردى ءار ءتۇرلى جاعدايدا ورنالاستىرىپ بالادان سۇراۋ كەرەك. بالا قايدا؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، زاتتىڭ كەڭىستىكتە ورنالاسقان ورنىن سوزبەن ايتادى. مۇنىمەن قاتار «جاسىرىلعان زاتتى تاپ»، «ورنىندى تاپ»، دەگەن ويىن وتكىزۋگە بولادى. مىسالى، ويىنشىق ايۋدى نە قۋىرشاقتى جاسىرىپ سۇراعاندا بالا ايۋ شكافتىڭ ۇستىندە، قۋىرشاق توسەكتىڭ استىندا، نەمەسە، دوپ ستولدىڭ جانىندا، مىسىق ءۇيدىڭ ۇستىندە وتىر،- دەپ جاۋاپ بەرەدى. سويلەمدەگى ورنى بوس سوزدەردى تاۋىپ سويلەم قۇراپ ايتۋعا ۇيرەتۋدە: اجەمنەن حات كەلدى. مەن ءقايتتىم (قۋاندىم). بالاپان ۇشىپ كەتتى دەگەن سوزدەرگە قايدان؟ قالاي؟ نەگە؟ دەگەن سۇراقتار ارقىلى بالاپاننىڭ ۇشقان جەرىن، نەگە ۇشىپ كەتكەن سەبەبىن ايتقىزعان دۇرىس.
سۋرەتتەر كورسەتىپ شىعارماشىلىق اڭگىمە قۇراتۋ. «باقشا اۋلاسىندا»، «اۋىلعا بارعاندا نە كوردىك»، «قىرمان باسىندا»، «جايلاۋدا كورگەندەرىم»، «جيدەك تەرگەندە»، دەگەن تاقىرىپتاردى الۋعا بولادى. مۇندايدا باقشا جاعدايىن، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن تابيعاتىن، قولدا بار قۇرالداردى ەسكەرۋ قاجەت.
ەرەسەك پەن مەكتەپكە دايارلايتىن بالالاردىڭ سويلەۋگە بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ديداكتيكالىق ويىندار كوپ قولدانىلادى.
بۇل ويىنداردا كەيبىر زاتتاردىڭ اتى، ۇقساستىعى، ساپاسى، ءىس - ارەكەتى جونىندە قاجەتتى سوزدەردى ءدال تاۋىپ ايتىپ، ەستەرىنە ءتۇسىرىپ جاتتىعادى.
مىسالى، ادامداردىڭ ەڭبەك پروسەسىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن «كىم نە ىستەيدى؟» دەگەن ويىن وينالادى. مۇندايدا بالالار ءار ماماندىققا بايلانىستى سۋرەتتەردى تاڭداپ الىپ، وزدەرى ايتىپ بەرەدى نەمەسە تاربيەشى ايتقان سوزدەرگە سويلەم قۇرايدى. «كىم نە ىستەيدى؟» وينىندا تاربيەشى مىناداي جەكە سوزدەردى ايتادى.
شوپان.................................. (كولحوزدىڭ قويىن باعادى.)
ساۋىنشى.................................(سيىر ساۋادى)
قۇرىلىسشى.............................. (ءۇي سالادى) ت. ب.
3 - 4 جاستاعى بالالاردىڭ ءتىلىن ديداكتيكالىق ويىن ارقىلى دامىتۋ. جۇكتەۋ
انا ءتىلىنىڭ گرامماتيكالىق جاعىن مەڭگەرتۋ كۇندەلىكتى ومىردە، ۇلكەندەرمەن سوزدىك قارىم - قاتىناس جاساۋ پروسەسىندە ىسكە اسادى. ءتىپتى بالالاردىڭ سويلەۋ ارەكەتىندە ءسوزدىڭ سينتاكسيستىك تۇرعىدا قالىپتاسا باستايتىنىن ارنايى زەرتتەۋ، باقىلاۋ جۇمىستارى دالەلدەپ وتىر. 3 - 4 جاستاعى بالا سوزىندە جاي - جايىلما، قۇرمالاس سويلەمدەر ءجيى كەزدەسەدى. كەرىسىنشە بۇل جاستاعى بالالار مورفولوگيالىق فورمالاردى وتە باياۋ مەڭگەرەتىندەرى بايقالادى. بالالار سويلەمدەگى سوزدەردى كوبىنەسە جالعاۋ، جۇرناقسىزدار دا ايتادى.
سوندىقتان تاربيەشىلەر ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا جەكە سوزدەردى جىكتىك، سەپتىك، تاۋەلدىك جالعاۋلارىندا قولدانۋدى، ءتۇبىر سوزدەردەن ءسوز تۋدىرۋ تاسىلدەرىن ۇيرەتىپ وتىرۋعا مىندەتتى.
