InfoHub Logo

قازاقستان - الەم ەلدەرىنە تاۋەلسىز جانە دەربەس مەملەكەت بولىپ بىرنەشە جىلداي تانىلىپ، ءار جىل سايىن ءبىز جاڭا دەڭگەيگە شىعا وتىرىپ جاڭا بيىكتىكتەرگە قول جەتكىزۋدەمىز. بۇل، ءتىپتى، ەشكىمگە جاڭالىق ەمەس. مىسالعا، 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا ءوز ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، سالت-داستۇرلەردى قابىلداپ جەكە مەمەلەكەت رەتىندە قالىپتاستىق. بۇل XX عاسىردا بولعان  ەڭ ماڭىزدى وقيعا بولدى. سوندىقتان وسى كەزەڭدى بارشا اقىندار مەن جازۋشىلار وزدەرىنىڭ ولەڭ-جىرلارىندا بەينەلەگەن. ءبىراق سونىڭ ىشىندە اباي قۇنانباي ۇلى ەرەكشە ورىنعا يە. الايدا، ونىڭ ولەڭدەرى ەرتە زامانعا ساي جازىلعان. ال ەندى ۋاقىت وزگەردى، وعان ساي زامان دا وزگەردى. سوعان قاراي وتىرىپ ونىڭ ولەڭدەرى  قازىرگى قازاقستانعا وزەكتىمە، الدە جوق پا؟

بىرىنشىدەن، اباي قۇنانباي ۇلى كىم ەكەنىنە توقتالىپ كەتەيىك. ءبىراق، بۇل ادامدى  تانىمايتىن قازاق جوق دەسەك تە بولادى. اباي، شىن ەسىمى يبراھيم، قۇنانباي ۇلى -اقىن، اعارتۋشى، جازبا قازاق ادەبيەتىنىڭ، قازاق ادەبي ءتىلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، فيلوسوف، كومپوزيتور، اۋدارماشى، ساياسي قايراتكەر.تەك وسى سيپاتتاماعا عانا قاراي وتىرىپ بۇل ادامنىڭ حالىققا قانشا قىزمەت ەتكەنىڭ كورۋگە بولادى. ونىڭ ولەنىڭ وقي وتىرىپ قازاق دالاسىنىڭ  تابيعاتىن، حالىقتىڭ تۇرمىستىق جاعدايىن، ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن سەزىنىپ، جاقسى كورۋگە بولادى. اباي قۇنانبايەۆتىڭ ولەڭدەرىنىڭ ەرەكشەلىگى بۇل شىندىق، اششى شىندىق. اقىن نەگىزى اۋقاتتى وتباسىدان شىققان باي ادام. ءبىراق ول ءوزىنىڭ ءومىرىن كەدەي مەن باي ادامدار اراسىنداعى تەڭسىزدىكتى بۇزۋ ءۇشىن ارناعان، حالىق ىشىندەگى ادامداردىڭ جامان قاسيەتتەرىن سيپاتتاپ جاقسى قاسيەتتەرمەن وتەۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرگەن. اقىلدىلىق، ەڭبەك، ادامگەرشىلىك پەن بىلىمدىلىككە اسا كوپ ءمان بەرگەن. ونى اباي اتامىزدىڭ مىنا سوزدەرىنەن ايقىن بايقاۋعا بولادى "ناعىز ادامدى بىلىمدىلىك، اقىلدىلىق، بىلىكتىلىك، عىلىمسۇيگىشتىك قاسيەتتەر انىقتايدى".اباي قۇنانبايەۆتىڭ نەگىزگى شىعارماشىلىعىنىڭ باعىتى مەن نەگىزگى ويىن شامالى بولسادا تۇسىنسەك، قازىرگى ومىرمەن بايلانىستىرايىق. نەگىزىندە، قازاقستان  جاستارى ءۇشىن وقۋعا بارلىق جاعداي جاسالعان جانە جاستار ونى ءتيىمدى پايدالانىپ، قالاعان ماقساتتارىنا جەتىپ وتىر.ءبىراق، كوبىسى ماقساتىنا بارار جولدا ەڭ نەگىزگى زاتتى ۇمىتادى. بۇل ىشكى قۇندىلىقتار، ادام بويىنداعى ەڭ قىمبات بايلىعى، ىشكى جان-دۇنيەسى. ال اباي اتامىزدىڭ ولەڭدەرىندەگى نەگىزگى تاقىرىبى ءدال وسى، ياعني ادام قۇندىلىقتارى تۋرالى. مىسالى،"عىلىم تاپپاي ماقتانبا  " ولەڭىندە اقىن ادام ادام بولۋ ءۇشىن  نەگىزگى قانداي قاسيەتتەر كەرەك ەكەندىگىن تۇسىندىرگەن. ول مىنا جولدارىندا ايقىن كورىنەدى:

ادام بولام دەسەڭىز.                                                                                                                            

تىلەۋىڭ، ءومىرىڭ الدىڭدا،                                                                                                         

وعان قايعى جەسەڭىز.                                                                                                                                  

وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق،                                                                                                                    

ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق -                                                                                                               

بەس دۇشپانىڭ، بىلسەڭىز.                                                                                                                      

تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي،                                                                                                                   

قاناعات، راقىم، ويلاپ قوي -                                                                                                                     

بەس اسىل ءىس، كونسەڭىز. 

قورىتىندىلاي كەلە، قازاقستان اباي قۇنانباي ۇلى زامانىنان الدەقايدا وزگەردى، دامىدى، بيىكتەرگە جەتتى. ءبىراق، اباي اتا قازاقتىڭ تاريحى مەن ادەبيەتىندە ۇمىتىلماستاي ورىن الدى. ول ءالى دە ۇمىتىلمايدى. بۇرىنعى جىلدارى ايتىلعان سوزدەرى قازىرگى كەزدە دە وزەكتى بولىپ، ءوز ءمانىن جوعالتپادى.

---