ءسوزدىڭ گرامماتيكالىق قۇرىلىسىن مەڭگەرتۋ ارنايى ساباق تۇرىندە ەمەس، ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا قوسىمشا، ديداكتيكالىق ويىن (سوزدىك ويىندار)، ءتۇرلى جاتتىعۋ جۇمىستارى ارقىلى ىسكە اسادى. مىسالى، زات ەسىمدەردى كوپتىك، سەپتىك جالعاۋلارىن قوسىپ ايتۋعا ۇيرەتۋدە «كىمگە نە كەرەك؟»، «نە جوق؟»، «كىم قايدان كەلدى؟» ت. ب ويىندار ويناتۋ قولايلى.
سونداي - اق قازاق تىلىندە ءوز الدىنا جەكە ماعىناعا يە بولمايتىن، باسقا سوزدەرگە قوسىلىپ كومەكشى ماعىنا اتقاراتىن - ارتىندا، ۇستىندە، قاسىندا، ىشىندە دەگەن كومەكشى سوزدەردى ۇيرەتۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن ءتۇرلى ويىنشىقتاردى، قاجەتتى زاتتاردى ءار ءتۇرلى جاعدايدا ورنالاستىرىپ بالادان سۇراۋ كەرەك. بالا قايدا؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، زاتتىڭ كەڭىستىكتە ورنالاسقان ورنىن سوزبەن ايتادى. مۇنىمەن قاتار «جاسىرىلعان زاتتى تاپ»، «ورنىندى تاپ»، دەگەن ويىن وتكىزۋگە بولادى. مىسالى، ويىنشىق ايۋدى نە قۋىرشاقتى جاسىرىپ سۇراعاندا بالا ايۋ شكافتىڭ ۇستىندە، قۋىرشاق توسەكتىڭ استىندا، نەمەسە، دوپ ستولدىڭ جانىندا، مىسىق ءۇيدىڭ ۇستىندە وتىر،- دەپ جاۋاپ بەرەدى. سويلەمدەگى ورنى بوس سوزدەردى تاۋىپ سويلەم قۇراپ ايتۋعا ۇيرەتۋدە: اجەمنەن حات كەلدى. مەن ءقايتتىم (قۋاندىم). بالاپان ۇشىپ كەتتى دەگەن سوزدەرگە قايدان؟ قالاي؟ نەگە؟ دەگەن سۇراقتار ارقىلى بالاپاننىڭ ۇشقان جەرىن، نەگە ۇشىپ كەتكەن سەبەبىن ايتقىزعان دۇرىس.
سۋرەتتەر كورسەتىپ شىعارماشىلىق اڭگىمە قۇراتۋ. «باقشا اۋلاسىندا»، «اۋىلعا بارعاندا نە كوردىك»، «قىرمان باسىندا»، «جايلاۋدا كورگەندەرىم»، «جيدەك تەرگەندە»، دەگەن تاقىرىپتاردى الۋعا بولادى. مۇندايدا باقشا جاعدايىن، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن تابيعاتىن، قولدا بار قۇرالداردى ەسكەرۋ قاجەت.
ەرەسەك پەن مەكتەپكە دايارلايتىن بالالاردىڭ سويلەۋگە بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ديداكتيكالىق ويىندار كوپ قولدانىلادى.
بۇل ويىنداردا كەيبىر زاتتاردىڭ اتى، ۇقساستىعى، ساپاسى، ءىس - ارەكەتى جونىندە قاجەتتى سوزدەردى ءدال تاۋىپ ايتىپ، ەستەرىنە ءتۇسىرىپ جاتتىعادى.
مىسالى، ادامداردىڭ ەڭبەك پروسەسىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن «كىم نە ىستەيدى؟» دەگەن ويىن وينالادى. مۇندايدا بالالار ءار ماماندىققا بايلانىستى سۋرەتتەردى تاڭداپ الىپ، وزدەرى ايتىپ بەرەدى نەمەسە تاربيەشى ايتقان سوزدەرگە سويلەم قۇرايدى. «كىم نە ىستەيدى؟» وينىندا تاربيەشى مىناداي جەكە سوزدەردى ايتادى.
شوپان.................................. (كولحوزدىڭ قويىن باعادى.)
ساۋىنشى.................................(سيىر ساۋادى)
قۇرىلىسشى.............................. (ءۇي سالادى) ت. ب.
3 - 4 جاستاعى بالالاردىڭ ءتىلىن ديداكتيكالىق ويىن ارقىلى دامىتۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: تابيعات تاماشالارى. بۇرشاق، كەمپىرقوساق. ەسكەن ەلۋبايەۆ.
-
قيمىل قوزعالىس ويىندار
